terminów gramatycznych online
zdanie rozwinięte
Język: polski
- Część I (wstępna): Jes/1886
- Część V. O pisowni: Jak/1823
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Nauka o składni: Kam/1870
- Pisownia: Kurh/1852
- Składnia: Mał/1863, Mał/1879, PolTerm/1921, Król/1922, Kon/1920, Kr/1917, Lerc/1877
- Słowniczek: Gaert/1927
- Wiadomości wstępne: Kr/1917
- Zdanie pierwotne i rozwinięte: Czep/1871–1872
Cytaty
Zdanie zupełne albo skończone może być równie proste, jak złożone, rozwinięte jak nierozwinięte.
Kładzie się średnik zamiast przecinka pomiędzy zdaniami połączonemi przez proste obok siebie położenie, gdy zdania te są złożone lub rozwinięte okréśleniami i dopełnieniami (***).
Częstokroć bowiem zmuszeni jesteśmy dla większéj dobitności dodać albo do podmiotu, albo do orzeczenia, albo i do jednego i do drugiego jaki objaśniający dodatek, przez który zdanie nabiera treści, mocy, rozmiaru, słowem rozwija się, i właśnie też przeto natenczas zowie się zdaniem rozwiniętém (entwickelter Satz), np. zdanie gołe: Samson zwodził, nie byłoby zrozumiałe; ale będzie zrozumiałém, jeśli powiemy: Samson nieraz o krzywdy braci swej z Filistyny sam jeden wojny zwodził.
Jeżeli zdanie ma tylko główne części, jest zdaniem nierozwiniętem, które stać się może rozwiniętem przez dodanie wyrazów określających i dopełniających.
Jeżeli w zdaniu oprócz części głównych są jeszcze inne wyrazy, jak określenie, dopełnienie, lub wyrazy okolicznościowe, takie zdanie nazywa się rozwiniętém, a każda z tych części zdania nazywa się podrzędną, bo zdanie może się bez nich obejść.
Jeżeli zaś do podmiotu lub do orzeczenia lub do obydwóch przydamy jakie objaśniające dodatki, powstanie wtedy zdanie rozwinięte, np. zdanie gołe: Bóg stworzył, będzie rozwinięte, gdy powiem: Wszechmogący Bóg, pan nieba i ziemi, stworzył człowieka na obraz i podobieństwo swoje.
Częstokroć bowiem zmuszeni jesteśmy dla większéj dobitności dodać albo do podmiotu, albo do orzeczenia, albo i do jednego i do drugiego jaki objaśniający dodatek, przez który zdanie nabiera treści, mocy, rozmiaru, słowem rozwija się, i właśnie też przeto natenczas zowie się zdaniem ROZWINIĘTÉM (entwickelter Satz).
np. zdanie gołe: Samson zwodził, nie byłoby zrozumiałe; ale będzie zrozumiałém, jeśli powiemy: Samson nieraz o krzywdy braci swéj z Filistyny sam jeden wojny zwodził.
Zdanie, w którém zmuszeni jesteśmy dla większéj jasności i dobitności dodać albo do podmiotu, albo do orzeczenia, albo do obojga jaki objaśniający wyraz, przez który zdanie rozwija się, nazywa się zdaniem rozwiniętém.
Ale w zdaniu pojedyńczem, podmiot albo orzeczenie można określić bliżej dodatkami, przez które zdanie nabiera treści i rozmiaru, słowem rozwija się ono należycie — i natenczas zowie się już zdaniem rozwiniętem.
Jeżeli przedmiot zdania wyrażony jest dwoma lub kilku wyrazami, np.: czerwona róża; modra Wisła; waleczni rycerze, albo jeżeli orzeczenie zdania składa się z kilku wyrazów, np.: kwitnie w ogrodzie; płynie po szerokim polu; świeci w ciemnościach, to zdanie takie nazywamy zdaniem rozwiniętym.
Podobnie w orzeczeniu zdania rozwiniętego oprócz orzeczenia właściwego i jednego lub paru jego dopełnień mogą się znajdować wyrazy określające orzeczenie właściwe [...].
Takie zdanie, w którem podmiot i orzeczenie posiadają bliżej objaśniające dodatki czyli określenia, nazywa się zdaniem rozwiniętem. Zdanie rozszerza się więc czyli rozwija się za pomocą rozmaitych określeń.
Zdanie oznajmujące, wykrzyknikowe i pytające. Zdanie pojedyncze i złożone. Zdanie nierozwinięte i rozwinięte.
Zdanie rozwinięte. podmiot zasadniczy Król Sobieski podmiot rozwinięty ‖ orzeczenie zasadn. był wodzem dzielnym orzeczenie rozwinięte.
Rozwinięty, p. wyrazy III; rozwinięty podmiot, orzeczenie, p. zdanie I; rozwinięte zdanie, p. zdanie III.
Podobną popularność, jaką za czasów Oświecenia zyskał podręcznik Kopczyńskiego, w drugiej połowie dziewiętnastego wieku osiągnęła gramatyka A. Małeckiego [...].
Propositio simplex — zdanie gołe, complexa — rozwinięte, subiectum — podmiot, praedicatum — orzeczenie, copula — łącznik, obiectum — przedmiot, obiectum adverbiale — określenie przysłówkowe [...].
Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].
Składnia: przynależność, zdanie oznajmujące, pytające, wykrzyknikowe, (nie)rozwinięte, podmiot, orzeczenie zasadnicze, (nie)rozwinięte, zdanie bezpodmiotowe, orzeczenie czasownikowe, imienne, orzecznik, łącznik, określenie, przedmiot bliższy, dalszy [...].