terminów gramatycznych online
thema
Cytaty
Verba autem cum istis fere praepositionibus componuntur, quae ut significatione multum differunt, ita in verbis ab uno eodemque themate ortis miram gignunt varietatem.
D litera et R, Zsibi adiuncto gaudent. Ideoque saepe literam illam, quam tamen in themate non habent, in alliis casibus et personis assumunt.
Thema item apud Grammaticos origo vocis in Verbo vel Nomine, à qua tempora, modi, personae, casus, derivata. composita descendunt. sic recentiores. Varzo Originem appellat.
Genitivus in consonantem desinit abiecto a finali thematis.
Verba, quae in themate suo habent particulam się, ut uczę się, boię się, weselę się et c., in omnibus modis ac temporibus eandem retinent.
O. Każde imie, ktorym się Osoba lub rzecz jaka nazywa jest to spadek Mianujący, czyli początek słowa, po Łacinie: thema, nap. ten Pan, ta władza; w Rodzącym mowi się: tego Pana, tej władzy, w Dawającym: temu Panu, tej władzy; i tak dalej przez wszystkie spadki, jako się da widzieć w deklinacyach.
FORMOWANIE CZASOW. P. Wielorakie są czasy w koniugacyach? O. Dwojakie: pojedyncze i składane. P. Co są czasy pojedyncze? O. Ktore się jednym słowem wyrażają pochodzącym od początkowego czasu, ktory Łacinnicy zowią Thema. P. Co są składane? O. Ktorym się dodaje czas jaki słowa posiłkującego jestem albo mam.
Znajduje się wiele słow dwojaki początek albo thema mających, jak tu na uję i am, nap: kuję i kowam, zachowuję i zachowywam ettc:
Quid est Thema? Thema est Origo seu Principium vocis, quod in Nomine, Pronomine, et Participio, feré semper est Nominativus casus in verbo autem est prima Persona Modi Indicativi temporis praesentis, Numeri singularis in partibus indeclinabilibus ipsamet vox quae profertur.
Trzon (thema) słowa jest pień, otoczony zrostkami i narostkami, lub bez nich, do którego lgną już cechy ujęć gramatycznych.
Każdy odmienny przypadek przybiera jakąś końcówkę, która przyrasta do rzeczownika zakończonego na spółgłoskę […]. Tę spółgłoskę, do któréj końcówka przyrasta, nazywamy przybierającą, słowa zaś zakończone na przybierającą, nazywamy podstawą odmiany (thema).
Podstawę (thema) odmiany znajdujemy po odrzuceniu ł od imiesłowu starego, którego dziś używamy za 3cią osobę. I. p. czasu przeszłego, np. czyta(ł) […].
Przez źródłosłów (thema, Stamm) rozumiemy tę część wyrazu, która w nim pozostaje wśród wszelkich odmian, jakim wyraz podlega w deklinacyi lub koniugacyi.
W pierwszéj części wykázaliśmy jilość brzmień i głosów języka polskiego, jich podziáł na samogłoski i spółgłoski, jednych i drugich rodowód, jich przemiany w skutek jich wzajemnego wpływu na siebie i przyczyny tychże przemián w wyrazach polskich. A poniewáż te wyrazy, w których zachodzą rzeczone przemiany głosek, tych nájpiérwszych i nájpiérwotniejszych żywiołów każdéj mowy ludzkiéj, pod względem gramatycznym nie są jednego i tego samego składu i budowy, i gramatyka porównáwczá prócz głosek odróżniá w składzie i budowie wyrazów i jinne gramatyczne cząstki składowe wyrazów, przeto wyjáśniając prawa głosowe głosek, musieliśmy się mimowolnie spotykać z dopiéro rzeczonemi gramatycznemi cząstkami w skłád wyrazów wchodzącemi, jakiemi są piérwiástek (etymon, radix, niemieckie Wurzel), pień czyli temat (thema, Stamm), nágłos (praefixum, Vorsylbe), pogłos (afformativum, affixum, Nachsylbe, Wortbildungssuffix), końcówka (suffixum, Biegungssuffix albo Endung), spójka (Bindevocal), nasuwka (prothesis, Vorschlag), wsuwka (epenthesis, Einschiebsel), zasuwka (epithesis lub paragoge) itd.
Przez temat (thema, Stamm) albo inaczéj źródłosłów rozumiemy owę pierwszą, z jednéj albo i z kilku zgłosek złożoną część danego czasownika, która w nim pozostaje wśród wszystkich, albo przynajmniéj wśród połowy odmian konjugacyjnych, jako rdzeń całego wyrazu, niezmienną i nieruchomą.