terminów gramatycznych online
narzędnik przypadek
Instrumentalis (narzędnik). Przypadek używany przede wszystkim w funkcji wyrażaniu narzędzia, zwykle także sposobu.
Cytaty
Przyp. szósty, narzędnik albo narzędziowy, odpowiadający na pytanie czém? kim? wystáwiá rzecz w tym stanie, ilé jest narzędziem czego, np. okiem.
Mamy więc siedm przypadków, następującemi nazwiskami oznaczonych: 1) mianownik, 2) dopełniacz, 3) celownik, 4) biernik, 5) wołacz, 6) narzędnik, 7) miejscownik.
6ty przypadek nazywa się: Narzędnik, a kładzie się na pytanie: kim? czém?.
Isza odmiana. P. ma końcówkę: -a (dawniejsza -u). C i Mj. ma końcówkę: -u. N. ma końcówkę: -em.
Uwaga II. Orzecznik rzeczowny stoi zwykle w narzędniku; niekiedy jednakże kładzie się w mianowniku i to wtedy, gdy wyraża przymiot lub stan przyrodzony, a zatem podmiotowi ciągle służący [...].
Jeżeli orzecznikiem jest czasownik lub przymiotnik dodaje mu się według potrzeby rzeczownik w jednym ze spadków zależnych*) t. j. w dopełniaczu, celowniku, bierniku, narzędniku i miejscowniku, a rzeczownik taki stojący w spadku zależnym nazywa się przedmiotem czyli objektem.
*Mianownik i wołacz nazywają się spadkami niezależnemi dla tego, że nie zawisły od żadnego wyrazu w zdaniu; inne spadki zowią się zależnemi dla tego, że zależą od czasowników, przymiotników i innych wyrazów.
Narzędzie, którego podmiot w swéj czynności używa, wyraża się zwykle narzędnikiem, który też stąd ma swoje nazwisko.
[...] Każdą formę rzeczownika oznaczającą jeden s tych siedmiu stosunków, nazywámy skłonnikiem; stąd wypływá, że w naszym języku jest siedem skłonników w każdéj liczbie, które to skłonniki s kś. Kopczyńskim nazywámy jak następuje, lecz w jinnym porządku: 1. Mianownik, 2. Biernik, 3. Wołácz, 4. Miejscownik, 5. Dopełniácz, 6. Celownik, 7. Nárzędnik. Skłonniki te różniące się od siebie pospolicie swemi zakończeniami, które gramatyka łacińská wymieniá cáłkiem w jinnym porządku, nazwáł kś. Kopczyński w swej Gramatyce dlá Szkół Národowych przypádkami, skłánianie zaś samo przypadkowaniem [...].
[...] Pomiędzy przysłówkami rzeczownikowemi widzieliśmy nárzędniki tak liczby pojedyńczéj jako i mnogiéj, jako to: ukrádƙem, ⴅilcƙem, nurƙem lądem, morem [...] itd.; tutaj zaś pomiędzy przysłówkami przymiotnikowemi znajdujemy wpráwdzie bierniki, miejscowniki i celowniki, lecz żádnego nárzędnika [...].
Według J. Muczkowskiego, przypadki te nazywają się: 1-y Mianownik, 2-gi Dopełniacz, 3-ci Celownik, albo osobowy, 4-ty Biernik, 5-ty Wołacz, 6-ty Narzędnik, 7-my Miejscownik.
Ile jest przypadków? Język polski ma w obu liczbach po siedm spadków, którym od względów, jakie oznaczają, dano szczególne nazwy. [...] Narzędnik używa się na pytania kim? czém? oznacza istotę, będącą narzędziem działania lub stanu, t.j. taką istotę, przy pomocy któréj coś się stało, coś jest [...]. Narzędnik oznacza także istotę, która jest w przejściu z jednego stanu do drugiego w skutku działania podmiotu [...].
Jakie przypadki nazywają się bezwzględnemi, a jakie względnemi? Bezwzględnemi są mianownik i wołacz, bo one nie wyrażają żadnego względu,—: dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik i miejscownik.
Mianowicie zlany tu jest właściwy Genitivus i Ablativus, którego to ablatiwu mieszać nie trzeba (np. za przykładem łaciny) z naszym VItym przypadkiem; ten bowiem jest u nas „narzędnikiem“ (instrumentalis) i nie ma żadnéj wspólności z ablatiwem właściwym, wyrażającym rozbieg i odbieg jednéj rzeczy od drugiéj.
Narzędnik |z Mężem |z Żoną |z Sercem
Wzór 1, mnoga. licz.
Mia. Narody
Pos. Narodów
Cel. Narodom
Bier. Narodów
Woł. O Narody!
Nar. Narodami
Miej. w Narodach
W łacinie to słowo zawsze wymaga pierwszego przypadku np. Terra est rotunda; homo est felix. Przeciwnie w polszczyźnie zawsze się wymaga 6 przypadku zwanego narzędnikiem.
Przypadki mają nawet swe nazwy osobne. Nazwy te są: 1. Mianownik. 2. Dopełniacz. 3. Celownik. 4. Biernik. 5. Wołacz. 6. Narzędnik. 7. Miejscownik. Nazw tych używać będziemy w odmianach rzeczowników.
M. ten
D. tego
C. temu
B. jak Dop. lub jak M.
N. tym
M. (w) tym
Rzeczowniki odmieniające się podług tego wzorca, miewają w Dop. i Narzęd. liczby pojed., także zakończenie rzeczowe: -y.
Nazwy tych przypadków są: 1. mianownik; 2. dopełniacz; 3. celownik; 4. biernik; 5. wołacz; 6. narzędnik; 7. miejscownik.
Mian. ci nasi bracia, księża.
Dopełn. tych naszych braci, księży.
Celow. tym braciom, księżom.
Biernik = dopełniaczowi: tych braci, księży.
Wołacz = mianow.: nasi bracia, księża.
Narzęd. braćmi, księżmi. Miejscow. w braciach, księżach.
§ 96. Rzeczownik dziecię [...] w liczbie zaś mnogiej ma osnowę deklinacyjną skróconą dzieć- i odmianę taką samą, ja k rzeczowniki rodzaju żeńskiego, zakończone w mianowniku liczby pojedyńczej na spółgłoskę miękką (np. kość), to jest: M. dzieci, D. dzieci, C. dzieciom, B. i W. dzieci, N. dziećmi, Mc. w dzieciach.
W deklinacji zaimkowo-przymiotnikowej, o ile mianownik liczby pojedynczej lub mnogiej kończy się na -e (-o), pisze się w końcówkach narzędnika i miejscownika l. poj -em, oraz narzędnika l. mn. -emi.
Przypadek: mianownik (nominativus), dopełniacz (genetivus), celownik (dativus), biernik (accusativus), wołacz (vocativus), narzędnik (instrumentalis), miejscownik (locativus).
Nazwy przypadków: 1. Mianownik, 2. dopełniacz, 3. celownik, 4. biernik, 5. wołacz, 6. narzędnik, 7. miejscownik.
Nazwy przypadków [...]. Skrócenia M. D. C. B. W. N. Mc.
Ale i tutaj w pewnym stopniu zaszło pomieszanie: wskutek wspólności końcówek niektórych przypadków: celownika, narzędnika i miejscownika l. pojed. nastąpiło wyrównanie także we wszystkich innych przypadkach niektórych rzeczowników; częściowo zachowały się formy oboczne stare i nowe np. obierza i obierz, tarcza — tarcz, pieczenia — pieczeń i in.
Narzędnik, p. przypadki.
★Przypadki - formy imion i zaimków, wskazujące na ich funkcję znaczeniową w stosunku do innych wyrazów w zdaniu: 1. ★mianownik (★nominativus) [...], 6. ★narzędnik (★instrumentalis, ablativus).
Tego zresztą nie zrobił [O. Kopczyński] wówczas, por. natomiast P. Dworzecki, Grammatyka języka polskiego według prawideł J. ks. Kopczyńskiego, Wilno 1813: nominativus — czynnik, czynny, genetivus — dopełnik, dopełniający, dativus — dążnik, dążący, accusativus — biernik, bierny, vocativus — wzywacz, wzywający, instrumentalis — narzędnik, narzędziowy, localis — miescownik, miescowy.
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].
Declinatio — przypadkowanie, deklinacyja [...], casus nominativus — przypadek mianownik, genetivus — dopełniacz, dativus — celownik, accusativus — biernik, vocativus — wołacz, instrumentalis — narzędnik, localis — miescownik.