Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

casus obliquus
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: casus obliqui, Casus obliqui, obliqui, obliqui casus, obliquis, obliquus, obliquus casus
Język: łaciński
Dział: Fleksja, Składnia (współcześnie)

Cytaty

DonCul/1560, s. [24] Definicja

Quomodo dividuntur casus? In rectos et obliquos. Quot sunt recti? Duo. Nominativus et Vocativus. Quia à fronte uerborum construuntur. Quot sunt obliqui? Quatuor. Genitivus, Dativus, Accusativus et Ablativus. Quia à tergo uerborum construuntur.

[Jak dzielą się przypadki? Na niezależne i zależne. Ile jest zależnych? Dwa. Mianownik i wołacz. Ponieważ tworzone są z przodu czasowników. Ile jest zależnych? Cztery. Dopełniacz, celownik, biernik i ablatyw. Ponieważ tworzone są z tyłu czasowników.]
Mącz/1564 (war. B), s. 159b

Huiusce genitivus ab hic, haec, hoc, compositum cum syllabica adiectione CE. Hicce Tenze, genitivo huiusce, Tegoż. Huiusmodi nomen compositum ex duobus obliquis huius et modi, gen. om. sic huiuscemodi per interiectionem syllabice adiectionis, Tákowych, tym równych.

Mora/1592, s. 70 E3v [74] Definicja

Quot sunt [Casus] Obliqui? Reliqui quatuor, Genitivus, Dativus, Accusativus et Ablativus. Quare dicunt Obliqui? [q.d.a recto deflexi] Quia a tergo verborum reguntur, [id est, a rectu casibus oblique flectuntur, et in constructione verbis subiiciuntur, dla tego, że po sámych słowách bywáją w construkciej położone] Ut, Vidi hunc, accepi ab illo.

[Ile jest [przypadków] zależnych? Pozostałe cztery: dopełniacz, celownik, biernik i ablatyw. Dlaczego mówią: "zależne"? [dlaczego mówią, że odwracają się od niezależnych] Ponieważ są rządzone po czasownikach [to jest, są odmieniane od przypadków niezależnych zależnie i w konstrukcji podporządkowują się czasownikom].]
Kn/1643 (I wyd. 1621), s. 1021

Sunt autem sex casus. 1. Nominativus, qui Carisio indice casus propriè non est, sed Positio et recta declinationis regula. ἡ ὀρθὴ [hē orthḕ], εὐθεῖα [eutheîa]. Nominandi casus, Varroni. Miánowaniu służący kształt słów. Positio, Quintilian. Rectus casus, Varro. Nogid.Gelli. Priscian. Obliquos vocant reliquos quinque.

Men/1649, s. 7

Observandum hic est in obliquis [...] mutari saepe litteras nonnullas.

Don/1649, s. [119] Definicja

Quot sunt [casus] obliqui? Quatuor: Genitivus, Dativus, Accusativus, et Ablativus, quia à tergo verborum construuntur.

[Ile jest [przypadków] zależnych? Cztery: dopełniacz, celownik, biernik i ablatyw, ponieważ są tworzone z tyłu czasowników.]
Gut/1668, s. 89

Folgen Derer Vorstellungen, so einen Zusatz in Abfallenden Zahlendungen (Obliqvis Casiubus) haben.

[Następują wzorce odmiany rzeczowników, które mają dodatek w przypadkach zależnych.]
Gut/1669, s. 77 Definicja

Wie werden die Zahlendungen getheilet. In stehende und Abfallende [Rectos & Obliquos] Spadki śię dzielą ná Stojące (w jednej mierze) á ná Spadájące.

Gut/1669, s. 81

Welche in den Abfallenden Zahlendngen [in Obliquis Casibus] [...].

[Które w przypadkach zależnych (obliqui casus).]
Malcz/1687, s. 6

Alle Substantiva Generis Masculini welche sich endigen auf: bek/ cżek/ lek [...]. die verlieren das /e/ in obliqvis casibus.

Malcz/1687, s. [17]

[...] und dessen obliqvis Casibus [...].

[[...] i tegoż przypadki zależne [...].]
Woy/1690, s. 54

Quae sunt ex recto & obliquo casu composita, in iis rectus tantum declinatur.

Raph/1698, s. 37

Bestehet es aber aus einem recto und obliquo casu, so wird nur der Casus Rectus decliniret. e.g. N. Bogarodzica, G. Bogarodzice [...].

[Jeśli zaś składa się z pierwszego przypadka i przypadka zależnego, to odmienia się tylko przypadek pierwszy, np. M. Bogarodzica, D. Bogarodzice [...].]
Cell/1725, s. 12 Definicja

Inter Casus, są názwáni, Recti, Nominativus, i Vocativus, ále najprzedniej Nominativus: Inne záś cztery Casus, názywáją się Obliqui. Ponieważ owi rzecz prosto wyznaczáją. Ci zásię zápátrując się ná co innego.

Kon/1759, s. 17

P. Wielorakie są Casus? O. Dwoiakie: recti i Obliqui. [...] P. Które są obliqui? O. Genitivus, Dativus, Accusativus Ablativus.

Nał/1774, s. 268

Osobisty Zaimek w Nachylonym Spadku (in Casu obliquo).

Lub/1778, s. 52

Imiona kończące się na ЕЦЪ [...] we wszystkich ukośnych spadkach (obliquis) obojga liczb litery Е. zrzekają się, jednocząc Ц. z poprzedzającemi zgodnobrzmiącemi: самовидець samowidz, самовидца samowidza.

Lub/1778, s. 170

Два dwa [...] Lecz w ukośnych (obliquis) spadkach skłaniają się zgodnie w wielkiej liczbie.

Kop/1778, t. II, s. 115 Definicja

Názwiská Przypadków, Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus, á po Polsku, ták pospolicié tłumáczone: Miánujący, Rodzący, Dawájący, Oskarżájący, Wzywájący, Odbierający, tudzież názwisko pierwszego i piątego Przypadku, Casus recti, részty zaś innych, Casus obliqui nié kłádą się w Grámátycé dziécinnej, bo są ciemne i niédokłádne wyrázy, z których objáśnieniem aż do trzeciej Klásy zátrzymamy się, gdzié też o lépszych názwiskach pomyślimy.

L/1807–1814, t. III, s. 189 (188-189)

NACHYLONY -a, -e, [...]. Nachylony przypadek w Gramm. [...] casus obliquus.

Łaz/1861, s. 119

Zaimek zwrotno-osobisty. [...] Podmiot może nie tylko na kogoś, ale także sam na siebie działać, np. mogę innym pochlebiać, ale także i sobie [...]. Takie działanie na siebie samego wyrażamy zaimkiem zwrotnym się, który ma tylko zależne przypadki (casus obliqui), ponieważ zależy zawsze od rządu czasownika lub przyimka.

Łaz/1861, s. 178 Definicja

Każdy przypadek zależny (casus obliquus) wyraża jakiś wzgląd jednéj osoby lub rzeczy do drugiéj […].

Łaz/1861, s. 276

A. Rząd czasowników. [...] Czasowniki przedmiotowe wymagają po sobie jednego lub dwóch przypadków zależnych (casus obliqui: 2gi. 3ci, 4ty, 6ty, 7my p.). Te czasowniki, które wymagają po sobie 4go lub 2go p. nazywają się przechodniemi, a słowo w jednym z tych przypadków położone, nazywa się przedmiotem [...].

Malin/1869, s. 320 (320-321)

[...] Práwda że, jak to poniżéj zobáczym, znamię miejscownika i lub u służy do oznaczaniá w liczbie pojedyńczéj nie tylko m iejscownika, ale i celownika i dopełniacza, lecz trzeba tu uwáżyć, że wszystkie te trzy skłonniki miejscownik, celownik i dopełniacz są skłonnikami względnemi (casus obliqui), nie stojącemi w żádnym przeciwieństwie ze sobą, gdy tymczasem w mowie ludzkiéj mianownik i biernik oznaczają dwie wprost sobie przeciwne kategoryje gramatyczne [...].

Malin/1869, s. 412

[…] We wszystkich względnych skłonnikach czyli ubocznych (casus obliqui), záleżnych od jakiegokolwiek bądź przyjimka, wymieniá dzisiejszá polszczyzna piérwiástkowe j zajimka ji, w násłowiu w ɳ […].

Mał/1879, t. I, s. 224

Nie zaprowadził jéj zaś tutaj dlatego, ponieważ te przypadki są tylko ubocznikami (casus obliqui), podczas gdy I i IV przyp. służą do wyrażenia części zdania tak pierwszorzędnych, jak nimi są subjekt i objekt bliższy. Jakież jest, zapytajmy teraz, w polskim języku znaczenie VIgo przypadka? Czy to jest także taki tylko, jak np. IIgi albo IIIci przyp. prosty ubocznik?

Mał/1879, t. I, s. 359

Przeciwnie II, II, VI i VII przyp. które razem drugą taką grupę tworzą, weszły do składu deklinacyi niejako z ubocza i późno dopiero, bywszy zrazu wyrażeniami przyimkowymi w połączeniu z tematem [...]: ten dział deklinacyi nazywamy przypadkami ubocznymi albo okolicznymi, casus obliqui.

Rozw/1923, s. 97

Nawet co do starych oksytonów z długą rdzenną nie wiadomo, czy w n. acc. sg. ich długość przeciągła nie polega na analogicznem jej (t. j. przeciągłej) wprowadzeniu z casus obliqui, co prawda zapewne już w prasł. epoce.

Powiązane terminy