terminów gramatycznych online
język literacki
Język: polski
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Głosownia (Fonetyka): Kr/1917
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- System gramatyczny: Gaert/1927
- Wiadomości wstępne: Kr/1917
- Wstęp: Kr/1897, Kl/1939
Język literacki. Dialekt kulturalny danego języka narodowego, najczęściej tylko w wersji pisanej, stanowiący podstawę wykształcenia się literatury i rozwijający się wraz z nią. W różnych tradycjach narodowych, w ogromnej zależności od czynników historycznych, jęz. literacki przeciwstawia się bądź to dialektom ludowym i regionalnym, bądź także językowi potocznemu.
Cytaty
Narzecze miejscowe, które zwolna mogłoby również zdobyć sobie znaczenie języka literackiego, gdyby warunki historyczne pozostały nadal niezmiennemi.
Język literacki. § 74. Dzisiejszy język ogólnie używany, literacki (książkowy), dla wszystkich zrozumiały, wytworzył się z narzecza wielkopolskiego.
Głoski. § 78. Zdanie mówione składa się z wyrazów (mówionych), a wyrazy z pojedynczych dźwięków, czyli głosek. Głoski oddzielne nie mają żadnego znaczenia. Język polski (literacki) posiada wielkie bogactwo głosek, bo aż 44.
Pomijając już ogrom zadania, rzecz ta jest z natury niewykonalna — z braku materjału, bo normalnie tylko język literacki, z różnych powstały dialektów, przechowuje w piśmie cechy dawniejszych epok.
Przedewszystkiem idzie tu o rdzenny, t. zw. etnograficzny obszar Polski, bo rozprószone kolonje polskie, czy to dawne (na Rusi), czy nowe (głównie w Ameryce), w rozwoju właściwych stosunków gwarowych zupełnie nie odegrały roli; o ich wpływie zaś na kształtowanie się dialektu kulturalnego (języka literackiego) rzecz będzie niżej.
Zaraz na północ od tej ziemi zaczynają się dialekty nowsze, zajmujące kraje niegdyś pomorskie lub pruskie, a mające niektóre cechy bliższe językowi literackiemu, mianowicie brak å i a; nic też dziwnego, że wraz z nieudźwięczniającą fonetyką międzywyrazową wdzierają się one od północy na obszar chełmińsko-dobrzyński, przesuwając powoli tę jego granicę ku południowi.
Wielkopolskie pochodzenie tego właśnie dialektu kulturalnego, podstawy późniejszego języka literackiego, nie ulega wątpliwości [...].
Zresztą spłynęła: w języku literackim serbochorwackim i wielu narzeczach, przede wszystkiem sztokawskich, ze starym cyrkumfleksem, w słoweńskiem ze starym akutem, w czeskiem dała długość to znaczy spłynęła także ze starym akutem; w ruskich narzeczach, oczywiście w ogóle tylko w wypadkach t. z. połnogłasija możliwa do obserwowania, również spłynęła ze starym akutem.
Akcentuacja serbska (język literacki itd.) glávā.
Opisowy punkt widzenia może być stosowany nie tylko do języka kulturalnego (piśmiennego, literackiego), ale też do gwar ludowych.
Gwary zachowują z jednej strony mnóstwo archaizmów i pozwalają zrozumieć łączność języka staropolskiego z dzisiejszym językiem kulturalnym, z drugiej zaś strony są żywem źródłem dla odświeżania i wzbogacania języka literackiego (Tetmajer, Żeromski, Reymont i w. i.).
Nie trudno dostrzec w mowie wykształconego krakowianina, warszawianina, poznaniaka i lwowianina różnice i w wymowie, i w formach gramatycznych, w i składni, i w słowniku. Różnice te jednak w stosunku do cech wspólnych są nieliczne i nieistotne. W wyższym jeszcze stopniu zacierają się te różnice w tzw. języku literackim, czyli pisanej postaci ogólnopolskiej mowy wykształconej.