terminów gramatycznych online
czasownik przechodni
Język: polski
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część trzecia. Rzecz o słowach: Such/1849
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Koniugacja: ŁośFl/1923
- Koniugacja (Końcowki osobowe, System koniugacyjny...Aoryst. Imperfekt ... Strona bierna. Inne formy złożone): Łoś III/1927
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- Nauka o wyrazach. Nauka o znaczeniu wyrazów: Król/1922
- Nauka o znaczeniu wyrazów (semantyka): Szob/1923
- Nauka odmiany wyrazów: Kon/1920
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Odmienne części mowy: Lerc/1877
- Semantyka: PolTerm/1921
- Składnia: Mał/1879, ZwO/1924
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, t. 5: Próba-R: SW/1900-1927
- Słownik, tom I (A-C): Dor/1958–1969
- Słownik, tom VII (Pri-R): Dor/1958–1969
Czasowniki przechodnie (tranzytywne) są to takie czasowniki, które, a) rządzą biernikiem, dopełniaczem lub narzędnikiem, b) możliwe jest przekształcenie zdań, których orzeczeniem jest forma osobowa takiego czasownika w formie czynnej, na zdania z orzeczeniem w postaci formy osobowej strony biernej tego czasownika [...].
Cytaty
Czynne Czasowniki są albo przechodnie albo nieprzechodnie. Przechodnie odnoszą działanie podmiotu do jakiegoś przedmiotu, będącego w Bierniku na pytanie kogo? co? lub w Posiadaczu na pytanie kogo? czego? a taki przedmiot sam zwie się w gramatyce przedmiotem prostym lub zgoła przedmiotem (obiektem); np. Sokrates wypił truciznę (B.) [...] Potrzebuję rady (P.).
Ze względu na znaczenie dzielą się czasowniki na: 1. Przedmiotowe, które wyrażają działanie podmiotu przechodzące na przedmiot w 4ym lub 2im p. będący, dlatego nazywamy je także przechodniemi (transitiva), np.. Bóg nagradza cnoty, a karze występki [...].
Czynność, którą czasowniki oznaczają, może być trojaka: 1. czynność przechodnia, np. bić, kogo? chwalić, kochać, kogo? lub co? 2. stan bierny, np. być bitym, być chwalonym, być kochanym. 3. czynność nieprzechodnia, np. wiać, spać, stać itd. Podług tego dzielą się czasowniki na: przechodnie, czynne lub bierne, i na nieprzechodnie czyli nijakie.
A. Słowa przechodnie a nieprzechodnie.
§. 708. Przede wszystkiém rozpadają wszystkie słowa, jakie tylko nasz język posiada, na wiadome nam już czasowniki przechodnie i na nieprzechodnie czyli nijakie.
Otóż: wszelkie czynności, które przechodzą na jaką osobę lub rzecz, nazywamy czynnościami przechodniemi a czasowniki wyrażające taką czynność, czasownikami przechodniemi.
Określenie sprawcy i źródła, jako realnej przyczyny czynności lub stanu, wyrażonego orzecznikiem, wyraża się: 1) przy stronie biernej wszystkich czasowników przechodnich za pomocą przyimka od (z 2. przyp.) lub przez (z 4. przyp.) […]; a 6. przyp. bez przyimka, jeżeli przedmiot nieżywotny przedstawia się jako działający [...].
Przechodni [...] 6. gram.: Słowo przechodnie, czasownik P. = czynny, oznaczający czynność przechodzącą na przedmiot, X przedmiotowy.
Taka czynność, która z osoby działającej przechodzi na jakąś inną osobę lub rzecz, nazywa się czynność przechodnia.
Czasowniki, wyrażające czynność przechodnią, nazywają się czasownikami przechodniemi.
Czasownik. Czasowniki przechodnie i nieprzechodnie.
Ze względu na czynność przechodzącą na przedmiot lub nie - dzielą się czasowniki na: przechodnie: Rolnik orze rolę, nieprzechodnie: Dziecko śpi.
Przechodniemi nazywają się czasowniki, których czynność lub stan przechodzi z jednego przedmiotu na drugi, naprz. Nauczyciel uczy dzieci. — Matka kocha syna.
Tak podzielił Leskien w swych podręcznikach gramatyki starosłowiańskiej (Handbuch i Grammatik) czasowniki starosłowiańskie, co da się zastosować i do systemu prapolskiego. U niego klas czyli konjugacyj jest pięć z poddziałami. [Koniugacja] I. Temat czasu teraźniejszego z przyrostkiem -o-, -e- [...]. A. Temat bezokolicznika równa się rdzeniowi [...]. B. Temat bezokolicznika z przyrostkiem -a-[...]. II. Temat czasu teraźniejszego z przyrostkiem -no-, -ne- [...]. A. Temat bezokolicznika na -ną [...]. B. Temat bezokolicznika równy rdzeniowi [...]. [Koniugacja] III. Temat czasu teraźniejszego z przyrostkiem [-jo-], -je- [...]. 1. Przyrostek dodaje się do rdzenia [...]. A. Temat bezokolicznika równa się rdzeniowi [...]. B. Temat bezokolicznika z przyrostkiem -a [...]. 2. Przyrostek [-jo-], -je- dodaje się do tematu z przyrostkiem w czasownikach pochodnych, mianowicie: A. do tematów na -a- lub -ě-, od których też się tworzy bezokolicznik [...]. B. do tematów na -u- (przed spółgł.), -ov- (przed samogł.), od których się tworzy bezokolicznik przez przybranie jeszcze do tematu przyrostka -a [...].
W zdaniu może się znajdować czasownik przechodni (verbo transitivo), oznaczający czynność przechodnią, która z osoby działającej przechodzi na jakąś inną osobę lub rzecz.
§ 292. Suf. -e- bezokoliczników, najczęściej czasowników nieprzechodnich boleć stp. wieleć — 'kazać', wisieć, gorzeć, grzmieć, kipieć, lecieć, [...]. Natomiast mniej liczne są czasowniki przechodnie: widzieć, dzierżeć, ujrzeć, stp. uźrzeć, słyszeć, cierpieć, mieć, stp. imieć.
Formy deklinacji złożonej na -ty, -ta, -te; -ny, -na, -ne; -’ony, -’ona, -’one są w powszechnem użyciu od czasowników przechodnich (niekiedy także od innych); formy deklinacji niezłożonej na -t, -ta, -to, -n, -na, -no, -’on, - ’ona, -’ono, dość obficie zachowane w starszych zabytkach, wyszły z czasem z użycia [...] z wyjątkiem form nijakich na -to, -no, -’ono, które tworzą się nietylko od czasowników przechodnich, ale też i od wielu nieprzechodnich [...] i mają znaczenie czynne nieosobowe, np. przejdziono Mącz. 289 v b, zaśnięto, spano, chodzono.
Czasowniki[...] C. Podział ze względu na właściwości składniowe: 1) ★przechodnie (transitiva), 2) ★nieprzechodnie (intransitiva), 3) zwrotne (reflexiva).
Przechodnie, p. czasowniki I C.
Czasownik [...] Czasownik przechodni «czasownik mogący występować w stronie biernej».
Przechodni jęz. Czasownik przechodni, słowo przechodnie «czasownik rządzący bezpośrednio (bez pośrednictwa przyimków) dopełnieniem, czasownik mogący występować w stronie biernej».
Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].
Nomen substantivum singulare — rzeczownik jednostkowy, abstractum — oderwany [...], pronomen demonstrativum — zaimek wskazujący, verbum (in)transitivum — czasownik (nie)przechodni.
Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].
Semantyka [...]; zaimek odpowiednikowy, osobowy, zwrotny, wskazujący, nieokreślony, przysłowny, czasownik (nie)przechodni, przysłówek liczebnikowy, zaimkowy; partykuła, wyrazek.