Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

źródłosłów temat fleksyjny
Hierarchia Dzieła

Język: polski
Dział: Fleksja (współcześnie)

Cytaty

Mał/1863, s. 56 Definicja

Przez źródłosłów (thema, Stamm) rozumiemy tę część wyrazu, która w nim pozostaje wśród wszelkich odmian, jakim wyraz podlega w deklinacyi lub koniugacyi.

Malin/1869, s. 347

[...] Prof. Małecki w swojéj Gramatyce wydanéj we Lwowie r. 1863 postawiwszy sobie za pewnik, że wyrazy pochodne koniecznie od mianownika liczby pojedyńczéj urábiać się muszą, co jest błędem, przychodzi w swojéj deklinacyji 4téj, w któréj obejmuje rzeczowniki żeńskie kończące się w mianowniku liczby pojedyńczéj na spółgłoskę, do równie błędnego wniosku, że temát, który nazywá źródłosłowem tych rzeczowników, kończy się na spółgłoskę twardą, dlá tego, że wyrazy pochodne od kość, gęś, kreɣ itd. brzmiące kostka, gąska, krvavy, urábiają się od piérwiástków kost, gęs, krv [...].

Lerc/1877, s. 10 Definicja

W odmianie rozróżniamy w każdym wyrazie dwie części: źródłosłów i końcówkę. Źródłosłów jest to ta część wyrazu, która przez całą odmianę słowa niezmiennie i nieruchomie pozostaje. Końcówki są to cechy liczby, rodzajów i przypadków, które podług potrzeby z źródłosłowem łączymy, np. w rzeczowniku ryba, źródłosłowem jest ryb-, końcówką zaś a. Ta część ryb- przez całą odmianę rzeczownika nieruchomie i nieodmiennie pozostaje; ryby, rybie, rybą, rybami, rybom, w rybach.

Lerc/1877, s. 24

Przyrostkami nazywamy samogłoski, spółgłoski lub całe zgłoski, które do źródłosłowu wyrazu przyczepiamy.

Lerc/1877, s. 46 Definicja

Przy odmianie rozróżniamy w każdym czasowniku dwie części: źródłosłów czyli część nieruchomą, która przez całą odmianę czasownika niezmienną pozostaje, i części ustawicznie się zmieniające, tj. zakończenia, spójki i cechy trybowe.

Lerc/1877, s. 49 Definicja

W każdym czasowniku rozróżnić trzeba źródłosłów i pierwiastek. Źródłosłów jest to ta część wyrazu, która przez całą odmianę wyrazu nieruchomą pozostaje, a służy nam do urabiania czasów, trybów, liczb i osób. Pierwiastek zaś jest to ta część wyrazu, z któréj rodzi się cała grupa czyli familia wyrazów.

Mał/1879, t. I, s. 270 Definicja

Przez temat (thema, Stamm) albo inaczéj źródłosłów rozumiemy owę pierwszą, z jednéj albo i z kilku zgłosek złożoną część danego czasownika, która w nim pozostaje wśród wszystkich, albo przynajmniéj wśród połowy odmian konjugacyjnych, jako rdzeń całego wyrazu, niezmienną i nieruchomą.

Mał/1879, t. I, s. 271

Używałem dawniéj na określenie téj [...] części czasownéj za przykładem Kopczyńskiego i prawie wszystkich następnych gramatyków, wyrazu źródłosłów, jednakże obecnie od tego odstępuję: nazwa ta bowiem nie tylko jest urobiona najwadliwiej, ale i nie wyraża bynajmniéj rzeczy tutaj potrzebnéj. [...] nie ma żadnéj trafnéj polskiéj nomenklatury, gdyż np. osnowa, pień, rdzeń, tło, podścielisko czasownika itp. wszystko to są niezręczne i nieodpowiednie nazwania: najlepiej przeto będzie poprzestać tu już na tym obcym wyrazie temat, ile że takowy już jest w całéj lingwistyce tegoczesnéj przyjęty.

Jes/1886, s. 74 Definicja

Oprócz piérwiastku wyróżniamy w wyrazie także jeszcze i źródłosłów czyli temat, który nazywa się także osnową. Źródłosłowem zowiemy tę część wyrazu, któ­ra, pozbawiona końcówek rodzajowych, deklinacyjnych i konjugacyjnych, tworzy stałą podstawę odmiany; np. w wyrazie: urod-a, urod-y, urod-ę, urod-ą, itd.,— urod jest właśnie źródłosłowem, tematem czyli osnową odmiany. Źródłosłów urabia się jużto z piérwiastku przez dodanie przybranek lub przyrostków, już też bywa nim niekiedy i sam piérwiastek.

Jes/1886, s. 93

We wzorcu 1-szym nie ma Dopełniacz żadnej końcówki, występuje on tu zatem jako czysty źródłosłów (temat).

Kon/1920, s. 13 Definicja

Ta część wyrazu, która podczas odmiany jego nigdy całkowicie się nie zmienia, nazywa się źródłosłowem albo tematem wyrazu. Pan- i skał- są źródłosłowami czyli tematami rzeczowników pan i skała.

ZwO/1924, s. 36

Czasowniki mogą być: regularne, t. j. prawidłowe (regulares), których źródłosłów (thema, radical) nie zmienia się, lecz tylko końcówka: eu louvo (chwalę), eu louvei (chwaliłem), eu louvaria (chwaliłbym) [...].

Ciekawostki

Małecki w przypisie (1879/t. I) tłumaczy dlaczego zastępuje źródłosłów tematem.

Powiązane terminy