terminów gramatycznych online
zdanie pojedyncze
Zdanie pojedyncze (proste). Konstrukcja zawierające jedno orzeczenie.
Cytaty
Zdania są albo pojedyńcze, t.j. istotne tylko wyrazy w sobie zawierające [...]; albo złożone, t.j. prócz istotnych, poboczne wyrazy zawierające [...].
Po takiém odróżnienia zdań głównych i podrzędnych, winienem dodać, że tak piérwsze jak i drugie może być rozszérzone lub skrócone. Im więcéj dodamy zdań do głównego i podrzędnego, tém bardziéj ogólne zamienimy na [zdanie] pojedyncze (jednostkowe).
Pod względem składu bywają zdania: 1. Pojedyncze, mające tylko jeden podmiot i jedno orzeczenie.
Różne rodzaje zdań. Zdania być mogą pojedyńcze (npocтыя), złożone (сложныя), tudzież główne (главныя), przydane (придаточныя) i nawiasowe (вводныя). 2. Zdanie zowie się pojedyńczem czyli niezłożoném, gdy jeden tylko ma w sobie przedmiot i jeden należący do niego opowiednik. Np. Róża kwitnie. Gdy zaś w zdaniu będzie kilka części jednakowej natury, to jest kilka przedmiotów, lub opowiedników, albo leż kilka do tegoż samego wyrazu należących określeń lub dopełnień, zowie się złożoném. Np. Róże i lilije rozkwitły.
Najkrótszym narysem myśli jest zdanie pojedyncze, niby pojedyncza zgłoska jéj wyrazu. Więcéj takich zdań powiązanych ze sobą w jedność zdania złożonego, jest jakoby syllaba myśli (…).
Zdanie jest pojedyncze, kiedy przedstawia jednę sprawę, to jest, kiedy działki jego są pojedynczemi, np.: człowiek żywi się, a złożoném jest, kiedy działki są złożone, np.: człowiek żyw i się i rośnie, — człowiek i zwierzę żywią się, albo kiedy w sprawomienniku lub innych działkach znajduje się wzięty na określenie czasownik sprawomianu, przez który przybywa do zdania inna podrzędna sprawa (…).
Zdanie gołe i rozszerzone w przeciwstronności swéj do zdania złożonego, nazywa się pojedyńczem.
[...] Ściąganie zdań i różnica zdania pojedynczego, wieloczęściowego i złożonego. [...] Zdania równorzędne, mające jednę lub więcéj części zdania spólnych, można w ten sposób ściągnąć, że owa część spólna tylko raz się kładzie, np. Cudze ręce (są) lekkie, ale (cudze ręce są) niespore [...].
UWAGA. Po czém poznajemy zdanie pojedyńcze? Po tém, że ma tylko jeden podmiot, jeden orzecznik, jeden przydatek, jeden przedmiot bliższy czyli biernik od orzecznika zależny, jeden celownik i t. d.; krócéj mówiąc, poznajemy zdanie pojedyńcze po tém, że ma tylko po jednym wyrazie z każdego stósunku.
Nauka o zdaniu pojedyńczem.
§. 595. Połączenie zdania głównego z jedném lub kilku podrzędnemi nazywamy zdaniem złożoném (zusammengesetzter Satz).
Przeciwnie nazywa się pojedyńczém (einfacher Satz) takie zdanie, które się składa z jednego tylko zdania, bez żadnego pobocznego.
[…] Zdanie pojedyńcze jest takie, które nie ma przy sobie pobocznego.
Zdanie składające się z zdania głównego i z jednego lub kilku zdań podrzędnych, nazywamy zdaniem złożonem; przeciwnie to zdanie, które się tylko z jednego zdania składa, nazywamy zdaniem pojedynczem.
Połączenie zdania głównego z jedném lub kilku podrzędnymi nazywamy zdaniem ZŁOŻONÉM (zusammengesetzter Satz). Przeciwnie nazywa się pojedyńczém (einfacher Satz) takie zdanie, które się składa z jednego tylko zdania, bez żadnego pobocznego.
Zdanie takie, w którem jest jeden tylko podmiot i jedno orzeczenie nazywa się także zdaniem pojedyńczém. Jakże więc inaczéj nazywają się zdania nierozwinięte i rozwinięte? (Zdaniami pojedyńczemi).
I. Zdanie pojedyncze.
§ 135. Myśl, wypowiedziana słowami, zowie się zdaniem. Nauka o zdaniach nazywa się składnią. W każdem zdaniu zupełnem znajduje się podmiot i orzeczenie.
Zdanie, składające, się najmniej z jednego zdania głównego i jednego pobocznego, nazywa się zdaniem złożonem.
Zdanie pojedyncze składa się z jednego tylko zdania głównego, bez żadnego pobocznego.
Zdanie oznajmujące, wykrzyknikowe i pytające. Zdanie pojedyncze i złożone. Zdanie nierozwinięte i rozwinięte.
Pojedyncze, p. zdanie III.
III. Zdania ze względu na budowę: A. ★pojedyncze (proste): a) zupełne: 1) ★nierozwinięte, np. rzemieślnik pracuje. 2) ★rozwinięte, np. pilny rzemieślnik pracuje ciężko. b) ★niezupełne wskutek elipsy (= wyrzutni) członu. 1) ★bezpodmiotowe, np. grzmi. 2) ★równoważniki zdań, np. Pożar! Tak!.
Zdaniem pojedynczym nazywamy to, które zawiera tylko jedno orzeczenie.
Wszystkie działy szeroko rozbudowane posiada jednak dopiero gramatyka J. Muczkowskiego [...].
Propositio descriptiva — zdanie opowiadające [...], simplex — pojedyncze, gołe (wyd. 2), complexa — złożone, rozwinięte; subiectum — podmiot, praedicatum — predykat, orzeczenie (wyd. 2), copula — łącznik, wyraz określający [...].