terminów gramatycznych online
przymiotnik dzierżawczy
Język: polski
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Części mowy: ZwO/1924
- Część II. O Przymiotnikach: Mucz/1825
- Część trzecia. Rzecz o słowach: Such/1849
- Etymologia (Słoworód): Mał/1863, Mał/1879
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- Główne przepisy: Łoś/1918
- Imienna deklinacja przymiotników: Łoś III/1927
- Nauka o budowie wyrazów (słowotwórstwo): Szob/1923
- O Partykułach: Malin/1869
- O tworzeniu się w języku naszym przymiotnika: Malin/1869
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Pisownia: Król/1907
- Rozdział III. O Przymiotniku: Szt/1854
- Składnia: Kurh/1852
- Źródłosłowy rzeczowne i przymiotne: Trz/1865
Cytaty
9) Nie stopniują się: 1) Przymiotniki od rzeczowników pochodzące, które by dzierżawczemi nazwać można; bo wyrażają, że przymiot przez nie malowany, należy do rzeczy oznaczonéj rzeczownikiem, od którego pochodzą, np. tracki, gracki […].
Przymiotniki dzierżawcze na -ów i -yn (lub -in); np. ojców, -cowa, -cowe | matczyn, -czyna, -czyne.
Umieszczone w zdaniu przydaném przymiotniki dzierżawcze czyli posiadalne mój, twój, nasz, wasz, oraz 2gie przyp. jego, ich [...], gdy z powodu wyrzutni stają się wyrazami okréślającemi, znaczącemi przyswojenie czego przedmiotowi zdania, zamieniają się na przymiotnik swój.
Przymiotniki dzierżawcze są te, które oznaczają przywłaszczenie, czyli posiadanie rzeczy jakiéj, to jest jéj należenie do kogo: takowe formują się zwykle od rzeczowników ludzkich pospolitych i własnych, tak żywotnych jak nieżywotnych, zdrobniałych i zgrubiałych i t. d., np. majątek ojców, czapka ojcowa.
§. 465. Przyr. in przyrasta do samych tylko imion (osobowych) należących do deki. IIIciéj, toż do zakończonych przymiotnie na i (jak podkomorzy); i tworzy w ten sposób same tak zw. przymiotniki dzierżawcze: matczyn, ciocin, siostrzyn, zosin, babusin.
Najwierniejsze piérwotnéj postaci i znaczeniu są przymiotniki na -in, -ina, -ino, zwykle dzierżawczymi zwane: mam-in, mam-ina, mum-ino źródł. mama.
Przyrostka -vans pierwotną postacią było -vant; w niektórych językach znajdujemy obie. W indyjskiém tworzy ten przyrostek nie tylko imiesłowy lecz i przymiotniki dzierżawcze, co jak się wyżej rzekło, pierwotną jego funkcyją było.
W przymiotniku surovy, syrovy jest ten sám piérwiástek, co w naszym syr [...]. Nie ulegá także wątpliwości, że w przymiotnikach tak zwanych dziérżáwczych, urobionych od rzeczowników męzkich, kończących się w mianowniku na spółgłoski, pogłos ov jest w etymologicznym związku s końcówką u [...].
[...] Jakoż nie mámy przysłówków pojedyńczych od przymiotników oznaczających materyją lub masę, s któréj rzecz jaká jest zrobioná, jako to: [...] złoty, stálovy, srebrny [...] itd., jako téż przymiotniki oznaczające náleżenie do czegoś, czyli jednym słowem wszelkie przymiotniki dzierżáwcze, jako to: ojcóv, panóv, królóv [...] itd. Jednakże przymiotników dzierżáwczych, tak jak i zajimków dzierżáwczych celowniki liczby pojedyńczéj w rodzaju nijakim wchodzą, jakośmy to powyżéj widzieli, s przyjimkiem po w skłád wyrażeń przysłówkowych, np. po paɳsku, po królevsku [...] itd. Nakoniec przymiotniki dzierżáwcze s przyjimkiem z i dopełniáczem bezpojimkowym składają wyrażeniá przysłówkowe, jako to: s paɳska, s ɦłopska [...].
Te przymiotniki są wszystkie dzierżawcze (adject. possessiva), a jako takie, nie były one urabiane od tematu ani też od nominatiwu tych rzeczowników, lecz od ich genit. a ten miał ū.
Zamiast dopełniacza dzierżawczego używają się także przymiotniki dzierżawcze na —ów, —in, —ski; np. psalmy Dawidowe […].
[…] Co do miejsca, jakie zajmują określenia rzeczownika, wiedzieć należy: […] 2) Przydawka przymiotna […] kładzie się: a) przed rzeczownikiem określanym, jeżeli wyraża cechę przypadkową, nie tworzącą osobnego gatunku rzeczy określanej. Należą tu: przymiotniki, oznaczające barwę, kształt, ułomność, zaletę lub wadę, tudzież przymiotniki dzierżawcze i materialne, jeżeli z rzeczownikiem określanym nie stanowią jednego pojęcia, nie wyrażają osobnego gatunku [...].
Opuścić w przed przyrostkiem stwo w wyrazach utworzonych od osnów przymiotników dzierżawczych (na ów) np.: królestwo, wójtostwo, Janostwo itd.
Nazwy miejscowości rodzaju żeńskiego, powstałe z przymiotników dzierżawczych, zakończone na -owa i -ina, jak Częstochowa, Dąbrowa, Warszawa, Radolina, mają odmianę rzeczownikową: D. Częstochowy, C. i Mc. Częstochowie, B. Częstochowę, W. Częstochowo, N. Częstochową (jak Deklinacji III wzór głowa).
[...] przymiotniki dzierżawcze na -ów, -in od imion własnych utworzone: imieniny Adamowe, żona Kostczyna (= Kostki).
Przymiotniki dzierżawcze, których znaczenie wyraźnie wskazuje na przynależność lub pochodzenie od przedmiotu, oznaczonego w rzeczowniku podstawowym. Nap. żonin, matczyn, ojców, lisi, kobiecy.
Przymiotniki określające dzielą się na:
1) Przedimkowe (articulares), [...].
4) Dzierżawcze (possessivos):
meu minha meus minhas
moj moja moi (moje) moje (moi)
§ 21. Suf. -jo-, -ja tworzy przymiotniki dzierżawcze od rzeczowników, oznaczających istoty żywe: dziewiczy Kśw., barańczy Fl. książęcy Gn. [...].
Przymiotnikami dzierżawczemi w deklinacji niezłożonej są nazwy miejscowości męskie: Radom < *Radom-jь, Poznań, Myślibórz, Miłobądź, Sędomierz, Radogoszcz, Kazimierz a. Kaźmierz i in.
W zabytkach do końca w. XV najczęstsze są formy N. sg. deklinacji niezłożonej przymiotników dzierżawczych na -ow i -in, wśród których znów mają przewagę patronimiczne: siemię Abrahamowo Fl. 104, 6, list starościn mówi 1397 Leksz. I, nr. 2514, [...].