terminów gramatycznych online
zdanie bezpodmiotowe
Język: polski
- Część I (wstępna): Jes/1886
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Nauka o zdaniu: Szob/1923
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Składnia: PolTerm/1921, Król/1922, Kr/1917
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, t. 1: A-G: SW/1900-1927
- Słownik, tom X (Wyg-Ż): Dor/1958–1969
- Znaczenie i życie wyrazów: Łoś II/1925
Zdanie bezpodmiotowe. Konstrukcja zdaniowa, której człon konstytutywny, czyli składnik pełniący funkcję orzeczenia, blokuje pozycję podmiotu gramatycznego, lub inaczej, wyklucza łączliwość z wyrażeniami pełniącymi tę funkcję.
Cytaty
Są zdania bez podmiotu, zdania bezpodmiotowe; orzeczeniami takich zdań są słowa nieosobowe np. Grzmi, zaświtało, zachmurzyło się.
Bezpodmiotowym nazywa się zdanie, w którym nie ma ani wyraźnego, ani domyślnego podmiotu. Orzeczeniem w takim razie służy czasownik nieosobowo użyty albo wyrażenie nieosobowe.
Bezpodmiotowy bez podmiotu, nieosobliwy, nieosobisty: Zdanie bezpodmiotowe.
Zdania bezpodmiotowe.
§ 420. Są wreszcie zdania, w których także nie znajdujemy podmiotu gramatycznego, a i podmiot logiczny nie jest wyrażony żadnym wyrazem, można się go tylko czasem domyślać. Np. Dokoła gęste postawiono straże. Kondratowicz. Zwolniono konie, puszczono na paszę, odjęto hełmy, odpięto pałasze. Kondratowicz. Kazano w kraju niewinnej dziecinie modlić się za mnie codzień. Słowacki.
Orzeczeniem właściwym w zdaniu bezpodmiotowym bywa najczęściej:
1) imiesłów przeszły bierny w formie nieosobowej (właściwie w formie mianownika liczby pojedyńczej rodzaju nijakiego): Zwolniono konie, puszczono na paszę, odjęto hełmy [...].
2) druga osoba liczby pojedyńczej, użyta w wyrażeniach ogólnych: Cierpliwością i pracą dobijesz się celu. [...].
3) trzecia osoba liczby pojedyńczej, użyta nieosobowo (w czasie przeszłym rodzaj nijaki): Na płacz mi się zbiera. Błyska się [...].
4) bezokolicznik: Słychać wesołe pląsy i śpiewanie. Brodziński.
5) łącznik jest (najczęściej opuszczany), było, będzie — z przysłówkiem lub wyrażeniem przysłówkowym: Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej.
Podmiot nierozwinięty i rozwinięty. Podmiot zasadniczy (nie tylko w mianowniku). Zdanie bezpodmiotowe.
Zdanie bezpodmiotowe ‖ Dniało.
Bywają [...] wypadki, kiedy albo nie chcemy albo nie możemy wyraźnie oznaczyć podmiotu; wtedy wskazujemy na niego tylko ogólnikowo za pomocą końcówki trzeciej osoby czasownika, jak nap. w zdaniach: grzmi, błyska się, stuka, straszy, zmierzcha się, ciemni się, świta, dnieje i t. p. Zdania takie moża by nazwać zdaniami z nieokreślonym podmiotem; zazwyczaj nazywają je zdaniami bezpodmiotowemi, nazwa ta nie jest jednak zbyt ścisła, bo w zdaniach tych jest również podmiot, tylko ukryty w samem znaczeniu czasownika.
§ 466. Ponieważ osobowa forma czasownika — jak to zaznaczyliśmy wyżej — składa się z orzeczenia i podmiotu, przeto jest zdaniem, i wszystkie jej cechy odnajdujemy w zdaniu, a więc i zdanie jest dwuczłonowe: każde, choćby najbardziej rozwinięte, dzieli zasób swych członów na grupę orzeczenia i grupę podmiotu. Ale i tutaj wytworzyła się dążność do jednoczłonowości w zdaniach tak zwanych bezpodmiotowych, rozważanie jednak tych spraw należy już do składni.
Bezpodmiotowe, p. zdanie III.
III. Zdania ze względu na budowę: A. ★pojedyncze (proste): a) zupełne: 1) ★nierozwinięte, np. rzemieślnik pracuje. 2) ★rozwinięte, np. pilny rzemieślnik pracuje ciężko. b) ★niezupełne wskutek elipsy (= wyrzutni) członu. 1) ★bezpodmiotowe, np. grzmi. 2) ★równoważniki zdań, np. Pożar! Tak!.
Zdanie [...] 2. «wypowiedzenie, zespół wyrazów wykazujących gramatyczną od siebie zależność, w którym występuje forma osobowa orzeczenia» [...].∆jęz. Zdanie proste, rozwinięte, zdanie pojedyncze, złożone (współrzędnie, podrzędnie), zdanie poboczne (celowe, skutkowe, przyczynowe itp.). Zdanie oznajmujące, pytające, warunkowe. Zdanie bezpodmiotowe. Równoważnik zdania.
Obfitą terminologię z zakresu składni zawiera jej właśnie poświęcona a wydana już po ukazaniu się rozprawy Riesa książka A. Krasnowolskiego.
Terminologia. Propositio indicativa — zdanie oznajmujące [...]; subordinata — podrzędne, poboczne, subiectiva — podmiotowe, praedicativa — orzecznikowe, obiectiva — dopełniające, obiectiva adverbiale — okolicznościowe, attributiva — określające, syndetica — spójnikowe, asyndetica — pytające, relativa — względne, sine subiecto — bezpodmiotowe.
Z chwilą uzyskania niepodległości i organizowania na nowo szkolnictwa polskiego przystępując do nauczania języka ojczystego językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej [...].
Składnia: przynależność, zdanie oznajmujące, pytające, wykrzyknikowe, (nie)rozwinięte, podmiot, orzeczenie zasadnicze, (nie)rozwinięte, zdanie bezpodmiotowe, orzeczenie czasownikowe, imienne, orzecznik, łącznik, określenie, przedmiot bliższy, dalszy [...].