terminów gramatycznych online
samogłoska jasna
Język: polski
- Głosownia: Kr/1897, PolTerm/1921, Król/1922
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Nauka o głoskach: Szob/1923
- O Słowie: Malin/1869
- O pismowni w języku polskim: Prz/1816
- Opis fizyjologiczny i rodowód samogłosek: Malin/1869
- Słowniczek: Gaert/1927
Samogłoski przednie (jasne, palatalne). Samogłoski wymawiane przy zwężeniu kanału głosowego w przedniej części jamy ustnej, powstałym na skutek przesunięcia masy języka ku przodowi.
Cytaty
Jeźli Rossyjanie, podług uwagi Michała Łomonosowa, Przełożyciela Ilijady Homerowskiej na Język Rossyjski i Tworcy Grammatyki dla swoich Rodakow, zniewoleni bywają tu i owdzie, w parze słow, całkiem jednako powtarzanych, a nie jedno znaczących, kłaźdź rożne joty w obu nad Samogłoskami, w podobnych złogach jednego i drugiego, to nie dlatego, aby te joty wskazywały gdziekolwiek odmianę zawsze jednostajnego brzmienia tych samych Samogłosek na jaśniejsze lub ciemniejsze, lecz, żeby postrzeżone było rozznaczenie rownopismowanych słow na złogach, gdzie ta sama Samogłoska w jednem słowie będzie, co do iloczasu, długą, a w drugiem krotką, lub przeciwnie. Takowe joty nazywają się u Rossyjan czertami nadstrocznemi.
Samogłoskę jasną e wymáwiámy rozszerzonemi policzkami i ustami, t. j. kanałem ust spłaszczonym […].
[…] Spójka e, w jednolitych wyrazach odrywającá od samogłosek á, ó, ą spółgłoskę pochylającą, przeprowadzá te samogłoski napowrót w jasne […].
Samogłoski a, e, o nazywamy jasnemi albo otwartemi w przeciwstawieniu do odpowiednich samogłosek ścieśnionych, inaczej pochylonych.
Samogłoska. Samogłoski czyste i nosowe. Samogłoski przednie, środkowe i tylne, samogłoski wysokie, średnie i niskie, samogłoski szerokie i wąskie, samogłoski jasne i pochylone, samogłoski zgłoskotwórcze i niezgłoskotwórcze.
Ze względu na artykulację możemy podzielić samogłoski na przednie np. i, średnie o, tylne a i na: szerokie o, a, u, y i wąskie i, e, wreszcie na: jasne o, a, e, u, y i pochylone ó.
Samogłoski [...] jasne, będące dalszym ciągiem dawnych [...] krótkich.
Z drugiej strony mamy fakt powolnego rugowania pochylonych á é z języka kulturalnego, co do á już dokonany, co do é obecnie się dokonywujący; oczywiście równie dobrze skutkiem wpływu obocznych form z jasnemi samogłoskami, jak niezdecydowanej różnicy jakościowej.
Natomiast ó, doprowadzone do u, utrzymało się w zupełności. Stosunki obecne są zatem do pewnego stopnia odwrotne do stanu dawniejszego, np. wieku XV, kiedy najwyraźniej widocznie różniło się á od obocznego jasnego a, po części także pochylone i' y' od jasnych i y, zaś ė ȯ w stosunku do jasnych e o mniej były różne.
Jasne, p. samogłoski.
★Samogłoski (pełnogłoski, vocales) dzielą się: [...], e) ze względu na szerokość kanału ustnego: ★jasne (nieścieśnione) a, e, o, ę i ★pochylone (ścieśnione) å, é, ó, ǫ.
Szereg nowości z wyjątkiem terminologii składniowej przynosi gramatyka F. K. Malinowskiego.
Terminologia. Litera vocalis a, e, o — jasna, prosta, á, é, ó — ciemna, pochylona, litera consonans dentalis — zębowa, alveolaris — przyciskowa, palatalis — pieszczona, explosiva — chwilowa, continua — trwała, spirans — powiewna, liquida — płynna, consonans dura — pierwotna, mollis — pochodna, oralis — ustna, nasalis — nosowa, fortis — mocna, lenis — słaba, alternatio — wymiana, assimilatio — upodobnienie, assymilacyja.
Językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej stanowiący pierwszy wyraz jej unifikacji od czasów Kopczyńskiego [...].
Terminologia. Głosownia: głoska (bez)dźwięczna, samogłoska przednia, środkowa, tylna, wysoka, średnia, niska, szeroka, wąska, czysta, jasna, pochylona, (nie)zgłoskotwórcza, ruchoma, dwugłoska, półsamogłoska mocna, słaba [...].