rządzić (się)

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mal/1700
• Cell/1725
• Klecz/1767
• Fook/1768
• SzyPocz/1770
• Nał/1774
• Lub/1778
• Ant/1788
• Szum/1809
• SkorM/1816
• Bor/1830
• Marc/1833
• Rew/1845
• Desz/1846
• Ryk/1850
• Gr/1861
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Kam/1870
• Mał/1879
• Oż/1883
• Jes/1886
• Król/1907

U Fráncuzów záś práwie wszytkié czyniącé słowá [...] rządzi Akuzátif.

Słowo ciérpiącé [...] rządzi sie ták, ják w Polszczyźnie z Oddalájącym, ále nád to może mieć Oskarżájący, z przełożęniem par.

Máleńkie Słowká, ktore Coniunctivum rządzą, [c]zęsto bywáją pozad, przy swojem Coniunctivum położone, e.g. Fugam simulavit, hostes ex castris ut eliceret. Id ille si fecisset.

Rowna tej wątpliwość jest o rządzeniu słow imionami: Na przykład: Pospolicie mowiemy, Dwoch mi powiedziało [...] Tu zdają się słowa źle rządzić imionami, gdy te w Rodzącym, albo w oskarżającym spadku kładę, ktore w mianującym położone bydź powinny: Dwaj mi powiedzieli.

L'Accusatif est gouverné ou du verbe actif, ou de l'infinitif du verbe, ou enfin d'une préposition.

[...]

Accusativus jest rządzony à verbo activo, albo ab infinitivo, albo od jakiej prepozycji.

Bien souvent on trouve un Assuatif, qu'on pourroit croire être gouverné d'un autre Acc. d'un nom Adiectif, ou du verbe; mais qui n'est gouverné, que d'une préposition, qu'il faut sous-entendre, à la façon des Grecs.

[...]

Często znajduje się Accusativus, ktory zdaje się być rządzony od drugiego Accusatywa, lub á nomine adiectivo, lub à verbo, à w samej rzeczy jest rządzony od prepozycji, której się domyślać potrzeba zwyczajem Grekow.

Les prépositions suivantes gouvernent l'Ablatif.

[...]

Następujące prepozycje rządzą ablativum.

W Ten czas mowi się, iż jedno słowo rządzi drugim, gdy w takich własnościach musi się kłaść to, jakich tamto wyciaga. A tak wszystkie części mowy jedne drugiemi pospołu rządzić mogą.

Wiele Słow gatunku Działającego chcą mieć Spadek Oskarzający, Podobnie pochodzące od nich Gerundia i Uczestnictwa, ktore zawsze takim rządzą Spadkiem, jakim te Verba, od ktorych pochodzą, np. czytam, czytając, czytający ksiąszkę.

P. Jak inaczej nazywają Mian. Spadek? O. Nazywają go Spadkiem Prostym, bo nazywa wprost rzeczy, i rządzi słow skład dalszy w Mowie. Inne zaś Spadki nazywają się Nieproste, bo nie wprost ale niby z boku przypadają do innych słow od ktorych są rządzone.

Régner, exceller, są to Czynosłowa Ni-te-ni-Owe, bo nie mają żadnego Rządu, to jest, nie rządzą żadnym Spadkiem.

Te przekładania [...] zlewne skłaniają się we wszystkich spadkach: Передмѣстїе, przedmieście, nередмѣстя, przedmieścia. [...] A rozdzielne przekładania rządzą tylko pewnemi spadkami: передъ мѣсто, przed miasto, передъ мѢстомъ, przed miastem.

Lecz częstokroć Anglicy [...] kładą rzeczownik, któryby się miał kłaśdź w drugim Przypadku przed tym od którégo jest rządzony, a w ten czas można uważać je niby zrosłé w jeden wyraz.

A. Przed rząd wyrazów rozumiemy pewne prawidła, częścią z rozumu samego wypływające, częścią przez zwyczaj narodowy ustanowione, aby po pewnych wyrazach tych a nie innych przypadków używać, np. słowo kochać, rządzi we wszystkich językach czwartym przypadkiem, np. kochać ojca i matkę, bo po tym słowie rozum naturalny każe koniecznie kłaśdź pytanie: kogo albo co? na które to pytanie 4ty przyp. używa się; gdy zaś słowo spotkać już, np. w polskim 4tym, a w niemieckim 3cim przypadkiem rządzi, ponieważ tu polski zwyczaj narodowy ustanowił pytanie kogo? spotkać, a niemiecki zaś pytanie komu? spotkać, na które to pytanie trzeci przypadek używa się.

Przedimek za, rządzi na pytanie: za kogo? za co? czwartym, napytanie: gdzie? szóstym przypadkem.

Słowa smarati pamiętać, (marzyć sobie), dajate daje, lituje się, iszte, -- rządzą tym przypadkiem, np. smarami Dewasja, recordor Dei, pamiętam na Boga; [...].

Przyczyna tymże rządzi przypadkiem, np. dhanenna kulę, kannja sokah, widja jasah wardhate, divitiarum causa familia, virginis causa tristitia, doctrinae causa fama accrescit, bogactwami rodzina, panną zmiartwienie, wiadomością sława wzrastają.

Tryb Warunkowy tę ma własność: 1e, iż u końca ma spojnik by z przyrostkami słowowemi: 2e, nie jest rządzonym od innych wyrazów: 3e, daje się czasować z Pytaniem.

Składnia Zgody, gdy części jakożkolwiek różne, są jednakże w czémś podobne sobie, i w jedno się łączą. [...] Składnia Rządu, gdy jedna część mowy rządzi drugą, lub gdy jeden wyraz zależy od drugiego.

Słowa rządzą spadkami.

Przysłówki rządzą stopniami.

Spojniki rządzą Trybami.

Przyimki rządzące kilką spadków.

Rządzą spadkiem drugim:

Bez be; blisko arty, dla diał; do pas; koło, około aplink; krom, okrom be; [...].

I. Przypadek.

Trzy są główniejsze powody, dla których się kładzie. [...]

2.Słowa: nazywać się, i być, rządzą dwoma przypadkami: mianownikiem podmiotu i mianownikiem epitetu, przymiotnika, opowiednika np. ja jestem nieszczęśliwy, on się nazywa Krasicki. Częściej jednak te słowa rządzą przypadkiem 6ym: on jest nieszczęśliwym.

Uwaga. Przyimki nie mogą rządzić 1. i 5. skłońnikiem: bo wtedy tylko do pomocy przyimków udajemy się; gdy chcemy oznaczyć stosunek, związek, położenie głównego przedmiotu (zawsze w tych Skł. w zdaniu objawiającego się) do drugiego.

Gdy zaimek względny stoi w bierniku, wtedy w celu skrócenia zdanie względne czynne naprzód zamieniamy na bierne, aby w nim z biernika otrzymać mianownik [...]; toż samo czynimy, gdy słowo przechodnie nie biernikiem, lecz jak u nas często, dopełniaczem rządzi, n. p. W bitwie pod Warną, którą Turcy wygrali, poległ Władysław Warneńczyk = W bitwie pod Warną, która przez Turków wygraną została, poległ Władysław Warneńczyk = W bitwie pod Warną, przez Turków wygranéj, poległ Władysław Warneńczyk.

Przyimek [...] a z powodu, że w tych przyimkach zawiera się wzgląd myśli, którą, oddać pragniemy, musimy też zastosować do niego i przypadek imienia, o które nam chodzi i dlatego mówimy, że przyimki rządzą przypadkami.

Przypadkiem 3-m rządzą przyimki: naprzeciw, naprzeciwko, wbrew, ku, kwoli [...] Przypadkiem czwartym rządzą słowa czynne użyte twierdząco, np. widziałam matkę.

Ta okoliczność, to powinowactwo między przyimkami a przypadkami pewnymi, dało powód do utartego już wyrażenia, którém i my się tutaj będziemy posługiwali, choć nie jest ono zupełnie trafném, że „przyimki przypadkami rządzą" czyli że użycie tego albo owego przypadka zależy zawsze od przyimka, co go poprzedza, i od znaczenia temu przyimkowi właśnie podłożonego.

Słowa Bywam, będę, Zostaję Zostanę, i Okazuję się Okażę się, rządzą czyli posługują się zwykle 6tym przypadkiem narzędnikiem zwanym, rzadko 7m. Słowo zaś Miewam mam, rządzi 4 tym przypadkiem wszędzie.

We wyrazach należy odróżniać koniecznie zakończenie na ę i ą bo jinnemi przypadkami rządzą te półtonowe litery [...].

Narzędnikiem rządzą także słowa czynne.

Otóż ponieważ po przyimku, zawsze następuje rzeczownik w pewnym przypadku,— dlatego mówimy że przyimki „rządzą” przypadkami. Używszy zatem przyimka, musimy po nim położyć rzeczownik w takim przypadku, którego on wymaga, czyli którym rządzi.

Przysłówki złożone pisać łącznie z przyimkami, o ile przyimek nie ma znaczenia rządzącego przypadkiem: s, z: skąd, stamtąd, zinąd [...] przenigdy, przecudnie. [...] osobno, gdy odrębność przyimków jest odczuwana: bez: bez wątpienia, bez liku...