terminów gramatycznych online
casus rectus
Język: łaciński
- Chapitre I. Des noms / Rozdział I. De nominibus: Fook/1768
- De Etymologia: Mora/1592
- Die Wortforschung [Etymologia] Słowa wykładająca nauka: Gut/1669
- Donatus De Nomine: DonCul/1560
- Etymologia: Woy/1690, Raph/1698
- Etymologia (Słoworód): Mał/1879
- Nomen: Cell/1725
- O Etymologii: Kon/1759
- O etymologii: Mal/1700
- Przypisy do rozdziału VIII: Kop/1778
- Składnia: Mał/1863, Mał/1879, Łaz/1861
- Stanislaus quae pars est?: Don/1649
- Słownik: Mącz/1564 (war. B), Kn/1644 (I wyd. 1626), Kn/1643 (I wyd. 1621)
Cytaty
Quomodo dividuntur casus? In rectos et obliquos. Quot sunt recti? Duo. Nominativus et Vocativus. Quia à fronte uerborum construuntur. Quot sunt obliqui? Quatuor. Genitivus, Dativus, Accusativus et Ablativus. Quia à tergo uerborum construuntur.
Rectus, a, um, Prosty niekrzywy. Metaphor. Dobry, cnotliwy. Et apud Grammaticos rectus nominativus casus.
Quot sunt [Casus] Recti? Duo, Nominativus et Vocativus, [quando Scili, Nominativo est similis.] Quare dicuntur Recti? Quia a fronte verborum reguntur, [id est, construuntur, dla tego że przed słowy sámymi bywáją położone, álbo że wyprzedzáją słowá.] Ut, ego amo.
Sunt autem sex casus. 1. Nominativus, qui Carisio indice casus propriè non est, sed Positio et recta declinationis regula. ἡ ὀρθὴ [hē orthḕ], εὐθεῖα [eutheîa]. Nominandi casus, Varroni. Miánowaniu służący kształt słów. Positio, Quintilian. Rectus casus, Varro. Nogid.Gelli. Priscian. Obliquos vocant reliquos quinque.
Casus Nominandi. Nominativus. Rectus ibidem.
Quo[t] sunt [casus] recti? Duo. Nominativus et Vocativus, quia à fronte verborum construuntur.
Wie werden die Zahlendungen getheilet. In stehende und Abfallende [Rectos & Obliquos] Spadki śię dzielą ná Stojące (w jednej mierze) á ná Spadájące.
Si nomen ex duobus rectis copuletur, uterque declinabitur.
Quae sunt ex recto & obliquo casu composita, in iis rectus tantum declinatur.
Wenn ein Nomen Compositum aus zweyen Casibus rectis zusammen gesetzet ist, werden sie alle beyde decliniret [...].
Spadék miánujący zowie sie Rectus, á wszytkié inszé Oblikwy.
Inter Casus, są názwáni, Recti, Nominativus, i Vocativus, ále najprzedniej Nominativus: Inne záś cztery Casus, názywáją się Obliqui. Ponieważ owi rzecz prosto wyznaczáją. Ci zásię zápátrując się ná co innego.
P. Wielorakie są Casus? O. Dwoiakie: recti, i Obliqui. P. Które są recti? O. Nominativus i Vocativus.
A proprement parler, le Nominatif n'est pas un Câs, car il est la base de tout Discours; mais si on veut l'appeller Câs, il vaudrait mieux, à mon ais, l'appeller Casus regens plutôt, que Casus rectus.
[...]
Lecz Nominativus, będąc fundamentem mowy, powinien się raczej nazywać Casus regens, niżeli Casus rectus, jako go pospolicie zowią.
Názwiská Przypadków, Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus, á po Polsku, ták pospolicié tłumáczone: Miánujący, Rodzący, Dawájący, Oskarżájący, Wzywájący, Odbierający, tudzież názwisko pierwszego i piątego Przypadku, Casus recti, részty zaś innych, Casus obliqui nié kłádą się w Grámátycé dziécinnej, bo są ciemne i niédokłádne wyrázy, z których objáśnieniem aż do trzeciej Klásy zátrzymamy się, gdzié też o lépszych názwiskach pomyślimy.
Piąty przypadek równie jak pierwszy jest niezależny (casus rectus), używamy go tylko wtenczas, gdy na kogo wołamy, lub do kogo przemawiamy.
1. Przypadek Iszy i Vty.
§. 628. Obydwa te przypadki, w gramatyce łacińskiej casus recti nazywane, tém się zbliżają ku sobie, a różnią od wszystkich innych przypadków, że zawsze wyrażają względy od niczego drugiego w zdaniu niezawisłe, czyli: że nigdy niczém nie są rządzone.
Przyp. Iszy, IVty i Vty razem stanowią pierwszą grupę i nazywać je będziemy GŁÓWNYMI skłonnikami (casus recti): te wynikły z tematu swojego organicznie, niejako w prostéj linii i od razu jako skłonniki; są to też niewątpliwie najstarsze formy deklinacyjne.
1. Przypadek Iszy i Vty.
§. 619. Obydwa te przypadki główne, w gramatyce łacińskiéj casus recti nazywane, tém się zbliżają ku sobie, a różnią od wszystkich innych skłonników, że wyrażają względy w zdaniu niezawisłe od niczego drugiego.