przypadek trzeci fleksja, = celownik

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Ant/1788
• Prz/1792
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• SkorM/1816
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Rozp/1830
• Rew/1845
• Such/1849
• Ryk/1850
• Kurh/1852
• Szt/1854
• Morz/1857
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Jes/1886
• Uchw.AU/1891
• Lor/1907
• Kr/1917
• Kon/1920
• ZwO/1924

Przypádkują się Rzeczowniki nie przez odmianę przypadków zakończenia, ale przez odmianę przyimków: oto wzór przypádkowania. Przypádek 1. The King Król 2. of the King Króla 3. To the King Królowi 4. The King Króla 5. O! King O! Królu 6. From the King od Króla

Przypadków 5: I. na pytanie: kto? co? II. na pytanie: czyy? czyja? kiedy? III. na pytanie: komu? czemu? kim? czem? IV. na pytanie: kogo? co? V. wzywaiąc z wykrzykiem o!

3ci Przypadek kończy się pospolicie na owi, np. kapitan, kapitanowi.

3ci przypadek kończy się zawszę na om, np. kapitanom, mowom, i t. d.

W tym wzorze, w trzecim i 7mym przyp. liczby mn zachodzi zamiana głosek.

A. Przed rząd wyrazów rozumiemy pewne prawidła, częścią z rozumu samego wypływające, częścią przez zwyczaj narodowy ustanowione, aby po pewnych wyrazach tych a nie innych przypadków używać, np. słowo kochać, rządzi we wszystkich językach czwartym przypadkiem, np. kochać ojca i matkę, bo po tym słowie rozum naturalny każe koniecznie kłaśdź pytanie: kogo albo co? na które to pytanie 4ty przyp. używa się; gdy zaś słowo spotkać już, np. w polskim 4tym, a w niemieckim 3cim przypadkiem rządzi, ponieważ tu polski zwyczaj narodowy ustanowił pytanie kogo? spotkać, a niemiecki zaś pytanie komu? spotkać, na które to pytanie trzeci przypadek używa się.

Przyp. trzeci, tak imión żywotnych jak to i nieżywotnych, kończy się pospolicie, odmiéniając drug. przyp. ostatnią samogłoskę a lub u na owi, np. męża, ogrodu, mężowi itd.

Trzeci przypádek licz. poj. i mnog. 13-15 [...] 48-55.

Przypadek na pytanie komu? czemu? czyli nasz trzeci, łaciński Dativus.

Przypadek na pytanie czyj? czego? tudzież na pytanie komu? czemu? czyli nasz przypadek drugi i trzeci, łaciński zaś Genitivus i Dativus.

Na pytanie: jak daleko? odpowiadamy przez 3ci przypadek.

Dativus. [Przypadek] 3ci.

Podobno dla zakończenia tego na éj, jest także e ściśnione, w drugim i trzecim przypadku na rodzaj żeński wszystkich przymiotników, zaimków i imiesłowów [...]

Tak np. w języku łacińskim, rzeczowniki mają w niektórych formach na 3ci przypadek liczby mnogiéj jedno tylko rodzajowe zakończenie: hortis, herbis, ovis [...].

III. Przypadek.

Pięć jest powodów główniejszych, dla których używamy przypadku 3go.

1. Kładzie się na pytanie: komu? czemu? jakiemu? [...].

Resztę przypadków tworzą przez dodanie of do czwartego na drugi, to do tegoż na przypadek trzeci.

PRZYPADEK TRZECI, CELOWY. (дательный падежъ.)

Ku (z 3. prz.)

Rzeczowniki cudzoziemskie, jakkolwiek w przypadku I, liczby pojedynczéj zakończone, skoro mają przypadek II, liczby pojedynczéj: na a, u, przypadek III, liczby pojedynczéj na: owi, są rodzaju męskiego.

Przypadek 3 L. P. R. M. D. I. Ten przypadek kończy się zwykle na: owi, w niektórych przez skrócenie: owi na u.

Przypadek 3ci w istotnikach żywotnych ludzkich jest wszędzie taki sam, jak drugi.

[…] Trzeci i siódmy przypadek przybierają, zawsze po twardéj spółgłosce e miękczące, po grubo-miękkiej y, po cienkiej i np. woda, wodzie; noga, nodze […].

[...] Według tego łacińskiego porządku nazwáł kś. Kopczyński w swéj Gramatyce dla Szkół Národowych, wydanéj po ráz piérwszy w Warszawie roku 1785, Mianownik piérwszym przypádkiem, Dopełniácz drugim, Celownik trzecim, Biernik czwártym, Wołácz piątym, Nárzędnik szóstym, Miejscownik siódmym. Prof. Fr. Bopp w swojéj gramatyce sanskrytu, w którym jest 8 skłonników, nie bez słusznego powodu zestáwiá te skłonniki w następującym porządku, jako to: 1. Mianownik, 2. Biernik, 3. Nárzędnik. 4. Celownik, 5. Odbierácz, 6. Dopełniácz, 7. Miejscownik, 8. Wołácz.

Podobne odmiany jednego i tego samego imienia ojciec nazywają się w gramatyce PRZYPADKAMI albo skłonnikami (casus); przypadków mamy zaś w języku naszym w każdéj liczbie siedm. Nazywamy je albo liczebnie, albo z łacińska, jako to: [...]

Przyp. III. - dativus, na pytanie komu? czemu?

Kładziemy w przyp. IIIcim rzecz lub osobę, dla któréj (czyli gwoli któréj) się coś dzieje, i którą to co się dzieje, najbliżéj obchodzi. np. Wyprosić się komu od czego.

Całkowita deklinacya rzeczownika ojciec tak się nam przedstawi:

W liczbie pojedyńczéj:

Przypadek 1: (kto?) ojciec [...]

„ [przypadek] 3: (komu) ojcu [...].

Przyimki łatwo poznać można po tem mianowicie, że pociągają za sobą pytanie, wymagające jakiegoś przypadku, np. dążyć do ... czego (2-gi przypadek); wyruszyć przeciw ... komu (3-ci przypadek); stać przed ... kim (6-ty przypadek).

Mamy przyimki, rządzące przypadkiem II-gim, są także takie, które rządzą III-cim, IV-tym, VI-tym, albo VII-ym.

Rzeczownik złożony z przymiotnika stojącego w I-szym przypadku i z rzeczownika, odmienia się w obu częściach składowych wedle właściwych im prawideł; np. I i IV przyp. Krasnystaw (miasto w Lubelskiem), ma: II p. Krasnego|stawu, III p. Krasnemu|stawowi, V p. Krasny|stawie! VI p. Krasnym|stawem, VII p. w Krasnym|stawie.

Zamiast przyp. III-go liczby pojedynczéj: ci, używa się czasem ć, które się wtedy do poprzedzającego wyrazu przyczepia; np. Milszać prawda, niż kłamstwo. Ale nieraz przyczepia się i cala forma ci.

Przy: dwoje, troje, czworo... kładzie się rzeczownik w przypadku II-gim; tylko w III-m i VII-m przypadku tych liczebników przybiera także i rzeczownik końcówki deklinacyjne odpowiednie tym przypadkom.

Nazwisko Woltera było przez długie lata w ustach szerokich warstw społeczeństwa, Rousseau natomiast znany był tylko licznym zresztą jednostkom, które nad to używał y nawet więcej języka francuskiego, niźli polskiego; zresztą trudność deklinacyi, zwłaszcza w 3. i 7. przyp. była tu także niezawodnie ważnym czynnikiem: można się spotkać z formami „Russa" lub „Russem", ale nikt nie powie a zwłaszcza nie napisze: „Ruśsie" lub "w Ruśsie".

Przypadek 3-ci tworzy się za pomocą przyimka a, który oznacza to, co polskie do, na prz.: a João Janowi, a Chrito Chrystusowi, [...].

§ 27. Przypadków mamy w języku polskim siedm, jako to:

Przypadek I na pytanie kto? co? [...]

[Przypadek] III [na pytanie] komu? czemu?

§ 32. W III-cim przypadku licz. poj. mówi się — komu? czemu?: aniołowi, koniowi, stołowi; psu, lwu, panu.

Przypadek 3-ci (komu, czemu), zastępuje się przyimkiem a, n. p. a ti (tobie), a mim (mnie), ao soldado (żołnierzowi), aos campos (polom), ás arvores (drzewom).