terminów gramatycznych online
nazwisko antroponim
Język: polski
- 6) O różnicy Sławiańskich nazwisk w końcówkach: Oż/1883
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część druga prawideł gramatycznych, czyli odmiennia: Szum/1809
- Część trzecia. Rzecz o słowach: Such/1849
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Główne przepisy: Łoś/1918
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Metryka koronna Kazimierza W. (Vislicia), Wstęp, takowy: Oż/1883
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863
- O pismowni w języku polskim: Prz/1816
- O wywodni słow w polszczyźnie: Prz/1816
- Pisownia: Kurh/1852, Król/1907
- Rzeczownik: Br/1848
- Słownik, cz. I (A - O): SWil/1861
- Słownik, t. 3: N-Ó: SW/1900-1927
- Słownik, tom IV (L-Nić): Dor/1958–1969
- Źródłosłowy rzeczowne i przymiotne: Trz/1865
Nazwisko to wyraz służący wraz z imieniem do identyfikacji jednostki ludzkiej. [...]
Cytaty
Wyrazy do 5tej części mowy należące dlatego nazywają się Zaimkami, że zastępują miejsca imion; każdy człowiek, zamiast swego imienia i nazwiska, powiada: Ja.
Dwugłosica OU może nam bydź przydatną do wyrażania Wschodniańszczyzny lub osobliwych słow obcych, w ktorychbyśmy ją wymawiali, jak Nemcy pismują i wymawiają nazwisko sławnego Wodza Loudon.
Imiona, zwane Ojcozowkami (Patronymica) nie mogą się tak szczęśliwie wielokrocić w żadnym innym żywym Języku, jak u nas. Rzymianie byli ubodzy w ten rodzaj mianowek. Na ich nadgrobkach nie czytamy tylko nazwiska Osoby zmarłej, i obok nazwiska jej Ojca dodatek Filius lub Filia [...].
Tu należą Erbarze, obejmujące nazwiska najznakomitszych Rodzin i ich Przydomkow, ktore nam nawet w wielu zgasłych bogactwo Języka naszych Przodkow przypomną.
Rzeczowniki r. m. zakończone na i, y będące nazwiskami rodzin polskich, albo oznaczające urzędy i godności, n. p. Sobieski, Łowczy, Podskarbi spadkują się jak przymiotniki.
Imiona i nazwiska ludzi [...]; np. [...] Jan Zamojski, Karol Chodkiewicz, Tadeusz Kościuszko.
Pisze się przteo początkowa litera większa. [...] W rzeczownikach szczególnych czyli własnych. Do tych należą imiona i nazwiska osób, tudzież nazwy narodów, części świata, krajów, miast, wiosek, i innych miejsc, oraz gór, mórz, jezior, rzek; imiona istot usobionych, tudzież imiona dawane niekiedy zwierzętom i rzeczom nieżywotnym, jakiemi są niektóre gmachy, okręty, dzwony i t p. na koniec tytuły dzieł.
Toż samo powiedzieć można o takich wyrazach Rej (nazwisko), rej (rzeczow. posp. np. reje wodzić) i ryj (od słowa ryć) i t. p.
Nazwisko, a, lm. a, n. [...] 2) = przezwisko, imię, nazwa familji. Zmienić nazwisko. Przyjąć cudze nazwisko. Podróżować pod cudzém nazwiskiem. Pisarz znany pod przybraném nazwiskiem. Znać kogo tylko z nazwiska. Wołać kogo po nazwisku [...].
Według deklinacyi przymiotników ściągniętej odmieniają się [...] nazwiska osób na ski, cki, ska, cka, owa; jak Krasicki, Kochanowski, Krasińska, Potocka, Chodkiewiczowa.
Tu należą wszystkie nazwiska polskie na -ski, -cki, -dzki; były one piérwotnie przymiotnikami Tarnow -s-ki (t. j. pan z Tarnowa lub na Tarnowie), Ostro- s-ki i Ostrog-s-ki (pan na Ostrogu), Zale-s-ki (pan na Zalesiu), Koniecpol- s-ki (pan na Koniecpolu) i t. p.
Np. nazwiska madżiary swe pisą; Andrassy Tisza, a wymawiają Andraszy Tisa.
Litewskie nazwiska, tak piszemy jak oni; tylko końcówki miast jich gałas zamieniamy na gołą.
Do imion własnych należą:
a) Imiona i nazwiska ludzi tudzież nazwy bogów, a także osobne nazwy zwierząt: Bolestaw, Jadwiga, Jan, Zamojski, Sokrates [...].
b) Nazwy krajów, gór, wód, miast i t. p. np. Europa, Włochy. Tatry, Bałtyk, Wisła, Gniezno, Bielany.
* Imię własne pisze się dużą literą.
Nazwisko, a, lm. a, Nazwanie, [Nazwistko, Nazywanie] [...] 2. imię własne wspólne całej rodzinie, które dzieci biorą po ojcu, a żona po mężu.
[Nazwistko, a, lm. a] p. Nazwisko
W wyrazach swojskich i przyswojonych, wyjąwszy nazwiska, jak Gebhardt, Kenilworth, należy pisać gie, kie (Z. Rejowski).
Imiona typu Zola odmieniamy jak wojewoda a więc także w zależnych przypadkach zatracamy część brzmienia nazwiska: Zoli, Vedze, Vidzie i t. d.
Natomiast jeśli tradycyjnie pisze się x w nazwiskach polskich (np. Axamitowski), należy się z tem zgodzić, jak również i z innemi osobliwościami pisowni nazwisk, np. Dąmbski, Trąmpczyński, Zamoyski i t. d.
Prawdziwe i ̯ bywa tylko w nieakcentowanym morfemacie -ov'i [...]; w Suwalskiem nazwiska typu Kȯlėńk'ei ̯ic. O dat. sg. na -oi ̯i zob. w § 18.
Dalej mamy w języku dzisiejszym obok sér żér Miér (nazwisko) stałe mir wir kir.
Na Rusi było mnóstwo nazwisk na -owicz, -ewicz, to też kiedy szlachta ruska po Unji weszła do Polski, znalazło się w Polsce mnóstwo nazwisk na -owicz i -ewicz: Chrepłowicz, Czechowicz, Hołubowicz [...].
Nazwisko n II 1. «nazwa rodowa, wspólne dla całej rodziny miano, które dzieci biorą zazwyczaj po ojcu, a żona po mężu»: [...] Znaczniejszy przyrost ludzi na danym terytorium, a także silniejszy rozwój życia rodzinnego i społecznego wywołał powstanie nazwiska, zrazu indywidualnego, czyli przezwiska, potem rodzinnego, dziedzicznego, które wyróżniało spośród społeczeństwa już nie jednostkę, ale całą rodzinę. TASZ. Nazwy 4. Nazwiska szlachty polskiej powstały w przeważnej liczbie od nazw miejscowości, jaką zamieszkiwali, w rzadkich wypadkach od patronimów lub przydomków i zaczęły ustalać się dopiero w XVI wieku. WITT. Szlachta 11. Dodawanie końcówki -icz do imienia ojca wytworzyło powoli nazwisko rodzinne. BALIŃ. M. Polska III/2, 61. [...] Nazwisko panieńskie, mężowskie, z męża, po mężu. Wziąć, otrzymać, zmienić nazwisko. [...] // L.