przypadek zależny

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kurh/1852
• Łaz/1861
• Lerc/1877
• Kras/1897
• SW/1900-1927
• Łoś/1918
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Łoś II/1925
• Łoś III/1927
• Dor/1958–1969

Zaimek zwrotno-osobisty. [...] Podmiot może nie tylko na kogoś, ale także sam na siebie działać, np. mogę innym pochlebiać, ale także i sobie [...]. Takie działanie na siebie samego wyrażamy zaimkiem zwrotnym się, który ma tylko zależne przypadki (casus obliqui), ponieważ zależy zawsze od rządu czasownika lub przyimka.

A. Rząd czasowników. [...] Czasowniki przedmiotowe wymagają po sobie jednego lub dwóch przypadków zależnych (casus obliqui: 2gi. 3ci, 4ty, 6ty, 7my p.). Te czasowniki, które wymagają po sobie 4go lub 2go p. nazywają się przechodniemi, a słowo w jednym z tych przypadków położone, nazywa się przedmiotem [...].

[…] Nominativus i vocativus nazywają się przypadkami niezależnemi, ponieważ nigdy nie są rządzone; wszystkie inne przypadki nazywają się zależnemi, ponieważ mogą być rządzone (jako dopełnienie), jakkolwiek w pierwotnym swym znaczeniu (jako określenia czasowników, przymiotników i rzeczowników) są również niezależne.

Przypadek [...] 5. dku, a. dka a. X Spadek jedna z siedmiu form odmianowych w liczbie pojedynczej a. mnogiej, właściwych imionom, zaimkom i imiesłowom; postać, jaką wyraz deklinujący ś. przybiera w jednym z możliwych wypadków użycia: [...] położyć wyraz w jakim przypadku. Przypadki niezależne i zależne a. uboczne.

Imiona typu Zola odmieniamy jak wojewoda a więc także w zależnych przypadkach zatracamy część brzmienia nazwiska: Zoli, Vedze, Vidzie i t. d.

Są to: 1. rzadkie, np. pod Jasłem, bosso; 2. przypadki zależne rzeczownika las, brzmiące w przeważnej części Małopolski [...] lassa [...].

§ 54. Niegdyś istniały prasł. przyimki vъn i sъn; kojarząc się z przypadkami zależnemi zaimka jen zmiękczały końcową spółgłoskę vъń jemь, sъń jimь; ponieważ w innych połączeniach używano form vъ, sъ przeto ń poczuwano z czasem jako dźwięk składowy zaimka: vъ ńjemь, sъ ńjimь i formy z ń rozciągnięto na wszystkie połączenia syntaktyczne z różnemi przyimkami: ot ńjego, kъ ńjemu, za ńjǫ i t. d.

Że w ogóle trzymała się tak długo, polega z pewnością na wpływie przypadków zależnych krwi(e) krwią gołębia....

Mieszaniu form na -i i na -a sprzyjała okoliczność, że wszystkie przypadki zależne mają w obu tych typach wspólne końcówki, a że form na -'a było nieskończenie więcej, przeto one zwyciężyły.

Dziś także prócz form przysłówkowych (np. zdawna, pomału, wkrótce) nie mamy niezłożonych form przypadków zależnych od przymiotników, gdy tym czasem do końca XV w. były one w użyciu, jakkolwiek trafiają się w ówczesnych tekstach już stosunkowo rzadko.