terminów gramatycznych online
prozodia
Język: polski
Geneza: gr. prosōdia 'akcent. przyśpiew'
- Cz. I. Powierzchność języka. Rozdział II. O czytaniu: Kop/1817
- Część I. O wymawianiu. Podział liter (głosek): Jak/1823
- Grammatyka łacińska: Kon/1759
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- Literae: Cell/1725
- Nauka o głoskach: Szob/1923
- O ortografii polskiej: Mal/1700
- O samogłoskach. O znamionach nad samogłoskami (J. Mroziński): Rozp/1830
- O spółgłoskach. O używaniu liter "i", "y", "j" (L. Osiński): Rozp/1830
- Prosodia: SzyPocz/1770, SzyGram/1767
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Przypisy do rozdziału I: Kop/1778
- Spis rzeczy i wyrazów: Rozp/1830
- Słownik, t. 1: A-G: SW/1900-1927
- Słownik, t. 4: P-Prożyszcze: SW/1900-1927
- Słownik, tom II. część II. (P): L/1807–1814
- Słownik, tom VII (Pri-R): Dor/1958–1969
- Uwagi wstępne: Uchw.AU/1891
- Wstęp do Gramatyki: SzyPocz/1770, SzyGram/1767
Prozodia - dział fonologii opisujący zjawiska akcentu, intonacji i iloczasu, tzn. prozodyczne właściwości języka.
Cytaty
Wiele jest częsci Grammátyki? Cztéry té: Ortográfia. Etymologia. Syntáxys. i Prozodia. [...] Prozodia uczy syllab przedłużęnie i skrócęnié rozeznáwáć, i wiersze komponowáć.
Consonantes, są, niektore Liquidae, głośne, jáko to, L, M, N, R. Inne zás, są, Mutae, nieme, ktorych rozeznánie w Prosodiej, jest potrzebne. Tám też należy, X, i Z, ktore Duplices, sowitymi, názywáne bywáją.
Co jest Prozodya? Jest, która uczy syllab przedłużenie, lub skrócenie rozeznáwać.
P. Wiele jest części Grammatyki? [...] P. Czego ktora naucza? [...] Prozodya syllaby z przeciągiem albo skroceniem wymawiać, i wiersze składać.
Grammatyki PROSODIA. ROZDZIAŁ I. O ilkości sylab.
Grammatyka dzieli się na cztery części. [...] IV. Prozodya uczy, ktore sylaby krotko, à ktore z przeciągiem wymawiać potrzeba, i jak wiersze składać.
CZĘŚĆ IV. GRAMMATYKI PROSODIA.
Iloczás, Wyraz nowy, po Łácinié, Quantitas znaczy ilość, to jest długość lub krótkość czásu, który się łoży ná wymowienie Syláby. Grécy, przez wzgląd ná śpiewánie Wierszów, gdzie tá miárá czásu najbardziej się záchowujé; názwáli ją Prosodia.
[...] Rzymianie nié tylko uczéńsi, ale i prostacy w wymáwianiu swojém we wszystkich wszelkiégo wyrazu zgłoskach wydáwali dwie rzeczy: piérwszą Akcént albo Przygłos, drugą Ilość czyli Prozodyą. Przez ton czyli Przygłos, który dzielili na otwarty i ściśniony, czyli na ostry i ciężki [...] nic innégo rozumieć się nié má, tylko to, cośmy o Polskich samogłoskach a, e, o, ściśnionémi lub otwartémi nazwanych, powiedzieli.
PROZODYA, ob. notnia; [...].
U nas trochę dawniéj, Nowaczyński Piiar, widząc, że król mądry, nie lubi rytmów, jako wynalazku grubych wieków, a którym najstosowniéjszá myśl, musi częstokroć ustępować placu, wydał xiążeczkę o prozodii i harmonii języka polskiego, przypisując reguły na wszystkie najdłuższego nawet wyrazu zgłoski i według nich kilkadziesiąt wiersz w łacińskich przełożył takiémi peasami, czyli miarami.
Prozodia [...] wystawia te dwie własności mowy, które ją najwięcej do śpiewania i Muzyki zbliżają: to jest odmianę czyli przejście głosu z jednego na drugi; co w Muzyce i śpiewaniu tonem, w mowie akcentem zowiemy: i czas w jakim zgłoskę z osobna każdą wymówić należy, co zowiemy Iloczasem.
Pod względem prozodyi, język nasz odróżnił się zupełnie od języków pobratymczych.
Któż bowiem nie czuje, jak miłemi są dla oka te spadki, które prozodya innych języków daktylicznym rytmem nazywa?
Mechanizm języka polskiego oparty jest na spółgłoskach, 78, 8I. Jego prozodya 355.
Tak więc właśnie w wydaniach popularnych, które rozchodzą się w tysiącach egzemplarzy, a nad któremi nie czuwa zwyczajnie ręka umiejętnego, troskliwego wydawcy, przyszłoby do szpetnego skażenia poezyi pod względem prozodyi i rymu.
Akcentowanie, a, blm. czynność cz. Akcentować, Akcentacja: Prozodia oparta na akcentowaniu. Bog. Wł.
Prozodja, i, lm. e nauka o długości i krótkości zgłosek w wierszowaniu; iloczas.
Są [...] języki, w których zgłoska akcentowana wyróżnia się nie tylko mocniejszem natężeniem, lecz także, a nawet przede wszystkiem wyższem podniesieniem tonu. Taki muzykalny akcent wyrazowy ma, na przykład, język litewski i serbsko-chorwacki; akcent taki posiadał również język starogrecki, stąd też gramatycy greccy nazywali go prozodją [...] t. j. przyśpiewkiem, a Rzymianie przetlumaczyli dósłownie ten termin na swój accentus = ad-cantus (od cano=śpiewam), choć język łaciński wcale do tego ich nie upoważniał.
Prozodia [...] 1. lit. «nauka o budowie wiersza, zajmująca się zagadnieniami akcentu, iloczasu, intonacji».
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego.
Terminologia. Litera vocalis brevis — głoska [...], quantitas — iloczas, ilość (t. 1, przyp.), prozodyja (t. 1, przyp., s. 42).