przycisk akcent

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Ant/1788
• Mucz/1825
• Rozp/1830
• Such/1849
• Kurh/1852
• Gr/1861
• Łaz/1861
• Malin/1869
• Oż/1883
• KarłT/1885
• Kr/1897
• Lor/1907
• Kr/1917
• PolTerm/1921
• Król/1922
• Rozw/1923
• Szob/1923
• ZwO/1924
• Gaert/1927
• Kor/1961

I. Brzmi jak d i ż z przyciskiém np. Jack Ján dżak.

S. W kończących się na jon, al, jent, use, jer, brzmi jak z z przyciskiém np. incision rznięcie insiżen [...].

Nauka pokazująca, ile czasu łożyć trzeba na wymówienie zgłosek jakiego wyrazu, zowie się Iloczasem. Nauka ta należy do wymawiania, bo składa znaczną część harmonii, gdy jéj prawidła będą zachowane. Kładziemy tu ważniejsze, zachowując sobie na końcu grammatyki obszérniejszy wykład o iloczasie polskim, gdzie téż wskażemy różnicę między tymże iloczasem, a przyciskiem czyli akcentem, który lubo w językach starożytnych jak np.: greckim i łacińskim nie ma wpływu na iloczas, w polskim jednakże równie jak w innych żyjących językach stanowi długość samogłoski na którą pada.

Piérwszy bowiem wymawia się zawsze z przyciskiem, czyli ma akcent nad sobą; drugi, jak wszystkie początkowe syllaby wyrazów, wymawia się z lekka bez mocniejszego wybijania czyli akcentu [...].

Koło Krakowa słychać przycisk (akcent) na trzeciéj z końca zgłosce.

Niemiłe brzmienie w mowie polskiéj tworzy się, gdy staną obok siebie wyrazy [...] Jednozgłoskowe z przyciskiem wymawiane, a mianowicie w znaczniejszéj liczbie.

Przycisk (ударенiе) czyli podwyższenie albo raczej natężenie głosu, w polskim języku przypada na przedostatniéj zgłosce.

Przycisk (ударенiе) czyli podwyższenie albo raczej natężenie głosu, w polskim języku przypada na przedostatniéj zgłosce.

Język ludu prostego czyli język gminny różni się od książkowego: 1. Grubém i nieczystym wymawianiem […] 2. Język gminny różni się od książkowego przyciskiem padającym na inną zgłoskę, niż w mowie ukształconéj […] 3. Ubóstwem słów […] 4. Zastarzałemi odmianami słów [...] 5. Różni się język gminny od książkowego słowami i wyrażeniami, tylko w niektórych okolicach używanemi, których do języka książkowego nie przyjęto, lub które każą czystość jego [...].

[...] Nareszcie spróbujmy téj pisowni, czy ona nam dość jasno każdą myśl odda: w mowie bowiem ustnéj częstokroć przycisk położony na słowie, czyni myśl zrozumiałą, w piśmie zaś na ten przycisk nie masz znaku, stąd pochodzi potrzeba uwydatnić pisownią to, co by nie dość zrozumiałém było [...].

Ponieważ zaimek się nie ma przycisku, nie używa się na początku zdania nigdy, a na końcu rzadko; zdania bowiem powinny się kończyć wyrazami pełnobrzmiącemi, to jest takiemi, któreby miały przedostatnią zgłoskę długą.

Takie powinno być abecadło, jakie odrysowuje się w mowie całej żywej narodu, tj. ile w ustnej mowie jest różnych brzmień, dźwięków, syczeń, przycisków i dechów, tyleż powinno być liter w naszem abecadle [...].

Wielu innych pisarzów zgodne są zdania z powyższemi; tylko mylne co do nazwy jloczasu, zwią niektórzy przyciskiem, to już przygłosem, nagłosem, to już po łacinie accentum, to już po francuzku accent i accentuation. Udar i uderenije po rossyjsku, to już przeciąg; to betonung po niemiecku i t. d.

[Zagórowski Franciszek] "Bo wyrazy szyja, żmija, będąc dwuzgłoskowemi, mają zawsze przycisk na pierwszej zgłosce; (jak wymaga jiloszas polski) w wyrazach zaś dłuższych, tak w łacińskim jak i polskim języku, przycisk jest zmienny".

Accent Przygłos (porówn. Iloczas). [Dopisek Ad. A. K.ryńskiego do Przygłos]: Na oznaczenie akcentu zamiast wyrazu przygłos uważałbym za właściwszy i zrozumialszy nacisk lub przycisk; znane bowiem są w mowie naszéj wyrażenia odpowiednie: mówić co z naciskiem lub z przyciskiem, położyć na co nacisk. Utworzony od każdego z tych rzeczowników przymiotnik: naciskany lub przyciskany (np. zgłoska naciskana) jest zrozumialszy [...] Każdy prócz tego niewygodny jest w zestawieniu z wyrazem zgłoska (zgłoska przygłosowa, lub zgłoska przygłośna). Nadto przygłos (akcent) nie harmonizowałby znaczeniowo z innymi podobnéj postaci, jak: nagłos (anlaut), pogłos (auslaut), ani téż z przegłosem (ablaut) i in.

Zanik samogłoski i, y. § 124. Dzisiejsze wyrazy obce, jak: re-li-gja, li-nja, Ma-rja, hi-sto-rja w dawnej polszczyźnie miały postaci: re- li-gi-ja, li-ni-ja, Ma-ry-ja, hi-sto-ry-ja, to jest były dłuższe o jedną zgłoskę (re-li-gja i re-li-gi-ja) i wymawiały się z naciskiem na przedostatniej zgłosce, na i, y (re-li-gí-ja, li-ní-ja, Ma-rýja, hi-sto-rý-ja). Wskutek przeniesienia tego przycisku na trzecią zgłoskę od końca (re-lí-gi-ja, hi-stó-ry-ja) samogłoski te: i, y, pozbawione przycisku, nie wymawiały się wyraźnie i wkońcu zanikły; wskutek tego wyrazy skróciły się o jedną zgłoskę: re-lí-gja, hi-stó-rja itp.

Akcent: przycisk i ton.

Wyróżnianie jednostek fonetycznych może się odbywać albo przez podniesienie tonu albo przez wzmocnienie siły wydechu. Zależnie od tego rozróżniamy akcent toniczny, zwany inaczej muzykalnym lub chromatycznym i akcent wydechowy, czyli ekspiracyjny, zwany inaczej akcentem dynamicznym albo wprost przyciskiem.

W języku polskim akcent wyrazowy jest przyciskiem.

Przycisk wyrazowy w języku polskim związany jest z przedostatnią zgłoską wyrazu, tę bowiem zgłoskę wyróżniamy spośród innych zgłosek wyrazu zapomocą siły wydechu. Przycisk więc w języku polskim jest, na ogół biorąc, stały.

Co się tyczy stałej akcentuacji wyrazów i grup, to polszczyzna przedstawia dziś, jak wiadomo, typ przycisku pod względem miejsca nieruchomego i nieswobodnego, to znaczy przycisk nie tylko pozostaje, ogółem biorąc, w obrębie form jednego wyrazu na tej samej zgłosce, ale także w ogóle pada we wszystkich wyrazach na tę samą zgłoskę, mianowicie przedostatnią.

W tych bowiem narzeczach, które utrzymały do dziś różnice iloczasowe, pełnogłoski, odpowiadające polskim pochylonym, mają trzy cechy charakterystyczne: długość, różną jakość i intonację; a z tych trzech najcharakterystyczniejszą jest różna jakość, bo dawne krótkie pod przyciskiem ulegają wzdłużeniu, a różnica intonacji w wielu narzeczach już znikła.

Potwierdza się to dalej jeszcze bardziej znaczącą zgodnością z licznemi narzeczami języka serbochorwackiego, mianowicie niektóremi sztokawskiemi, czakawskiemi, posawskiemi wzgl. kajkawskiemi, w których prawie wszystkie, odpowiadające [narzeczom] lechickim, długie mają, o ile są pod przyciskiem, osobną intonację, różną od pierwotnych intonacyj akutowej i cyrkumfleksowej długich sonantów, którą nazwiemy nowoakutową.

Iloczas rzeczowników ręka strzała [...] wyjaśnia się może tem, że to są oksytona powstałe z dawnych barytonów wskutek działania prawa de Saussure’a, które przedprzyciskową długą mogły mieć tylko w nom. gen. loc. sg., zaś w dat. acc. sg. oraz nom. acc. pl. miały przycisk (cyrkumfleks) na rdzennej [...].

Akcent czyli przycisk (w portugalskim języku rzecz bardzo ważna) oznacza się w całej gramatyce literami czarnemi, w tekście brazylijskimi.

Przycisk, p. akcent.

Niektóre z przytoczonych terminów znaleźć można i u A. A. Kryńskiego.

Terminologia. Litera consonans labialis — wargowa, labiodentalis — wargowozębowa, dentalis — przedniojęzykowa, zębowa, gutturalis — tylnojęzykowa; accentus — przycisk.

Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].

Terminologia.Głosownia [...]; akcent, przycisk, ton, nagłos, śródgłos, wygłos.