Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

casus
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: casus grammaticorum
Język: łaciński
Dział: Fleksja (współcześnie)

Cytaty

DonGl/1542, s. 205

Casus – spadek: mieniący a. mianujący, rodzący, dawający, oskarżający, wzowiący a. wzywający, odbierający a. oddalający.

Bart/1544 , t. V, s. 147

SPADEK – 2) gram. ‘przypadek’ casus Spadek, accidens nominis RN (wykl. przednia); przydcza casus est inopinate rei eventus ..., secundo casus dr lapsus et sic dr a cado,-dis {vel fortuna, non infortunium}, unde: Quanto gradus altior, tanto casus declivior upad {casus est peccatum}, tertio est accidens nominis Spadek R f4v; mieniący, mianujący spadek, Mieni<o>nek, imieniak nominativus casus R x1v(md; av. nomen); mienionek, mieniący, mianujący spadek, imieniak casus nominativus RN (wykl. przednia).[...] Zob. DAWANEK, ODBIERAJĄCY, ODDALONEK, PRZYPADEK, RODZĄCY, SKARŻANEK, WOŁANEK, WZYWAJĄCY, ZOWANEK.

DonCul/1560, s. [23], [24] Definicja

CASUS. Spadek. Casus nominum quot sunt? Sex. Qui? Nominativus, genitivus, dativus, accusativus, vocativus, et ablativus. Per hos enim casus, omnium generum nomina, pronomina, participia declinantur.

Quid est casus? Est gradus declinationis, vel finalis variatio dictionum.

[Ile jest przypadków imion? Sześć. Jakie? Mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, wołacz i ablatyw. Przez te bowiem przypadki odmieniają się imiona, zaimki i imiesłowy wszystkich rodzajów. Co to jest przypadek? Jest to stopnień deklinacji, albo celowa zmienność słów.]
DonCul/1560, s. [39] Definicja

Quid est casus? Est motus casualiu[m], qui maxime fit in fine.

[Co to jest przypadek? Jest to ruch przypadkowych [słów], który ma miejsce przede wszystkim na końcu [słowa].]
DonCul/1560, s. [68] Definicja

Casus participiorum quot sunt? Sex. Qui? Nominativus ut hic et haec et hoc legens. Genitivus ut huius legentis. Dativus ut huic legenti. Accusativus ut hunc et hanc legentem et hoc legens. Vocativus ut o legens. Ablativus ut ab hoc et ab hac et ab hoc legente vel legenti.

Mora/1592, s. 68 E2v [72] Definicja

Quid est Casus? Est terminationis [id est, novissimae syllabae in declinando] variatio, seu mutatio: Ut, Puer, pueri, puero, etc. chłopiec, dziecię, dziecięcia, dziecięciu.

[Co to jest przypadek? To wymiana czy też zmiana końcówki (to jest ostatniej sylaby w deklinacji).]
Mora/1592, s. 70 E3v [74]

Unde dicti sunt Casus? A cadendo, quod subinde ex alia terminatione in aliam cadunt. [Nominativus tamen, quia a nullo cadit, improprie sic dici videtur.].

[Dlaczego są nazywane "przypadkami"? Od spadania (łac. "cadere"), ponieważ często z jednego zakończenia spadają w inne. [Wydaje się jednak, że mianownik jest tak nazywany niesłusznie, ponieważ z niczego nie spada].]
Don/1595, s. [3]

Imieniu wiele przypadáją? Sześć. Ktore? Jákość, Przyrownánie, Rodzaj, Liczbá, Wyobráżenie, Spadek. Nomini quot accidunt? Sex. Quae? Qualitas, Comparatio, Genus, Numerus, Figura, Casus.

Don/1595, s. [72] marg

Ablativi casus praepositiones.

Vol/1612, s. [13]

D litera et R, Zsibi adiuncto gaudent. Ideoque saepe literam illam, quam tamen in themate non habent, in alliis casibus et personis assumunt.

Vol/1612, s. [22]

Quot casus habent? Sex, ut et aliae linguae, verum quia ablativus triplex est, propter diversas terminationes in alia atque alia significatione et usu, ideo octo in universum constitui possunt, ut sint: nominativus, genetivus, dativus, accussativus, vocativus et ablativus proprie sic dictus.

Kn/1643 (I wyd. 1621), s. 1021 Definicja

Słów końcowe odmiány u Grámmatykow w káżdem języku. αἱ πτώσεις [hai ptṓseis]. Casus sunt gradus declinationis, seu Variatio ultimae syllabae in declinatione Diomed. Vocabulorum formae quae in aliam et aliam cadunt effigiem, Festo. Terminationis in declinando mutatio in alia. Verepae. et alij. Intellige de Nomine, Pronomine, Participio. nam in Verbo hae mutationes terminationum, Personae vocantur. Sunta autem sex casus.

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 116

Cāsus, us. Przypadék. Tréfunék. Upádnienie I. Spádnienie. Przygodá. Kazus. Powód I.

Casus Grammaticorum. Słow końcowe odmiány.

Men/1649, s. 9

Accidentia nominis hoc loco explicanda sunt septem: genus, motio, species, comparatio, casus, numerus, declinatio.

Don/1649, s. [5]

Nomini quot accidunt? Sex. Quae? Qualitas, Comparatio, Genus, Numerus, Figura, Casus. [...] Comparationis gradus quot sunt? Tres. Qui? Positivus, ut doctus. Comparativus, ut doctior. Superlativus, ut doctissimus.

Imieniu wiele przypadáją? Sześć. Ktore? Jákość/ Przyrownánie/ Rodzaj/ Liczbá; Wyobráżenie/ Spadek. [...] Przyrownánia stopniow wiele są? Trzy. Ktore? Przedni/ jáko náuczony. Przyrownájący/ jáko uczeńszy. Przewyzszájący/ jáko nauczeńszy.

Don/1649, s. [8] Definicja

Casus nominum quot sunt? Sex. Qui? Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.

Spadkow imion wiele są? Sześć. Ktore? Miánujący/ Rodzący/ Dawájący/ Oskarżájący/ Wzywájący/ Odbierájący.

Don/1649, s. [119] Definicja

Quid est Casus in nomine? Est finalis variatio dictionum.

[Co to jest przypadek rzeczownika? Jest to końcowa zmienność słów.]
Sty/1675, s. 36

Káżdy Numerus ma swoje pięć Casus, to jest spadkow ktore w ten sposob się názywáją, Nominativus Miánujący, Genitivus Rodzący, Dativus Dájący, Accusativus Oskarzájący, Ablativus Odbierájący lub rozłącájący.

Woy/1690, s. 5

Accidentia Nominis vulgo numerantur octo: Motio, Genus, Comparatio, Numerus, Casus, Declinatio, Figura, Species.

Cell/1725, s. 3

Nominis Accidentia, są siedm: Qualitas, Genus, motio, Comparatio, Numerus, Casus, Declinatio.

Cell/1725, s. 11 Definicja

W káżdem Numerze, są sześć Casus, jako Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus, Ktore przede wszystkiem, w Polskiem Articule trzebá rozeznawać.

Klecz/1767, s. 61

Że ponieważ nie mowiemy Polszka, lecz Polska, w inszym przypadku w środek więcej liter wtrącać nie powinniśmy, ponieważ każdy spadek (casus) z mianującym powinien się zgadzać, a tylko różnymi literami, kończyć się powinien.

SzyGram/1767 , s. 8

P. Co są spadki po Łacinie nazwane Casus? O. Są nazwiska rożnemu naginaniu imion korespondujące. P. Wiele ma spadkow Język Polski?

Fook/1768, s. 8 (7-8) Definicja

Les Cas sont les changements de la terminaison des Noms. On veut que les Cas soient au nombre de six; Nominatif, Genitif, Datif, Accusatif, Vocatif, et Ablatif.

[...]

Casus czyli spadki Imion, są odmiany końca słow. Liczy się ich sześć: Nominativus, mianujący, Genitivus, rodzący, Dativus, dający, Accusativus, oskarżający, Vocativus, wzywający, Ablativus, odbierający.

Lub/1778, s. 8

Tak też kiedy w różnych spadkach (casus) lub czasach (tempus) przeniesione będzie uderzenie na Е.

Lub/1778, s. 27

Spadkow (casus) zaś Siedm. 1.) Именительный, Mianujący. 2.) Родительный, Rodzący. 3.) Дательный, Dawający. 4. ) Винительный, Oskarżający. 5.) Звательный, Wzywający. 6.) Творительный, Czyniący. 7.) Предложный, Przekładalny. zowie się ten i Сказительный, Objawiający.

Mon/1780, s. 156

Casus. Spadki, à tych sześć: Casus nominativus, spadek mianujący. Genitivus, Rodzący. Dativus, Dający. Accusativus, oskarżający. Vocativus, wzywający. Ablativus, odbierający, albo odejmujący.

Don/1795, s. [7] Definicja

Casus in nomine sunt sex, spadkow w imieniu jest sześć, nominativus, mianujący, genitivus, rodzący, dativus, dawający, accusativus, oskarżający, vocativus, wzywający, ablativus, odbierający, abo oddalający.

Szum/1809, s. 151

Zaimek odzowny (Pronomen relativum) zgadza się, co do przypadku (casus) z Słowem po nim następującem, a co do rodzaju i liczby, z swoim poprzedzającym Rzeczownikiem.

SkorM/1816, s. 74

O pierwszym i piątym przypadku (casus) Czytelnik raczy sobie przypomnieć prawidła łaciny.

Gddk/1816, s. [217]

Casus. Przypadek.

Desz/1846, s. 12

Kto zastanowi się nad znaczeniem wyrazów przypadek i spadek (casus) w znaczeniu grammatycznych odmian końcowych w imionach; ten zapewne uzna ich niedorzeczność tym większa: że i co innego oznaczają.

Morz/1857, s. 122

Jeżeli przy istotnikach i przymiotnikach utrzymać się dały łacińskie casus, przypadki, przez które, tamte części mowy przechodząc, zmieniają końcówkę; to przy sprawomianie persona, mimo najtwardszego konserwatyzmu żadną miarą zachowaną być nie może.

Gaert/1927, s. 78

Casus, p. przypadki.

Powiązane terminy