terminów gramatycznych online
słoworód dział nauki; etymologia
- Cz. II. O wnętrzności języka polskiego. Rozdział II. O rodzeniu się słów, czyli słoworodzie: Kop/1817
- Etymologia (Słoworód): Mał/1863, Mał/1879, Kr/1917
- Gramatyka: Kr/1897
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O przenośniach: Rew/1845
- O słoworodzie: DwBg/1813
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Projekt terminologii: KarłT/1885
- Przedmowa: Trz/1865
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Przypisy do rozdziału II: Kop/1785
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Słownik, część III. czyli volumen V. (R-T): L/1807–1814
- Wiadomości wstępne: Kr/1917
- Zadanie gramatyki i jéj podział: Łaz/1861
Cytaty
Słoworód dwoisto się rozumieć może: ráz za słowo piérwotné, z którégó się rodzą inszé słowa, drugi ráz za naukę pokazującą rodzénié słów ze słów. Ta nauka blizko się styká ze źrzódłosłówém, tylko idzie na odwrot: tam przez pochodné wyrazy szliśmy do piérwotnégo, tu z piérwotnégo pójdziémy do pochodnych; uwáżając jak się pochodné wyrazy rodzą z piérwotnégo.
Pokazuję dziecióm co jest Słoworód tak co do imiéniá, jak co do rzeczy, i że jest odwrotną Etymologiią, to jest nauką pokazującą, jak wyrazy pochodné rodzą się z piérwotnych.
SŁOWORÓD, -u, m., [...]. 2) słoworod, słoworodowa nauka, pokazuje rodzenie słów ze słów. Ta nauka blizko się styka ze zrzódłósłowem; tylko idzie na odwrót. Tam przez pochodne wyrazy idziemy do pierwotnego, tu z pierwotnego do pochodzących. Kpcz. Gr. 3, 34 et 62.
Słoworód dwojako się rozumiéć może: ráz za słowo pierwotné z którégo się rodzą inszé słowa: drugi ráz za naukę pokazującą rodzénié się słów ze słów. Ta nauka blisko się styká ze źrzódłosłowem, tylko idzie na odwrot: tam się szło do piérwotnégo przez pochodné wyrazy, tu zaś idzie się z piérwotnégo do pochodnych, uważając jak się pochodné wyrazy rodzą z piérwotnégo.
O rodzeniu się słów, czyli Słoworodzie.
Znajomość czterech pierwszych postaci głoskowych czyli grammatycznych jest potrzebna, kto chce poznać i wiedzieć tak pierwotnych jako i pochodnych wyrazów znaczenie; bo one utworzyły Źródłosłów i Słoworód czyli Etymologią.
Słoworód, odu, lm. ody, m. [...] 2) = nauka, okazująca rodzenie się słów ze słów, powstawanie wyrazów pochodzących i pierwotnych. Słoworód blisko się styka te źródłosłowem, tylko idzie na odwrót.
Stąd wypada podział gramatyki na naukę: [...] 3. O powstaniu słów pochodnych, czyli o słoworodzie […].
Słoworodu zadaniem jest okazać, jak przodkowie nasi, kojarząc ze sobą rozmaite wyobrażenia, odpowiednie im słowa tworzyli, abyśmy na wzór używanych, nowe stosownie do potrzeb tegoczesnej oświaty, tworzyć umieli [...].
Teraz należy nam się zastanowić nad tém: skąd się biorą wyrazy, któreśmy się nauczyli odmieniać? jakie są zasady, podług których te wyrazy tworzymy? Naukę, której przedmiotem to zagadnienie, nazywamy Etymologią czyli Słoworodem (Wortableitung).
Jedną z najciekawszych lecz oraz najtrudniejszych części gramatyki jest niezawodnie nauka o piérwiastkach i źródłosłowach , którą gramatykarze nasi niestósownie słoworodem nazywają.
W niniejszym trzecim dziale całéj nauki języka, nazywanym ETYMOLOGIĄ, Słowotwórstwem albo i Słoworodem (Wortbildungslehre) należy nam odpowiedzieć na następujące pytanie: skąd się wzięły w języku te całkowite wyrazy? i podług jakich zasad takowe z pojedynczych głosek się urabiają?
Etymologie Słoworód, –owy, –ny.
Słoworód Etymologie. S– ludowy Volksetymologie (porówn. Analogie).
Wskutek tego gramatyka dzieli się na następujące części: 1) naukę o dźwiękach czyli głoskach, zwaną głosownią, albo z grecka fonologią lub fonetyką; 2) naukę o budowie wyrazów i ich odmianach, czyli morfologję. Ta obejmuje dwie części: a) jedną, wyjaśniającą tworzenie się wyrazów czyli etymologję albo słoworód, i b) naukę o odmianach albo fleksję, obejmującą wykład deklinacji i konjugacji; 3) składnię (syntaxis), wyjaśniającą budowę zdania i wzajemny stosunek jednych jego części do drugich.
Teraz należy nam się zastanowić nad tém: skąd się biorą wyrazy, któreśmy się nauczyli odmieniać? jakie są zasady, podług których te wyrazy tworzymy? Naukę, której przedmiotem to zagadnienie, nazywamy Etymologią czyli Słoworodem (Wortableitung).
Gramatyka. § 76. Gramatyka jest nauką o właściwościach danego języka. Dzieli się na następujące części: 1) głosownię (z grecka: fonetykę), która uczy o dźwiękach; 2) morfologję, naukę o wyrazach; morfologja obejmuje dwie części: a) etymologję, albo słoworód, wyjaśniającą tworzenie się wyrazów, b) fleksję, to jest naukę o odmianach wyrazów; 3) składnię (syntaxis), wyjaśniającą budowę zdania i wzajemny stosunek jednych jego części do drugich.
ETYMOLOGJA (Słoworód).
§ 162. Część gramatyki, zwana etymologją albo słoworodem, jest to nauka, zaznajamiająca nas z budową wyrazów.
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].
Etymologia — etymologija, źrzódłosłów, słoworód (t. 3, przyp.); verbum simplex — niezłożone, compositum — złożone; thema — źrzódło (t. 1, przyp., s. 170), tema (t. 1, przyp., s. 163), temat (t. 2, przyp., s. 215), terminatio — zakończenie, terminacyja (t. 1, przyp., s. 118) [...].