of grammatical terms online
osnowa temat fleksyjny, słowotwórczy
Zob. temat fleksyjny
Quotations
Osnowa Thema; –ny Thematisch.
Osnowa A, Osnowa I i t. d. (ale nie A-Osnowa (A-Temat) i t. d.)
Stamm Osnowa. S-bildung Urabianie osnów. S-bildend Urabiający osnowy. S-schwächung Wątlenie osnów. S-abstufung Ustopniowanie osnów.
Thema (temat) Osnowa –wny.
ˉ∨ Osnowa (temat); np. ˉ∨ A = Osnowa A.
Oprócz piérwiastku wyróżniamy w wyrazie także jeszcze i źródłosłów czyli temat, który nazywa się także osnową. Źródłosłowem zowiemy tę część wyrazu, która, pozbawiona końcówek rodzajowych, deklinacyjnych i konjugacyjnych, tworzy stałą podstawę odmiany; np. w wyrazie: urod-a, urod-y, urod-ę, urod-ą, itd.,— urod jest właśnie źródłosłowem, tematem czyli osnową odmiany. Źródłosłów urabia się jużto z piérwiastku przez dodanie przybranek lub przyrostków, już też bywa nim niekiedy i sam piérwiastek.
Wyrazy z przyrostkami -ski, -sko, -skość, -stwo, pisać należy zawsze przez s; wyrazy z przyrostkami -ki, -ko, -ka, -kość, których osnowa kończy się na z, pisać przez z, a więc: boski, praski, francuski, męskość, zwycięstwo i t. d. lecz: wązki, grzązki, blizki, ślizki, nizki, Francuzka, wiązka, wazka.
W bezokolicznikach pisać źć, gdzie z jest w osnowie n. p. wieźć (wiozę), gryźć (gryzę), lecz wieść (wiodę), pleść, nieść.
W sprawie dzielenia wyrazów zawiera memoryał p. Karłowicza następującą uwagę: "Prawdziwie naukową podstawą dzielenia wyrazów byłoby zaniedbane dotychczas uwzględnienie w tym razie pni i osnów. Jeżeli trzeba np. przenieść cisnąć, to najracyonalniejby było oddzielić pień od przyrostków i dzielić: cis-nąć, ale nie ci-snąć; wszakże prawidła tego bezwzględnie polecać nie można, bo któżby np. chciał pisać wróc-ić, coby zbyt niezgodnem było z tradycyą".
Osnowa widoczna jest, gdy w wyrazie usuniemy jego zakończenie; tak np. osnową wyrazu pole jest pol-; osnową wyrazu matka jest matk-; albo np. słowa: daje-sz, daje-my, daje-cie mają wspólną osnowę daje-, itp.
Osnowa czyli temat składa się zwykle z pierwiastku i jednego lub więcej przyrostków; np. osnowa da-je- powstała z pierwiastku da i przyrostka -je.
§ 48. Części morfologiczne wyrazu. W każdym wyrazie rozróżniać należy: 1. Pierwiastek albo pień, inaczej rdzeń [...]; 2. Osnowę albo temat wyrazu, to jest część mniej lub więcej stałą w wyrazie, z której wytworzyły się różne formy tegoż wyrazu.
W czasie teraźniejszym używają się: padam, padasz,... padają, należące do słowa pada-ć (konjug. V), oraz formy: padnę, padniesz... (od osn. padnie-, konjug. II) ze znaczeniem czasu przyszłego.
W przym. i rzecz. utworzonych za pomocą przyrostka ski, stwo od osnów na d i odpowiadającym imionom ski i ctwo pisać dz, a więc: sąsiedztwo, sąsiedzki [...].
Wyrazy, kończące się nie na n w osnowie, mają tylko jedno n przyrostkowe, jak: pełny, srebrny, żelazny, lub też: szklany, miedziany, drewniany, druciany, posrebrzany itp.
Również przez -ski piszą się przymiotniki, urobione od rzeczowników z osnową na -g, więc np. praski (Praga).
Rdzeń (pierwiastek). Temat (osnowa), zmienny i niezmienny.
Część wyrazu nie zmieniająca się przez całą odmianę n. p. ogrodnik (bez końcówki) nazywa się tematem (osnowa) i może być równy rdzeniowi, np. pan, pan-a, pan-u i t.d.
Osnowa, p. wyrazy I C.
I. Części wyrazów: A. Głosowe: [...] B. Słowotwórcze: [...] C. Fleksyjne:
1) ★temat (★osnowa) — część wyrazu, powtarzająca się w całej odmianie, np. groch, groch-u, groch-em i t. d.; czyta-m, czyta-sz i t. d. Tematy ★zmienne i ★niezmienne.