terminów gramatycznych online
słowo ułomne
Język: polski
- Części mowy odmienne: Malecz/1882
- Część II. O Słowie: Mucz/1825
- Część druga prawideł gramatycznych, czyli odmiennia: Szum/1809
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- O pisowni: Kam/1870
- O słowie: Ryk/1850, Kam/1870
- Prawidła dla słów ułomnych i wyjątkowych: Oż/1883
- Prawidła słów ułomnych w układzie: Oż/1883
- Rozdział VII. O słowie: Szt/1854
- Słowa Ułomne, Zestarzałe i Nieforemne.: Prz/1792
- Zbiór abecadłowy rzeczy: DwBg/1813
- Словопроизведенiе [Źródłosłów]: Grub/1891
Cytaty
Słowa ułomne, zestarzałe i nieforemne.
O słowach ułomkowych (verba defectiva).
Co są i jak się czasują słowa ułomkowe?
A. Słowa ułomkowe są takie, którym kilku czasów niedostaje, które z czasem albo zaginęły, albo z używania wyszły, np. słowo Słychać nie ma cale żadnych czasów [...].
B. Słowa ułomne należą do tej formy czasowania, do której zakończenie ich trybu bezokolicznego przypada.
Widać, Słowo ułomné, ma Imiésłów na ny, 72.
[...] Słowa, które jakiego czasu nie mają, ułomnemi zowiemy, np. gnał, nie ma czasu teraźniejszego […].
Oprócz wymienionych wyżej są jeszcze słowa ułomne [...] mające tylko po jednym a najwięcéj po dwa czasy., I must, muszę, I ought, powinienem. [...]
Widzieliśmy że słowo ułomne can ma tylko czas przeszły could, must ma tylko jeden czas teraźniejszy, will ma tylko czas przeszły would. Brakujące im czasy dopełniają się za pomocą słowa posiłkowego to be.
Są jeszcze względem swojéj odmiany słowa foremne, nieforemne, zbytkujące, ułomne.
Niektóre słowa są ułomne; t. j. nie mające już wszystkich czasów w dzisiejszej polszczyźnie i przeto uzupełniające się innemi, które kładziem obok w nawiasie; takiemi są: iść (szedł); rość (rosnąć); paść (padnę); będę (jestem); jadę (jechać), i szedł (idę).
Niektóre znów słowa nie mają jakiegoś trybu lub osoby i takowe nazywają się ułomnemi; np. widzieć, woleć, nie mają trybu rozkazującego.
Słowo ma pisze się albo razem z przysłówkiem przeczenia nie, albo osobno; jeżeli ma być słowem ułomném, przeczącém , od słowa twierdzącego być, wtedy pisze się razem: niéma, jeżeli zaś od słowa twierdzącego mieć, to pisze się osobno nie ma.
Niektóre czasowniki téj klasy są dziś już albo całkowicie nieużywane ("przestarzałe"), albo używane tylko w niektórych formach ("ułomne"), albo wreszcie z dzisiejszego stanowiska języka zakrawają na słowa nieregularne.
Widać i słychać (właściwie frequentatiwa od zapomnianego już widę, wiść i od aorystu od słynę, słych), są to dzisiaj słowa ułomne, dawne supina.
Uwaga. W języku polskim mamy jeszcze słowa nieforemne i ułomne. Słowo nieforemne jest to, które odstępuje od zasady formowania się, zmienia ono nawet pierwotne głoski, np. być, jest, nie ma, nie było, będzie. Jeść, jem, jadłem, będę jadł. Słowo ułomne jest to, którego nie można przeprowadzić przez wszystkie odmiany; takiem jest każde słowo nieosobiste, słowo niedokonane, oraz słowa zwrotne.
PRAWIDŁA słów ułomnych w układzie.
Mamy takowych słów bardzo małą liczbę; bo z całej olbrzymiej mowy tylko 37, temi są:
(Trzeba) Jadać [...] Jeść [...].
I następne słowa: Dolegać (bol.) Zawiadywać Znać się Z-żymać się Dufać Narzekać Niedbać Niepoważać Nieuważać Oczekiwać Pożądać Potakiwać Spochadać Utyskiwać.
Prawidła dla słów ułomnychi wyjątkowych.
Tyle mamy słów ułomnych i odstępujących od prawideł stałych [...].
Глаголы въ разсужденіи формы спряженія бываютъ: [...] 4) Недостаточные, ułomne, не имѣющіе какого либо времени; напр. plwać, obiecać, chrapać, sapać.