terminów gramatycznych online
język literacki
Język: polski
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Deklinacja: ŁośFl/1923
- Deklinacja I (Nominativus singularis ...., Nominativus pluralis ... Locativus dualis): Łoś III/1927
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Głosownia (Fonetyka): Kr/1917
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Psychologia pisma: BdC/1915
- System gramatyczny: Gaert/1927
- Słownik, t. 2: H-M: SW/1900-1927
- Słownik, tom III (H-K): Dor/1958–1969
- Wiadomości wstępne: Kr/1917
- Wstęp: Kr/1897, Kl/1939
Język literacki. Dialekt kulturalny danego języka narodowego, najczęściej tylko w wersji pisanej, stanowiący podstawę wykształcenia się literatury i rozwijający się wraz z nią. W różnych tradycjach narodowych, w ogromnej zależności od czynników historycznych, jęz. literacki przeciwstawia się bądź to dialektom ludowym i regionalnym, bądź także językowi potocznemu.
Cytaty
Narzecze miejscowe, które zwolna mogłoby również zdobyć sobie znaczenie języka literackiego, gdyby warunki historyczne pozostały nadal niezmiennemi.
Język, a, lm. i [...] b) przen. narzędzie mowy, mowa, możność mówienia, dar słowa, wymowa, wysłowienie [...] d) mowa ludzka, mowa narodu: Umiejętność języka. [...] J. polski, francuski, cygański. Języki wschodnie. Władać, mówić językami. J. umarły a. martwy, X nieżywy (= którym już jako ojczystym nie mówią obecnie). J. żywy a. żyjący (= którym mówi obecnie żyjąca narodowość). J. bogaty, ubogi. Języki pokrewne, pobratymcze, jednoszczepowe. J. pierwotny a. prajęzyk. Języki pochodne. Nauka, gramatyka, historia języka. [...] Wykładał języki słowiańskie. J. rodzimy, ojczysty, macierzysty, swój, obcy, cudzoziemski. Języki starożytne, nowożytne. Przen. sposób wysłowienia, środek wyrażenia czego, porozumienia ś., styl: Przemawiał do ludu językiem ludu. Przemawiać językiem mowy potocznej. J. naukowy, gramatyczny, filozoficzny, piśmienny a. książkowy, literacki, potoczny, ludowy a. gminny, salonowy, złodziejski. [...] Księgi pielgrzymstwa są pisane przez Mickiewicza językiem biblijnym [...] Czystość, poprawność języka.
Język literacki, język pisany jednoczy cały obszar etnograficzny danego narodu [...].
Język literacki. § 74. Dzisiejszy język ogólnie używany, literacki (książkowy), dla wszystkich zrozumiały, wytworzył się z narzecza wielkopolskiego.
Głoski. § 78. Zdanie mówione składa się z wyrazów (mówionych), a wyrazy z pojedynczych dźwięków, czyli głosek. Głoski oddzielne nie mają żadnego znaczenia. Język polski (literacki) posiada wielkie bogactwo głosek, bo aż 44.
Pomijając już ogrom zadania, rzecz ta jest z natury niewykonalna — z braku materjału, bo normalnie tylko język literacki, z różnych powstały dialektów, przechowuje w piśmie cechy dawniejszych epok.
Przedewszystkiem idzie tu o rdzenny, t. zw. etnograficzny obszar Polski, bo rozprószone kolonje polskie, czy to dawne (na Rusi), czy nowe (głównie w Ameryce), w rozwoju właściwych stosunków gwarowych zupełnie nie odegrały roli; o ich wpływie zaś na kształtowanie się dialektu kulturalnego (języka literackiego) rzecz będzie niżej.
Zaraz na północ od tej ziemi zaczynają się dialekty nowsze, zajmujące kraje niegdyś pomorskie lub pruskie, a mające niektóre cechy bliższe językowi literackiemu, mianowicie brak å i a; nic też dziwnego, że wraz z nieudźwięczniającą fonetyką międzywyrazową wdzierają się one od północy na obszar chełmińsko-dobrzyński, przesuwając powoli tę jego granicę ku południowi.
Wielkopolskie pochodzenie tego właśnie dialektu kulturalnego, podstawy późniejszego języka literackiego, nie ulega wątpliwości [...].
Z czasem formy na -ą coraz bardziej ustępowały miejsca formom na -ę, dziś w języku literackim zachowano formę panią [...].
Zresztą spłynęła: w języku literackim serbochorwackim i wielu narzeczach, przede wszystkiem sztokawskich, ze starym cyrkumfleksem, w słoweńskiem ze starym akutem, w czeskiem dała długość to znaczy spłynęła także ze starym akutem; w ruskich narzeczach, oczywiście w ogóle tylko w wypadkach t. z. połnogłasija możliwa do obserwowania, również spłynęła ze starym akutem.
Akcentuacja serbska (język literacki itd.) glávā.
Prefiksy na-, za- w złożeniu z rzeczownikami mają a pochylone, z czasownikami zaś a czyste w starszym języku literackim i w dzisiejszych gwarach np. u Cnapiusa nåbożny, någrobek, nåłóg ale nalewam, namówić, podobnie w dialektach śląskich nåbytek, nålepa, zåpaska, zåpora ale znaleźć, zabrać [...].
Z dawnych tematów na -u syn tworzył niekiedy formy V. sg. na e i taką formę raz jeden znajdujemy w Gn. (184 a) R. XXV, 66; potem ta forma ukazuje się częściej, ale ostatecznie nie utrwaliła się w języku literackim.
Opisowy punkt widzenia może być stosowany nie tylko do języka kulturalnego (piśmiennego, literackiego), ale też do gwar ludowych.
Gwary zachowują z jednej strony mnóstwo archaizmów i pozwalają zrozumieć łączność języka staropolskiego z dzisiejszym językiem kulturalnym, z drugiej zaś strony są żywem źródłem dla odświeżania i wzbogacania języka literackiego (Tetmajer, Żeromski, Reymont i w. i.).
Nie trudno dostrzec w mowie wykształconego krakowianina, warszawianina, poznaniaka i lwowianina różnice i w wymowie, i w formach gramatycznych, w i składni, i w słowniku. Różnice te jednak w stosunku do cech wspólnych są nieliczne i nieistotne. W wyższym jeszcze stopniu zacierają się te różnice w tzw. języku literackim, czyli pisanej postaci ogólnopolskiej mowy wykształconej.
Język m III [...] 2. in. mowa «zasób wyrazów, zwrotów i form, używanych w celu porozumiewania się»: a) «przez członków jednego narodu, społeczeństwa»: [...] ∆ Język literacki «język warstw wykształconych»: Ucząc się gramatyki polskiej musimy przede wszystkim brać pod uwagę język literacki, który jest sposobem wyrażania myśli i uczuć ogółu wykształconych Polaków. LEHR Gram. 6. [...] //L.