dech

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1783
• Prz/1792
• L/1807–1814
• Mucz/1825
• Marc/1833
• SWil/1861
• Oż/1883
• SW/1900-1927

[...] odbicié bowiém tchu między podniebiéniém i wewnętrznym nosa otworém, czyni dźwięk samogłosék nosowych.

Od znaiomości głosek nieoddzielna jest znajomość dechu, który u Łacinników i u nas Polaków stanowi w abecadle głoskę H, u Greków zaś jest znamieniem pisarskim nayistotnieyszem.

DECH, G. *dechu, tchu, [...]. §. Grammat. Dech u Greków jest dwojaki, gęsty ῝ i rzadki, ῎, spirítus asper i lenis. Dech gęsty wydaje się przez letki chuch, na kształt Polskiego h; dech zaś rzadki cale słyszeć się nie daje. Przyb. Gr. Gr. 3. [...].

[…] Mowa jest wyjawianie myśli za pomocą rozmaitych głosów, niby kolorów, dobieranych na malowanie wszelkich działań umysłu naszego. Zowiemy ją téż językiem, od jednego z narzędzi mownych, mocą których głosy różne urabiać jesteśmy zdolni. Narzędzia te są: usta, język, zęby, podniebienie, gardło i dech jako równo i bezpośrednio jak usta działający.

[…] Wszystkie głoski jak brzmią w abecadle tak brzmią i w słowach. Wyjmują się a) C, gdy się kładzie przed h, np.: chlubny, nie ma swego dźwięku, ale dech albo aspiracją czyni mocniéjszą, niżeli samo h, np.: choina, (drzewo) hojna (tj. szczodra).

Dza, dzą, dze, dzę, dzi, dzy, dzo, dzu.

dża, dżą, dże, dżę, dży, dżo, dżu.

Brzmienie tych syllab powinno się wydać tak, iakby iedną lub dwiema tylko głoskami były. Szczególniey ch, sz, cz, r z , szcz, dz, przez niejakieś tchu wydanie, głos wydać należy.

Dech [...] 2) = gram. ob. Przydech.

Takie powinno być abecadło, jakie odrysowuje się w mowie całej żywej narodu, tj. ile w ustnej mowie jest różnych brzmień, dźwięków, syczeń, przycisków i dechów, tyleż powinno być liter w naszem abecadle [...].

Układ opiera się na dziesięciu samogłoskach i trzydziestu dwu spółgłoskach; które jak następują podług bliższego brzmienia dźwięków syczeń przycisków, dechów, tak obok z kolei w abecadle trzeba umieścić na zawsze.

Wprawdzie i sycząca współgłoska od dechowej ch jest nieco mocniejszą, ale nie wyręcza prawidłowo, bo dech, i syczenie czyli świstanie bardziej różnią się między sobą.