szykowanie wyrazów

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Szum/1809
• Mucz/1825
• Rew/1845
• Desz/1846
• Kurh/1852
• Gr/1861

Grammatyka jest dwojaka, powszechna i szczególna. [...] Powszechna Grammatyka zawiera takie prawidła, które się we wszystkich językach znajdują, np. stopniowanie, przypadkowanie, czasowanie i szykowanie.

Trzecia: O szykowaniu wyrazów. Nazywa się ona Szykownia (Syntaxis).

Syntaxis nie nazywam Składnią, dlatego, że ona nie uczy składania wyrazów, np. Przedimków z Słowami; dać, wydać, przedać, rozdać, i t. d., lecz uczy szykowania wyrazów; czyli: jak one jeden po drugim następować mają, i dlatego nazywam Szykownią.

Składnia szyku. […] Jako w myśli, jest pewny porządek między wyobrażeniami; tak i w mowie pewnym porządkiem szykują się wyrazy. Kiedy ludzie, nie przestając na saméj zrozumiałości mowy, poczęli jéj moc i piękność uważać; ludzie uczeni obrócili uwagę swoję na dźwięk głosu, który miléj brzmiał w uszach słuchaczów, i spisali niektóre ogólne prawidła, względem szykowania wyrazów w mowie. Prawidła te są następujące: 1) Szykowanie wyrazów w mowie, ma się stosować do szyku wyobrażeń w myśli. 2) Wykrzykniki piérwsze zawsze mają miejsce; słowo najlepiéj się na końcu, lub przy końcu kłaść zwykło [...]. 3) Wyrazy jednozgłoskowe nie gładko okresy kończą [...]. 4) Rzeczownik z przymiotnikiem, ustępują sobie nawzajem piérwszego miejsca, chyba, że zwyczaj inaczéj je szykuje, według różnego znaczenia [...]. 5) Między przeczeniem a słowem inne wyrazy środkować nie mogą [...]. 6) Kilka wyrazów, jednaką liczbę zgłosek mających, tuż przy sobie położone, niemiły uszom dźwięk czynią [...]. 7) Kilka wyrazów z jednakiemi samogłoskami, a dopiéroż z jednakiemi zgłoskami, tuż po sobie kładzione, są przykre dla słuchającego [...]. 8) Wyrazy dłuższe nad pięciozgłoskowe, tak przy sobie, jak na końcu okresu, i mówiącemu i słuchającym są przykre [...]. 9) Zbieg twardych spółgłosek, przykry ustom, przykrzejszy uszom, lekko ma być przebiegany; a kilka takich wyrazów, łagodniejszemi przeplatać należy.

Główne warunki Szykowania wyrazów są: aby przymiotniki, imiesłowy, zaimki, słowa, nie zbyt odległe były od swoich rzeczowników [...].

Potrzeba więc w szykowaniu wyrazów dwa tylko miéć względy: a) Na przyrodzony wyobrażeń porządek. b) Na wdzięk zewnętrzny mowy; jeżeli to ostatnié nie sprzeciwia się pierwszému.

1. Od należytego uszykowania wyrazów w zdaniu, zależy jasność, oraz moc i przyjemny tok mowy. 2. Do jasności mowy najwięcéj przyczynia się szykowanie wyrazów grammatyczne, zależące na zachowaniu następnych przepisów.

Unikać wreszcie należy takiego szykowania wyrazów w zdaniu, iżby niektóre jego części mogły się ściągać do poprzedzających lub następujących wyrazów.

Swoboda ta w szykowaniu i przekładaniu wyrazów przyczynia się nadzwyczajnie do jasności, dobitności, pełności, gładkości i dźwięczności języka,