terminów gramatycznych online
końcówka osobowa
Język: polski
Cytaty
[…] Końcówki osobowe owie, i (y), używane były w staréj polszczyźnie także w imionach rzeczy, np. krajowie, dniowie, psi […].
[…] W czasach złożonych z imiesłowu starego i w innych słowach połączonych z przyrostkiem że przyrastają końcówki osobowe do przyrostka, np. Byłżeś tak oględny? […].
Przyrostek ten tworzy z samych tylko imion i zaimków źródłosłowy z znaczeniem częstotliwości (frequentativa), przy czém końcowa samogłoska źródłosłowu imienia lub zaimka odpada, a pierwiastkowe e i o zwykle na a, ę na ą, ù ') na y postępuje, co ma być symbolicznym częstotliwości wyrazem: mawia-m — maw-ja-m (m jako końcówka osobowa nie należy do źródłosłowu) od mowa.
Zdanie to jest z wielu miar mylne. A najprzód, jeżeliby a było spójką między źródłosłowem czasownym a końcówkami osobowemi, musiałoby wszędzie wystąpić, gdzie się końcówki osobowe z źródłosłowem łączą, a więc we wszystkich formach konjugacyjnych.
Nie wszystkie głoski przybyszowe, jako to: pogłosy (afformativa), końcówki rodzajowe, skłonnikowe i osobowe, jako téż przyrostki mogą, być uwáżane za zásuwki. Ta jest przyczyna, że w każdym języku rodziny jafeckiéj ograniczoná jest liczba głosek zásuwnych w posłowiu, czyli na końcu wyrazów [...].
Rozpatrzywszy się w budowie i ustroju temátów słowa polskiego w poprzedzających paragrafach, przystępujemy teráz do jego spájaniá. Każdá forma jednolitá, urobioná od tematu słównego, albo wyráżá w temácie orzeczenie (praedicatum), w końcówce podmiot (subjectum), albo jest przymiotnikiem lub rzeczownikiem słównym, którego końcówki niczym jinnym nie są, jak tylko pogłosami. Ponieważ podmiotem zdaniá może być osoba, którá mówi, lub osoba, do któréj się mówi, albo o któréj jest mowa, przeto te końcówki, jak i formy niemi urobione nazywać będziemy osobowemi, które się oznaczają tak w semickiéj jak i w jafeckiéj rodzinie językowéj, a następnie i w mowie słowiańskiéj szczątkami zajimków osobistych, jakkolwiek niekiedy skażonemi [...].
Końcówki te osobowe łączą się s temátami słównemi za pośrednictwem samogłoski, którą nazywámy spójką, albo téż bezpośrednio […].
Ostatnia głoska lub zgłoska w czasach i trybach nazywa się końcówką i to osobową końcówką, ponieważ ona to właśnie wyraża o któréj osobie jest mowa.
§. 415. Formy konjug. pierwotnéj były to zawsze wyrazy z dwóch tylko syllab złożone. [...] Pierwszą z tych zgłosek tworzył pierwiastek, drugą osobowa końcówka: tak np. jem brzmiało wtedy ad-mi; wiesz wêd-si; kładziemy kład-mas.
Osobowa: Końcówka Personalendung. [...] Personalendung Końcówka osobowa.
Natomiast końcówka -e wcisnęła się tu (podobnie jak -y we wzorcu 1-ym) z IV-go przypadku i opanowała obok rzeczowych (piece, konie) nawet także i [końcówki] osobowe — i stąd mamy obok pierwotnych form: królowie [...] króle.
Ale kiedy ów rzeczownik użyty jest w formie osobowéj, wtedy i przymiotnik ma odpowiednią końcówkę osobową -i lub -y.
Jednakże i w tych formach, począwszy od wieku XVI-go zachodzą zmiany: zamiast z zakończeniami aorystu formy te zaczynają się używać z końcówkami osobowemi na wzór czasu przeszłego już w formie ściągniętej (ob. § 271), to jest na wzór: byłem, byłeś, był.
Orzekającym (verbum finitum) nazywa się czasownik, posiadający końcówki osobowe, a więc w trybie oznajmującym, w trybie warunkowym i w trybie rozkazującym.
[…] Do zdań eliptycznych nie zaliczamy takich zdań, w których zaimek osobowy jako podmiot jest opuszczony, gdyż w nich podmiot jest zawarty w samej końcówce osobowej czasownika; również nie jest eliptycznym zdanie z opuszczonym łącznikiem, bo łącznik, jako słówko czysto formalne, żadnej treści nie zawiera.
[…] O znaczeniu form koniugacyjnych w zakresie zdania pojedynczego: […] Jak deklinacja (sama lub z pomocą przyimków) umożebnia sprawowanie pewnych funkcji w zdaniu imionom, tak koniugacja służy czasownikom do wyrażenia różnych względów, jakim podlega orzeczenie zdania; zaś przysłówki formalne są pomocnikami koniugacji [...]. Najważniejszą cząstką formalną słowa orzekającego jest końcówka osobowa, na której właśnie polega siła orzekająca czasownika, a która nadto umożebnia czasownikowi formalną zgodę orzeczenia z podmiotem. Odmiana przez czasy służy do wyrażenia, czy mówiący odnosi czynność lub stan, wyrażony przez orzeczenie, do przeszłości, teraźniejszości czy przyszłości. Odmiana przez tryby wyraża, czy mówiący uważa czynność lub stan, wyrażony orzeczeniem, za rzeczywisty, za możebny czy za konieczny.
Siła orzekająca czasownika nie spoczywa jednak w jego treści, tj. w źródłosłowie, lecz w jego formie, tj. w końcówce osobowej.
Są zdania, które napozór składają się tylko z orzeczenia zdania, podobnie jak zdania bezpodmiotowe [...], w rzeczywistości zaś są one podmiotowe i to z podmiotem gramatycznym. Podmiot jednak gramatyczny takich zdań wyrażony jest nie osobnym wyrazem, ale końcówką osobową słowa (orzeczenia właściwego), np. Pomordowanych znów widziałem w śnie. Romanowski, = Ja widziałem...[...].
II. Odmiennia. A. Konjugacja. § 15 Końcówki osobowe.
§ 63. W czasie teraźniejszym w zakresie końcówek osobowych zachodzi pewna różnica między językiem polskim a starosłowiańskim [...].
3 l. p. w języku polskim jak i we wszystkich innych językach słowiańskich z wyjątkiem r. i stsł. zachodzi brak końcówki osobowej [...].
§ 277. Formy czasownikowe pod względem budowy zasadniczo się różnią od form imiennych, gdyż końcówki osobowe, zarówno jak i końcówka bezokolicznika, są właściwie przyrostkami, pełniącemi zarazem funkcje końcówek: każda końcówka osobowa ma znaczenie zaimka osobowego, a końcówka bezokolicznika - ti jest istotnie sufiksem, tworzącym formę niegdyś rzeczownika odsłownego, który z biegiem czasu utracił znaczenie rzeczownikowe.
Końcówki osobowe.
§ 472. Jak system deklinacyjny, tak samo i konjugacyjny opiera się na różnicach końcówek różnych szeregów fleksyjnych.
Osobowy -owi przym. od osoba «dotyczący osoby lub osób (jednostek, ludzi)»: [...] ∆ Końcówka osobowa «końcówka właściwa formie osobowej»: Za enklityki uważa się tu -em, -eś, -śmy, -ście, a także -by w połączeniu z wymienionymi końcówkami osobowymi lub bez nich: akcent może zatem stać na trzeciej lub czwartej od końca. NITSCH Wyb. I, 179. [...] // SWil.
Powiązane terminy
- cecha osobowa
- cząstka osobowa
- forma (końcówka)
- końcówka rzeczowa
- słowne zakończenie
- zakończka osobowa
- Personalendung
- Personendung