terminów gramatycznych online
wyraz bliskoznaczny
Język: polski
- Cz. II. O wnętrzności języka polskiego. Rozdział I.: Kop/1817
- Nauka V. O formie i znaczeniu wyrazów: Sier/1838
- Nauka VI. O wyrazach pierwotnych i pochodnych: Sier/1838
- Nauka o wyrazie: Kl/1939
- O przymiotnikach: Ryk/1850
- O wywodni słow w polszczyźnie: Prz/1816
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Rozdział I. Rozbiór wyrazów w ogólności: Szt/1854
- Składnia: Kurh/1852
- Słownik, cz. I (A - O): SWil/1861
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Słownik, t. 1: A-G: SW/1900-1927
- Słownik, t. 6: S-Ś: SW/1900-1927
- Słownik, tom I (A-C): Dor/1958–1969
- Słownik, tom I. część I. (A-F): L/1807–1814
- Wstęp: Szum/1809
Cytaty
Wyráz Blizkoznaczny jest tén, który z drugim niezupełnie jednę, ale blizką bardzo rzecz znaczy, np. lubić, kochać, diligěre, amare.
BLIZKOZNACZNY, a e, [...], Wyraz blizkoznaczny, który z drugim niezupełnie jednę, ale blizką bardzo rzecz znaczy, n. p. lubić, kochać. Kpcz. Gr. 3, 3. porówn. spółznaczny, synonym.
Do gruntownej umiejętności języka należy jeszcze wiedzieć dwie następujące nauki: 1) Deklamatorykę, czyli sztukę dobrego deklamowania prozaicznych i poetycznych rzeczy; 2) Synonimikę, którą naucza rozróżniać wyrazy bliskoznaczne czyli synonimiczne, np. poczciwy, uczciwy, zacny; albo: stary, sędziwy, podeszły, podżyły; albo: kochać, lubić, miłować i t. d.
Oprocz wskazanych trzech powinności spolnych wszystkim Etymologom, szczegulną jest dla Polaka [...] , aby znał makaruny ślachetne, [...], które bogacą Język [...], i aby takowe rożnił od makarunow brudnych, które szpecą i trawią Język, do ktorego się wnoszą, kiedy w tym Języku może się znaleźdź wyraz niemal słowodosłowny, lub blizkoznaczny, dobrze oddający znaczenie nadpotrzebnego obcego.
Prócz wyłusczonych w piérwszej części wyrazów, jako to: piérwotny, pochodny, niedokonany, dokonany etc. te jescze wyrazy wyłusczéniá potrzebują: Jednoznaczny, to jest znaczący jednę tylko rzecz, np. Słońcé. Wieloznaczny, to jest więcéj znaczący, np. głowa, kamień, etc. Bliskoznaczny, np. lubić, kochać. Łączny, jest Przymiotnik z Rzeczownikiem swoim, np. urodzajná ziemia. Rozłączny, jest Rzeczownik z Przymiotnika zrobiony, np. urodzáj ziemski Przenośny, to jest od znaczéniá jednéj rzeczy do drugiéj przeniesiony, np. od głowy ludzkiéj, do cukrowéj.
Bardzo mało jest wyrazów spółznacznych, a więcéj nierównie takich, które mają nie jedno i toż samo, ale blizkie czyli podobne znaczenie; ztąd nazywamy je [wyrazami] blizkoznacznemi np. lubić kochać, litość miłosierdzie, poważać szanować.
Co innego, gdy weźmiemy szereg wyrazów: Jan, Janek, Jaś, Janisko; oznaczają one wprawdzie jednoż imię człowieka, lecz każdy z nich ma cokolwiek odmienne znaczenie; bo Jan oznacza imię samo bez żadnéj cechy czyli znaku szczególnego; Janek, Jaś, oznaczają cechę zdrobniałości albo pieszczoty, a Janisko cechę niezgrabności lub pogardy. Są to cztéry wyrazy blizkoznaczne, z których Jan jest pierwotnym, a inne pochodne.
Some, any. [...] Używają się zarówno z rzeczownikami i bez rzeczowników. Aczkolwiek te wyrazy zdają się być bliskoznaczne, wielka jednak w użyciu ich zachodzi różnica, a to pod tym względem, że lubo one służą do oznaczenia nieokreślonéj liczby, ogółu lub pojedyńczych szczegółów, nieoznaczonego stopnia lub miejsca, some ściąga się więcéj do części niż do całości, więcéj do szczegółów niż do ogółu, i zdaje się je oznaczać z większą ścisłością, gdy tymczasem any nadmienia więcéj o ogóle i to do czego się odnosi pozostawia w większéj wątpliwości.
Przez zamiennią rozumié się zastąpienie jednych wyrazów innemi, bez zmienienia jednak myśli. Służą do tego wyrazy blizkoznaczne, i tworzące się z nich obróty mowy, które mogą być brane jedne za drugie. Np. Stwórca albo Bóg. Jak się zowie? albo jak mu na imię? Posługują także do zamienni rozmaite, lecz jednoznaczne formy grammatyczne. Np. Twa zam. twoja; Zwiądł zam. zwiędnął.
Wyraz [...] bliskoznaczny, to jest kiedy kilka wyrazów jednemu prawie wyobrażeniu służy, czyli kiedy jedno wyobrażenie ma kilka wyrazów, np. miłować, kochać, lubić.
Blizkoznaczny, a, e, p. podobnego znaczenia. Wyraz blizkoznaczny, który z drugim nie zupełnie jedną, ale blizką bardzo rzecz stanowi, np. lubić, kochać (synonime), ob. Jednoznaczny, Współznaczny.
Jednoznaczny, a, e, p. 1) jednego tylko znaczenia. Wyraz jednoznaczny, który więcéj nad jedną rzecz nie znaczy. 2) = tegoż znaczenia, równoznaczny. Nie ma wyrazów jednoznacznych, t.j. toż samo znaczących, lecz są [wyrazy] bliskoznaczne, współznaczne.
Współimienny, v. Spółimienny, a, e, p. mający toż samo imię, współznaczny. gram. Współimienny wyraz; [wyraz] blizkoznaczny, jednoznaczący, synonim.
Blizkoznacznik a, lm. i wyraz blizkoznaczny, synonim.
Blizkoznaczny mający podobne znacznie: Wyraz B. (= synonim), który z drugim niezupełnie jedną, ale blizką rzecz znaczy, np. lubić, kochać. Kopcz. <BLIZ+ZN(A)>
Synonim, u, lm. y wyraz blizkoznaczny, blizkoznacznik z innym wyrazem, z innemi wyrazami.
Wyrazy np. iść, chodzić, stąpać, kroczyć, postępować łączy pewne podobieństwo znaczenia: oznaczają bowiem 'czynność poruszania się pieszo'. Takie wyrazy nazywają się bliskoznacznymi lub synonimami.
Bliskoznaczny Wyraz bliskoznaczny «wyraz bliski znaczeniowo innemu wyrazowi»: Język Żeromskiego, gramatycznie poprawny, kipi nadmiarem bogactwa wyrazowego, przelewa się w nim nadmiar synonimiki i nieraz bez potrzeby nawet gromadzi autor całe szeregi wyrazów bliskoznacznych. Dobos. Jęz. 130.