terminów gramatycznych online
imię rzeczowne
Język: polski
- Cz. I. Powierzchność języka. Rozdział VI. O imieniu: Kop/1817
- Części mowy nieodmienne: Malecz/1882
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część II. O wykładaniu. & 1. O znamionach grammatycznych (słowniczek łacińsko-polski): Gott/1794
- Część II. O Imieniu: Mucz/1825
- Część II. O częściach mowy w ogólności: Jak/1823
- Część druga prawideł gramatycznych, czyli odmiennia: Szum/1809
- Etymologia: Mał/1879
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- O Etymologii. §. I. O wyrazach grammatycznych (słowniczek łac.-pol., s.12-13): Gott/1787
- O Składni: Rew/1845
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- O tworzeniu się w języku naszym przymiotnika: Malin/1869
- O wyrazach: Kam/1870
- O wyrazach osobno wziętych: Ant/1788
- Oddział II. Budowa języka samskrytu: SkorM/1816
- Pisownia: Morz/1857
- Przypisy do rozdziału I: Kop/1785
- Przypisy na klassę drugą: Kop/1780
- Rodzaje i liczby istotników: Czep/1871–1872
- Rozdział I. Rozbiór wyrazów w ogólności: Szt/1854
- Rozdział IV. O imieniu: Kop/1785, Kop/1778
- Rozdział IV. O składni: Kop/1783
- Rzeczowniki: Desz/1846
- Słownik, cz. I (A - O): SWil/1861
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Słownik, część III. czyli volumen V. (R-T): L/1807–1814
- Słownik, t. 2: H-M: SW/1900-1927
- Słownik, t. 5: Próba-R: SW/1900-1927
- Tworzenie się i skłanianie zajimków, jako też skłanianie zajimkowe przymiotników: Malin/1869
- Wstęp obejmujący pogląd na Głosownią i pojęcie Pierwoskładni: Malin/1869
- Własność, abecadła i podział głosek polskich wyjaśniłem powyżej dostatecznie jakie mamy każdy widzi: Oż/1883
- Zawierający wyliczenie imion, odmieniających się przez przypadki, jich odmiany i nazwisk: Żoch/1838
- Zbiór abecadłowy rzeczy: DwBg/1813
Cytaty
Śnieg, nix [...] Takie Imiona zowią się Rzeczowne (substantiva) albo krócej Rzeczowniki, bo wyrażają rzeczy, jak to śnieg, miód, kwiat: albo wyrażają Przymiot, ale wzięty za rzecz jako to białość, słodycz, nauka, potrzeba, a należą do pytania Kto? Co?.
Przeciwnie zaś, poniewáż Imiona rzeczowné a przymiotné w wielu względach grammatycznych są od siebie różné, przeto na osobné dwa szeregi rzeczowników i przymiotników podzieloné być musiały.
Imiona tak rzeczowné, jak przymiotné, wyciągającé dopełniéniá w znaczéniu swojém, rządzą Przypádkiém drugim [...].
Imiona uważané bywają, jako to: Imiona Rzeczowné lub Przymiotné, szczególné lub pospolité, niezłożoné lub złożoné, pierwotné lub pochodné, żywotné lub nieżywotné, swojskié lub cudzoziémskié, liczbowé, zdrobniałé lub zgrubiałé.
Podziáł rzeczy przyrodzonych na żyjącé i nieżyjącé, żyjących zaś na ludzi i zwierzęta, iest zasadą podziału Imión Rzeczownych na żywotne i nieżywotne, żywotnych znowu na ludzkié i zwiérzęcé.
Nomen imię. Adjectivum przymiotne. appelativum pospolite. primitivum pierwotne. derivativum pochodne. proprium własne. substantivum rzeczowne.
Imię Rzeczowne iest to, co kładzie imię rzeczy, tak: że można zaraz znać rzecz tę, która się mianuie, np. die Nase nos. Dzieli się I. na Własne, np. Peter Piotr, y Pospolite, np. das Holz drzewo, II. na Pierwotne y Pochodne, np. der Garten ogrod, der Gärtner ogrodnik. II. na Niezłożone y Złożone, np. die Feder pioro, die Schreib Feder pioro do pisania.
Imié jest albo rzeczowné, albo przymiotné: nad obydwóma tu te tylko uczyniemy uwagi, które są potrzebniéjsze poczynając od Rzeczowników.
Nomen, imię. adjectivum, przymiotne. appellativum, pospolite. primitivum, pierwotne. derivativum, pochodne. proprium, własne. substantivum, rzeczowne.
RZECZOWNY, -a, -e, do rzeczy się ściągający [...]. – Gramm. Imiona rzeczowne, rzeczowniki, przymiotne, przymiotniki. Kpcz. Gr. 2, p. 106.
O Rzeczownikach albo Imionach rzeczownych.
Imiona są rzeczowné czyli rzeczowniki i przymiotné albo przymiotniki.
Rzeczowné Imiona czyli rzeczowniki 4.
Imie jest dwojakie, rzeczowne i przymiotne tak jak w Sławiańszczyznie i Łacinie.
Nazwiska rzeczy i ich przymiotów nazywają się Imionami. Imiona tedy zowią się jedne rzeczownemi, czyli rzeczownikami, drugie przymiotnemi, czyli przymiotnikami.
Imie rzeczowne zowiemy króciéj rzeczownikiem.
Imie rzeczowne, uważane tylko jako wyraz, jest nazwiskiem rzeczy lub wyobrażenia rzeczy jakiéj [...]; jako część zdania wyraża tę rzecz o której co myślimy lub mówimy [...]. Imie rzeczowne wyrażające rzecz o której co mówimy; nazywać będziemy Rzeczą zdania.
Wszelkie Imie rzeczowne dwojako się używa w mowie: raz jako wyraz znaczący rzecz tę, o której mówimy, czyli jako rzecz zdania, i wtedy wyraża rodzaj, liczbę, osobę; drugi raz jako wyraz zdolny wydać niektóre okoliczności tego co o rzeczy mówimy, czyli przymiotu zdania, i wtedy przybiera na siebie odmiany przypadkami zwane.
W szeregu wyrazów odmiennych piérwsze jest Imie, którém nazywamy rzeczy lub ich przymioty. Imie jest więc nazwisko rzeczy, lub jéj przymiotu. Imiona tedy stąd się zowią, jedne rzeczownemi czyli Rzeczownikami, drugie przymiotnemi czyli Przymiotnikami. Cecha imion rzeczownych jest, że odpowiadają na pytanie: kto? albo co?.
Przez przypadkowanie imion rzeczownych rozumiémy odmiany ich zakończenia na wyrażenie liczby i przypadków. Każdy bowiem przypadek odmiennem zakończeniem wyraża wzgląd jednéj i wielu rzeczy. Mamy tedy siedm przypadków w pojedyńczéj i tyleż w mnogiéj liczbie. Przez rodzaje niewiele imion rzeczownych odmienia się [...], gdyż większa część prawie ma jeden tylko już męski, już żeński, już nijaki; lecz przypadkowanie jednakie jest prawie w tych wszystkich, które są tegoż samego rodzaju [...].
Części mowy odmieniające się przez przypadki są: najprzód rzeczownik przedstawiający rzecz np: człowiek, głowa, drzewo; powtóre przymiotnik, malujący przymiot, materyją, lub zależność np. dobry, drewniany, ojcowski; po trzecie imiesłów, malujący czynność lub stan, w kształcie przymiotnika wystawiony np: pałający, zbadany, stojący: po czwarte zaimek, zastępujący imię rzeczowne, lub je określający np: ja, ty, on, méj, ten; po piąte imię liczebne, określające zbiór rzeczy np: jeden, dwa, pięć, dwadzieścia.
Główne warunki Szykowania wyrazów są: aby przymiotniki, imiesłowy, zaimki, słowa, nie zbyt odległe były od swoich rzeczowników [...]; nareszcie, aby wyrazy rządzone od rządzących, słowa od spójników, imiona rzeczowne od przyimków i t.p. nie były zbyt oddalone.
Wszelkie nazwy nadane istotom żyjącym, tworom przyrodzenia, rąk ludzkich dziełom i wyobrażeniom umysłowym, oderwanym nazywają się ogólnie po grammatycznemu imionami rzeczownemi, a króciéj rzeczownikami.
Rzeczownik, czyli imię rzeczowne, jest nazwisko rzeczy, np. człowiek, koń, stół, cnota, koło i t.d.
Rzeczownik, czyli imię rzeczowne, jest nazwisko rzeczy, np. człowiek, koń, stół, cnota, koło i t.d.
Istotnik .... Imię rzeczowne (Nomen substantivum).
Imię, (prze. Imiono), imienia, lm. imiona, n. [...] 4) = gram. przedniejsza część mowy, rzeczownik lub przymiotnik. Imię rzeczowne. Imię przymiotne, ob. Przymiotnik. Imiona własne bywają pospolite, zbiorowe, zdrobniale. Imię męskie, żeńskie. W języku polskim są imiona nijakie [...].
Istotnik, a, lm. i, m. gram. imię rzeczowne, v. rzeczownik (Morz.).
Rzeczowny, a, e, p. [...] 2) = gram. od rzeczownika, rzeczownikowy; rzecz wyrażający. Imię rzeczowne, ob. Rzeczownik. Słowo rzeczowne; nazwa jednego słowa Być, jako wyrażającego bytność wszelkiéj rzeczy; (gdy używa się do formowania odmian słów innych, wtedy nazywa się; posiłkowém).
„W sanskrycie i w językach z nim spokrewnionych są dwa szeregi piérwiástków; jeden z nich, bez porównaniá liczniejszy, obejmuje piérwiástki, s których rozwijają się słowa i jimiona (tak rzeczowne, jak i przymiotne), zostające ze słowami w braterskim i niezawisłym od siebie stosunku; pod względem pochodzeniá drugie nie rodzą się s piérwszych, lecz razem z niemi wynurzają się s tego samego łona [...]."
[...] Nareszcie są zajimki oznaczające osoby, zwiérzęta i rzeczy, o których mówim, jako to: on, ona, ono, ten, ta, to itd., które jako i same jimiona rzeczowne lub przymiotne, których miejsce w mowie zastępują, są pod tym względem wyrazami osoby 3éj, tak, że ściśle rzecz biorąc, same tylko zajimki oznaczające 1szą i 2gą osobę, tak w liczbie pojedynczéj, jako i mnogiéj, jako to: ja, ty, my, vy są zajimkami osobistemi [...].
[...] Łacińscy gramatycy te trzy części mowy rzeczownik, przymiotnik i liczebnik obejmują pod jedną ogólną názwą jimię, s których piérwszą nazywają nomen substantivum, jimię rzeczowne, drugą nomen adjectivum, jimię przymiotne, trzecią nomen numerale, jimię liczebne, i poniekąd słusznie, gdyż w języku łacińskim, jak w sanskrycie i greczyznie, skłánianie tych trzech części mowy nie różni się pomiędzy sobą [...].
Imię jest trojakie: rzeczowne czyli rzeczownik, przymiotne czyli przymiotnik i liczebne czyli liczebnik.
Liczbą w gramatyce nazywamy końcową odmianę istotników czyli imion rzeczownych, dla oznaczenia jednéj albo téż wielu istot. Liczb jest dwie: pojedyńcza, w któréj używamy istotnika, gdy mówiemy o jednéj istocie […]; mnoga, w któréj używamy istotnika, gdy mówiemy o dwóch, kilku lub więcéj istotach [...].
Pomiędzy rozłącznymi, zamknęliśmy tutaj bez i przed w nawiasie, na oznakę że się te dwa przyimki zwykle tylko w składzie samych imion (rzeczownych albo przymiotnych) napotykają, ze słowami zaś albo wcale się nie spajają albo jedynie wyjątkowo.
Jakie części mowy podciągamy pod ogólny wyraz imię? O. Pod ogólny ten wyraz imię, podciągamy rzeczownik, przymiotnik i liczebnik; t. j. imię rzeczowne, imię przymiotne, imię liczebne.
Pyt. Któreż są odmiennemi? Odp. Następne: Imiona rzeczowne, istot wszelkich na ziemi żywotnych, i rzeczy i tworów nieżywotnych.
Wyrazy, które oznaczają osoby, rzeczy, zwierzęta lub pojęcia, nazywamy imionami rzeczownemi albo krócej rzeczownikami.
Imię, enia, 3 pp. imieniu a. ! imieniowi, lm. ona a. [enia], X Imia, † Imiono [...] 10. gram. = a. rzeczownik: I. pospolite, własne. b. I. rzeczowne a. † istotne, przymiotne a. † dodane, liczebne = rzeczownik, przymiotnik, liczebnik.
Rzeczownik, a, lm. i gram. nazwa wszelkiej istoty a. rzeczy, tak zmysłowej, jak i umysłowej, uważanej za pojęcie, za przedmiot rozważania, imię rzeczowne: Rozróżniać należy rzecz samą od jej nazwy, czyli rzeczownika.
Rzeczowny [...] 2. gram. Imiona rzeczowne - rzeczowniki, przymiotne - przymiotniki. Kopcz. Wyrazy rzeczowne. Kopcz.
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].
Nomen substantivum proprium — imię rzeczowne, rzeczownik własny, appellativum — pospolity, singulare — szczególny (t. 2, s. 31), collectivum — zbiorowy, concretum — zmysłowy, abstractum — umysłowy, adiectivum — przymiotne, przymiotnik, numerale — rachunkowe, liczbowe, liczbowne (t. 2, przyp., s. 68) [...].
Powiązane terminy
- *istotimię
- istotnik
- nazwa rzeczowa
- nazwa rzeczowna
- rzeczownik
- wyraz rzeczowny
- substantivum
- имя существительное
- imię familijne
- imię ludzkie żeńskie
- imię męskie
- imię miejscowe
- imię nieodmienne
- imię nieżywotne
- imię nijakie
- imię ogólne
- imię pieszczotliwe
- imię pogardliwe
- imię powszechne
- imię proste
- imię rzeczowne osobowe
- imię rzeczowne żywotne
- imię rzeczy
- imię spieszczone
- imię ułomkowe
- imię właściwe (nazwa własna)
- imię wyobrażeń rozumowych
- imię żeńskie
- imię żywotne
- imiona miast
- imiona rękodzielników
- nazwa pogardliwa
- nazwisko (antroponim)
- nazwisko cudzoziemskie (antroponim, nazwa własna)
- nazwy córek
- nazwy krajanów
- nazwy miast i wsi
- nazwy żon