terminów gramatycznych online
źródłosłów pochodzenie; dział nauki o pochodzeniu
Język: polski
- Część V. O pisowni: Jak/1823
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- O grammatyce w powszechności: DwBg/1813
- O pisowni: Kam/1870
- O przenośniach: Rew/1845
- O źrzódłosłowie: DwBg/1813
- Przypisy do Gramatyki polskiej: Szum/1809
- Usprawiedliwienie: Rew/1845
- Zbiór abecadłowy rzeczy: DwBg/1813
Cytaty
Nazywam wyrazotwornią a nie zrodłosłowem dlatego, że ta część Grammatyki zawiera prawidła takie, które nauczają nie tylko jak się Słowa, ale jak się wszelkie wyrazy tworzą. Przez Słowo bowiem rozumie się w Grammatyce tylko same Verbum łacińskie.
Części Grammatyki przedniejszé są: Składniá, Zrzódłosłów, Słoworód, Iloczas i Pisownia.
Przez Źrzódłosłów rozumie się właściwié wszelki wyráz piérwotny, z którégo wyrazy pochodné, jak wody ze źrzódła płyną: w tém znaczéniu wyraz ojciec jest źrzódłosłów, bo od niego idą te wyrazy: ojcowski, ojczysty itd. W znaczeniu przenośném, źrzódłosłów znaczy naukę o piérwotnych czyli źrzódłosłowowych wyrazach. Nauka ta zowié się po Grecku Etymologia, to jest nauka o początku albo o źrzódle słowa.
Zrzódłosłów czém jest? 1, co sie przezeń rozumié właściwie i przenośnie? 125.
Często się oddalamy w piśmie od wymawiania, że stosować się do źródłosłowu musimy.
Głoski ą, ę tam się piszą gdzie i wymawiają; albo gdzie wymawianie nie dość jaśnie pokazuje ich używanie w piśmie, tam się udać potrzeba do czasowania i przypadkowania, już to do źródłosłowu czyli etymologii.
Znajomość czterech pierwszych postaci głoskowych czyli grammatycznych jest potrzebna, kto chce poznać i wiedzieć tak pierwotnych jako i pochodnych wyrazów znaczenie; bo one utworzyły Źródłosłów i Słoworód czyli Etymologią.
Z wyrazu Głoskownia, każdy ziomek myślący, gdy się uda do źródłosłowu czyli Etymologii: głos, i do pochodnych: głoska, głoskowy, głoskowość i t. p. odgadnie znaczenie, i potrafi z niego zdać sprawę. — Z wyrazu Grammatyka, nikt bez znajomości języka Greckiego nie dojdzie, co znaczy.
Pomimo iż główną, zasadą pisowni polskiej jest: tak każdy wyraz pisać jak go wymawiamy [...] nie mniéj ważną zasadą jest: wzgląd na pochodzenie wyrazu czyli na etymologiję, z czego wypływa konieczność zachowania w wyrazie śladów źródłosłowu.
Jeżeli odniósłszy się do źródłosłowu lub odmian wyrazu, jeszcze dostatecznéj wskazówki pisowni nie mamy, trzeba się odnieść wtedy do wyrazów pokrewnych jemu.
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].
Etymologia — etymologija, źrzódłosłów, słoworód (t. 3, przyp.); verbum simplex — niezłożone, compositum — złożone; thema — źrzódło (t. 1, przyp., s. 170), tema (t. 1, przyp., s. 163), temat (t. 2, przyp., s. 215), terminatio — zakończenie, terminacyja (t. 1, przyp., s. 118) [...].