podniebienie

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kn/1644 (I wyd. 1626)
• Kop/1783
• Ant/1788
• Kop/1817
• Mroz/1822
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Rozp/1830
• Sier/1838
• Żoch/1838
• Desz/1846
• Such/1849
• Szt/1854
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Mał/1879
• Jes/1886
• SW/1900-1927
• Kon/1920
• Benni/1923
• Gaert/1927
• Dor/1958–1969

Pălātum. Podniébienie. Gębá 4. Smák. Humor.

[...] odbicié bowiém tchu między podniebiéniém i wewnętrznym nosa otworém, czyni dźwięk samogłosék nosowych.

D. Brzmi dotykająć końcem języka podniebienia, czego żywy chyba głos nauczyciela nauczy.

T. Brzmi końcem języka lżéj podniebienia dotykając niż kiedy się wymawia d ale to z głosu chyba żywégo wyrozumie się.

Drugié postrzeżénié dają narzędzia głosu. Troskliwy badacz [...] spotyka Anátomika [...] który [...] pokazuje mu na preparatach (a) narzędzia głosu ludzkiego. Jest to przyrodzoná pisczałka, ktora ciągnie i oddaje dech: poczyna się od ust i nosa, a na płucach kończy. Płuca gąbkowaté, ciagną i wypychają powietrzé, urabiané naprzód w saméj pisczałce, mającéj w ciągu wewnętrza swego chrząstkowaté połowiczné obrączki, aż do otworu krtani, łączącéj się z większém gęby wydrążéniém mającém we środku język, z boków podniebienié, zęby, podbrodek, dwa otwory do zwierzchnego nosa z dwiema wargami; a na każdém z tych narzędzi urabia się głos mówcy lub śpiewaka.

Głoski f, t, k , wyrabiamy podobnymże sposobem, to jest; czyniąc opor wydobywającemu się głosowi, z tą różnicą że dla wyrobienia głoski f czynimy opór głosowi przykładając spodnia wargę do górnych zębów; dla wyrobienia głoski t przykładając język do podniebienia zaraz za zębami; dla wyrobienia zaś głoski k przykładając język do podniebienia w głębi ust.

Dla wyrobienia litery s zbliżamy język do podniebienia tak, aby mały tylko pozostał otwor.

Wzniesienie języka ku podniebieniu dla wymowienia cienkiej samogłoski i , nie może przeszkadzać wyrobieniu spółgłosek wargowych i zębowych b, p, m, w, f (16), gdyż te nie w kanale ust się wyrabiają.

[…] Mowa jest wyjawianie myśli za pomocą rozmaitych głosów, niby kolorów, dobieranych na malowanie wszelkich działań umysłu naszego. Zowiemy ją téż językiem, od jednego z narzędzi mownych, mocą których głosy różne urabiać jesteśmy zdolni. Narzędzia te są: usta, język, zęby, podniebienie, gardło i dech jako równo i bezpośrednio jak usta działający.

O głoskach podniebiennych. 1. Liter podniebiennych głosowych mamy pięć d, ł, n, r, t. Z tych wszystkich głosek litera ł, jest najłatwiéjsza do zmiękczenia […]. 2. Głoski d, n, t, wyrabiają się wszystkie prawie jednakowém poruszeniem języka; z tą tylko różnicą, że wymawiając głoskę d silniéj dech pędzimy aniżeli przy wymówieniu t, a dla oddania n przyłożywszy język do podniebienia, dech pędzimy w kanał nosowy. Jednakże mimo to n, może spływać na samogłoskę cieńszą i; głoski zaś d, t, zwykle opierają się na grubéj samogłosce y. Jeżeli zaś głoski te spływają na cieńszą samogłoskę i, natenczas tworzy się brzmienie syczące.

Inna postać Wisarga jest to znamie [...], które wyłącznie przed क् k' i ख् kh' kładzie się i tylną częścią języka wymawiać się powinno, gdy tym czasem znamie ( ः) przed प् p', फ् ph' i przed ustankiem (pauza) stoi, i podniebieniem wymawiać się winno.

Brzmienia spółgłosek l, r, nie możemy zmieniać na słabe i mocne, bo przy ich wyrabianiu, kanału ust nie zapieramy, ale tylko przykładamy koniec języka do podniebienia.

Kiedy zatem uważam, że przy wydaniu głoski je, język styka się z podniebieniem bliżéj tego miejsca, gdzie wyrabiamy głoski gardłowe.

Spółgłoski, które odbijają się wargą na wardze, lub językiem na podniebieniu, zlać się w jednę głoskę nie mogą, bo odbicie głoski musi ją koniecznie od drugiéj odgrodzić (baba, babka) [...].

W głoskach np:r rz, gdzie podniebienie i język są głównemi narzędziami do otrzymania jich brzmienia, podobnie się dzieje.

Do wymawiania wyrazów w ciągłéj mowie, albo téż zgłosek i głosek osobno wziętych, służą nam organa mownemi zwane, a te są:wargi, zęby, podniebienie, język i gardło.

Dwadzieścia jeden [spółgłosek] zwanych podniebiennemi, że w ich wymawianiu język musi dotykać lub zbliżać się do podniebienia.

Język składa się z wyrazów, wyrazy z brzmień w mowie. Brzmień tych oddanie, czyli wymawianie uskutecznia się przy pomocy następnych narzędź mowy: ust, płuc, języka, zębów, podniebienia i krtani za przewodnictwem żywego głosu nauczyciela wymawiać i czytać uczącego [...].

Narzędzia mowne są dwa ruchome: język i wargi, a dwa nieruchome: gardło i podniebienie.

Głos ludzki [...] pochodzi z płuc, a urabia się za pomocą ust, krztani, gardła, języka, podniebienia, zębów, warg, nosa i t.d.

[…] Głoska r wyrabia się nie przez pojedyncze odbicie języka od podniebienia, lecz przez drganie jego pod podniebieniem, a właśnie to drganie może trwać czas dłuższy, i tę spółgłoskę czyni łatwiejszą czyli półsamogłoską.

Gdy po ę, ą następuje ł; podnosząc język ku podniebieniu, zasłaniamy kanał nosowy, przez który by te samogłoski przepuścić trzeba, dlatego wymawiamy je i w tym razie prawie jak e, o, np. wziął, wzięła.

Spółgłoskami (consonantes) nazywamy takie głoski, które ażeby wymówić, nie dość jest tylko otworzyć usta i wydać ze siebie głos, ale prócz tego trzeba jeszcze użyć i poszczególnych narzędzi mówienia, jakiemi są gardło, język, podniebienie, zęby i wargi.

[...] Każdá zaś spółgłoska jest brzmieniem towarzyszącym głosowi samogłoski, powstającym na początku lub na końcu głosu samogłoski przez uderzenie lub ciśnienie na siebie nárzędzi mównych, np. b, m. Nárzędziá mówne są dwojakie: jedne ruchome, jako to: język i wargi, drugie nieruchome, jakiemi są zęby, podniebienie i gardło.

[…] Samogłoska i wymáwiá się nájwięcéj spłaszczonym kanáłem przez znaczne przybliżenie języka do podniebieniá […].

Samogłoska jest to litera, która się wymawia samym tylko głosem, więc wydaje brzmienie pojedyncze. [...] Spółgłoska jest to litera, do wymówienia któréj potrzeba użyć nie tylko głosu, ale jeszcze i narzędzi mownych, jakiemi są: wargi, podniebienie, język, gardło, i dlatego wydają one brzmienie złożone.

Współgłoska albo (opuszczając w) spółgłoska jest to znak dla wyrażenia głosu wspólnie z inném brzmieniem, urobioném któremkolwiek narzędziem mowy, jako to: wargami, językiem, zębami, podniebieniem, gardłem czyli krtanią […].

SAMOGŁOSKĄ, nazywamy brzmienie, powstające za wydaniem głosu przy większém lub też mniejszém otworzeniu ust naszych puszczonego przez ów kanał nasz mowny, który się w głębi krtani poczyna, a na wargach lub też na otworach nosowych kończy — bez żadnego przy tém czynnego współdziałania tych poszczególnych, w rzeczonym kanale umieszczonych narzędzi mownych, jakimi są np. wargi, zęby, język, podniebienie i gardło.

Organa mowy dzielą się na:

1-sze organa głosu: płuca i drogi oddechowe, do których należą: oskrzela, tchawica i krtań ze strunami głosowemi,

2-ie organa artykulacyi, nazywane w gramatykach narzędziami mownemi i służące do urabiania głosu: gardziel, jama ustna i jama nosowa; jamę ustną stanowią: podniebienie, mięśnie policzkowe, język, zęby, wargi.

Podniebienny [...] Spółgłoski podniebienne = wymawiane miękko, pieszczenie, przy udziale języka podniesionego do podniebienia, jak p', b', ć, dź, ń, ś...

Spółgłoski wymawiamy, wydobywając głos z piersi i równocześnie używając poszczególnych narzędzi mowy, któremi są: krtań, podniebienie, zęby, język, wargi.

Właściwa różnica artykulacyjna polega na tem, że w spółgłosce miękkiej, oprócz tej samej artykulacji, jak w twardej, mamy połączone z nią jednocześnie zbliżenie lub przywarcie środka języka do podniebienia.

§.25. Terminologja twardych i miękkich.

Obok potocznych wyrażeń twardy i miękki używane są terminy: podniebienny i niepodniebienny, które odpowiadają obcym wyrazom palatalny i niepalatalny. Odpowiadają one innym naszym terminom lepiej o tyle, że są utworzone z punktu widzenia artykulacji, słuszny im jednak postawiono zarzut, że biorą pod uwagę narząd bierny — podniebienie, a nie czynny — język.

Podniebienie, p. narządy mowne.