terminów gramatycznych online
odmiana słów, wyrazów
Zob. fleksja (odmiana)
Cytaty
Uważać należy pochodzenie słow jednych od drugich, rożne ich odmiany i łączenie się z innemi. I tak na przykład nie powinno się pisać: mof, ale mow, bo pochodzi od mowię, nie Bug Stworca, ale Bòg, bo odmieniwszy mowi się: Boga [...] już nie jusz, bo złączywszy mowi się: jużem nie juszem.
Aby tej pomyłki uniknąć, uważać należy pochodzenie słow jednych od drugich, rożne ich odmiany i łączenie się z niemi. I tak np. nie powinno się pisać: mòf, ale mòw, bo pochodzi od: mòwię, nie Bug Stworca, ale Bòg; bo odmieniwszy, mowi się: Boga.
Łączone Zaimki [...] nie mają Artykułow i żadnej odmiany w sobie [...].
Zgodnobrzmiące litery, Г.Ж.К.Х.Ч.Ш. nazywają się odmiennemi: przeto że w pochodzeniach (Derivatio) i sprzężeniach (Coniugatio) odmianom podpadają: Богъ, Bóg, божество, Bóstwo, божусь, Bogiem się klnę, вижу, widzę, видишъ, widzisz, видѣнъ widzian.
Imiona, które kończą się na Ъ. w Rodzącym spadku Małej Liczby przemieniaią Ъ na A . czyli У. w Dawającym na У. w Oskarżającym na A. albo żadnej nie mają odmiany.
Okolicznych przepisow udziałanie siły przewysza: Albowiem w tak wielkiejkwocie niezliczone muszą bydź odmiany i wyjęcia.
Prawidła grammatyczne dzielą się na 4 następujące części.
Pierwsza: O czytaniu i pisaniu pojedynczych głosek i wyrazów [...].
Druga: O odmianie wyrazów przez stopniowanie, przypadkowanie i czasowanie. Nazywa się ona Odmieńnia (Etymologia w ściślejszem znaczeniu).
Rozbieramy teraz każdej część mowy osobno i gruntownie, a to w dwoch względach , co się tycze jej znaczenia i odmiany.
Należałoby stąd wnosić, że litery te należą do liczby miękkich. Nic jednak nie masz pewniejszego nad to, że głoski te są twarde, bo: […] 3) Największym dowodem są postrzeżenia grammatyczne. — Wszystkie odmiany wyrazów świadczą, że k i g należą do liczby głosek twardych.
Sposób uskuteczniania odmiany w wyrazie przez zmiękczenie głoski, nie może służyć wszystkim wyrazom, bo tylko twardą spółgłoskę można zmiękczyć. Ile razy zatém oddajemy grammatyczny wzgląd jakowy przez zmiękczenie twardéj spółgłoski, musimy mieć na oddanie tego samego względu drugą formę dla miękkich głosek. Tym sposobem spółgłoski twarde i miękkie lub niby miękkie formują ciągle dwie oddzielne klassy.
Tu należy wspomnieć także o słowie iść. Jak słowo kładł, zmienia się na kłaść, tak i słowo szedł powinnoby się zmienić na sześć; lecz gdy sześć jest wyrazem liczbowym, odmiana przeto słowa szedł musiała się stać nieforemną (szedł, iść).
Odmienne zowią się te, które odstępując od pierwszego zakończenia rozmaitym podpadają odmianom, jako: słownik, słownik-a, słownik-owi, słownik-u i t. d.
Przysłówek niekiedy, i to jednej tylko podpada odmianie, jak to widać w przykładzie, pięknie, i t. d.
Rzeczownik i Słowo najcelniejszemi są częściami mowy, i najliczniejsze mają podziały i odmiany.
Składnia będąc jedną z ważniejszych części Głoskowni, wskazuje nam przyczyny i sposoby łączenia wyrazów pod względem szyku, zgody, i rządu; wyszczególnia, gdzie który z nich i dlaczego umieszczać, gdzie jakiej użyć odmiany, iżby w składzie swoim, utworzyły wysłowienie jasne, ścisłe, i zgodne z tokiem mowy zwyczajnej, ludzi wykształconych.
Odmiana słowa odbywa się przez końcówki, dla wyrażenia pewnych względów; np. łąk-a, łąk-ami.
Dla przypadkowania Rzeczowników w liczbie pojedynczéj zebrać je należy we dwie tylko odmiany (deklinacye).
Tak jak Rzeczowniki, tak téż z niémi zgadzające się Przymiotniki w liczbie pojedynczéj tylko dwie, a w mnogiéj tylko jednę odmianę (deklinacyę) miéć mogą co do przypadków zawsze odmiennych.
Odmiany (koniugacje) mają swoje paradigmata, wyrobione już na klasyczne języki.
Wszystkie Czasowniki zbiéramy na trzy odmiany (koniugacje).
Wszelka odmiana jest albo zwyczajna, albo osobliwa.
Wszelka odmiana zasadza się na naturze myśli ludzkiej i na zwyczaju narodowym; przeto uważa się dwojako, zewnętrznie i wewnętrznie, czyli zmysłowo i umysłowo.
Wszelka odmiana może być albo foremna albo nieforemna, albo ułamna, albo zbytkująca.
W wyrazach: babka, łebkiem, żabka, grzybki, ząbki, grabki, słyszymy niby p, a mimo tego brzmienia, i mimo zasady pisania mocnych spółgłosek przy mocnych, a słabych przy słabych — napiszemy słabe b przy mocném b ze względu na wyraźnie brzmiące b w wyrazach: baba; łbem, żaba, grabie, grzyby, zęby [...]. Jeżeli odniósłszy się do źródłosłowu lub odmian wyrazu, jeszcze dostatecznéj wskazówki pisowni nie mamy, trzeba się odnieść wtedy do wyrazów pokrewnych jemu.
Liczbą w gramatyce nazywamy końcową odmianę istotników czyli imion rzeczownych, dla oznaczenia jednéj albo téż wielu istot. Liczb jest dwie: pojedyńcza, w któréj używamy istotnika, gdy mówiemy o jednéj istocie […]; mnoga, w któréj używamy istotnika, gdy mówiemy o dwóch, kilku lub więcéj istotach [...].
Wyrazy, zakończone na spółgłoskę mocną, mają w ostatniéj zgłosce samogłoskę otwartą, a jeżeliby była pochylona, to ona nie przechodzi na otwartą w odmianie wyrazu; nosowe również nie zmieniają się […].
Wzór odmiany słów. Forma 1-sza.
Uwaga. W języku polskim mamy jeszcze słowa nieforemne i ułomne. Słowo nieforemne jest to, które odstępuje od zasady formowania się, zmienia ono nawet pierwotne głoski, np. być, jest, nie ma, nie było, będzie. Jeść, jem, jadłem, będę jadł. Słowo ułomne jest to, którego nie można przeprowadzić przez wszystkie odmiany; takiem jest każde słowo nieosobiste, słowo niedokonane, oraz słowa zwrotne.
Wykazanie, które części mowy mają wspólne z sobą odmiany.
Flexion Odmiana.
Odmiana Flexion.
Wszystkie te przypadki nazywamy odmianą albo z łacińska deklinacyą rzeczownika.
Odmiany (fleksya). 18. Odmiana rzeczowników.
Fleksja (nauka o odmianie wyrazów).
Część wyrazu nie zmieniająca się przez całą odmianę n. p. ogrodnik (bez końcówki) nazywa się tematem (osnowa) i może być równy rdzeniowi, np. pan, pan-a, pan-u i t.d.
C. Fleksja. (Nauka o odmianie wyrazów).
Odmiana imion = deklinacja; czasowników = konjugacja.