terminów gramatycznych online
przydech
- Druga częsć mowy. "Zajimki": Oż/1883
- Głosownia: Mał/1879
- Nauka o głoskach: Łaz/1861
- O grammatyce w powszechności: DwBg/1813
- O głoskach: Mroz/1822
- O stanowczem a niezbędnem odróżnianiu h od ch czyli łac. kh: Oż/1883
- Prawidła samogłoskowe: Malin/1869
- Projekt terminologii: KarłT/1885
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Słownik, t. 1: A-G: SW/1900-1927
- Słownik, t. 5: Próba-R: SW/1900-1927
- Słownik, t. 6: S-Ś: SW/1900-1927
- Słownik, t. 7: T-Y: SW/1900-1927
- Słownik, tom II. część II. (P): L/1807–1814
- Źródłosłowy liczebników: Trz/1865
- Źródłosłowy rzeczowne i przymiotne: Trz/1865
Przydech to często spotykany rodzaj dodatkowej artykulacji krtaniowej lub tylnojęzykowej przed samogłoskowym nagłosem.
Cytaty
Do [spółgłosek] gardłowych należy dwoisty przydech (aspiratio), jedén słabszy h, drugi mocniejszy ch, np. hałas, chęć.
PRZYDECH, -u, m., Grammat. aspiratio [...]. Do gardłowych spółgłosek należy dwoisty przydech, jeden słabszy h, drugi mocniejszy ch: n. p. hałas, chcę. Kpcz. Gr. 3, p. 23.
Spółgłoski, czyli konsony: b c d f g h k l ł m n p r s t w x z. Z nich jedne są wargowe, jak oto: b f m p w, drugié zębowe: c d t n : trzecié językowé: l ł r s z : czwarté gardłowe: g k x. Do gardłowych należy dwoisty przydech, jedén starszy h, drugi mocniejszy ch [...]
Litera ch jest przydech wyrobiony w głębi gardła nieodbity, a zatem mogący mieć pewną trwałość. Brzmienie to w łacińskiej mowie prawie tylko w wyrazach z greckiego języka przyjętych znane, w Semityckich językach bardzo pospolite, przyjęli Hiszpani od Arabow i oddają go przez głoski g, j, x, Gente Jardan relox.
Przydech, u, lm. y, m. gram. 1) pewien rodzaj tchnienia, w wymawianiu niektórych liter. Do gardłowych spółgłosek należy dwoisty przydech, jeden słabszy h, drugi mocniéjszy ch; np. hałas, chcę. Wymawiać literę z przydechem. 2) = (w języku greckim) znak do wymawiania litery z pewnym rodzajem tchnienia.
Przydychać, ał, a, scz. nd. nieuż. z przydechem wymawiać.
[…] Samogłoska i kończąca pierwiastek mocnieje na oi, ój, aj, albo aw, w których spółgłoski j, w, są przydechem łączącym dwie samogłoski […].
Można także przy stwardzeniu rz na r dorzucić przydech j do zrostka zakończonego na samogłoskę […], np. dojźreć, wejźreć […].
W wyrazie cór-a po staropolsku cer-a jest a późniejszym przyrostkiem; cer, cór powstało zaś z piérwotnego dugh-i-tar (tyle co: rosnąca) od piérw. dugh (róść) w następujący sposób: gh (h jest tu tylko przydechem) przeszło najprzód na kh (porównaj litew. dukte), kh + i przeszło potém według zasad głoskowni słowiańskiéj na sz; tak powstało z dugh-i-tar dusz-tar a z tego starosłowieński źródł. dùsz-ter; w polskiém wypadło ù a dszt zlało się w c i tak powstało c-er a z tego cór-a.
Zwykle zestawiają nasze jeden, starosłow. jedynù z sanskr. âdi (początek, piérwszy) i uważają je za formacyję specyjalnie słowiańską, powstałą z owego âdi przyrostkiem -na albo -ina; e stałoby w takim razie zamiast piérwotnego â a j byłoby zwykłym przydechem.
Rozziewem (hiatus) nazywámy przydech (spiritus lenis) znajdujący się w środku wyrazu pomiędzy dwiema samogłoskami, s których druga jest czystą, nie przegrodzonemi żádną spółgłoską […].
§. 58. Samogłoska położona na samym początku słowa przybiera w polskim języku w pewnych razach przydech, w innych znowu go nie przybiera. PRZYDECHEM (przygłosem, spiritus) nazywamy jednę z tych trzech spółgłosek: h, j, w - jeżeli takowa towarzyszy samogłosce położonej na początku wyrazu nie z innych przyczyn. jak tylko dla ułatwienia wymowy; np. w Hanna, jadło, wątroba - zamiast Anna, adło, ątroba.
Współgłoska ch przyjęto jako przydech dla zmiany przypadków mało ona znaczenia stanowi.
[Kucharski Andrzej]„Nie mówmy też, że h jest przydech słabszy, kiedy on jest jistotnie mocniejszym, u nas jedynym przydechem czyli spółgłoską płucową".
Przydech (silny, słaby) Spiritus (asper, lenis).
Spiritus Przydech (silny, słaby).
Tchnienie, a, blm [...] b. przydech: H francuskie aspiracją a. letkim tchnieniem się wymawia. Troc.
Aspiracja, i, lmn. e [...] 3. gram. przydech, przygłos [...]
Przydech, u, lm. y, X Przychuch gram. 1. tchnienie gardłowe, odcień gardłowy dźwięku: P. w wymawianiu słaby, mocny. Do gardłowych spółgłosek należy dwoisty P., jeden słabszy h, drugi mocniejszy ch, np. hałas, chcę. Kopcz. 2. znak przydechu: P. kładzie ś. nad samogłoskami na początku wyrazów i nad p'.
Spirant, a, lm. y jęz. przydech: S[pirant] krtaniowy. Rozw.
Dech, tchu [dechu, dechem] [...] 2. gram. † przydech.
Przydech, p. zmiany głoskowe A.
Zmiany głoskowe (historyczne) [...]. A. Ilościowe (kwantytatywne) [...]; d) uwargowienie (labjalizacja, prelabjalizacja) głoski, np. ṷokno, prejotacja, np. jagata, przydech (aspiracja) np. harmata.