Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

stopień pierwszy o przymiotnikach
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: 1szy stopień, pierwszy stopień, piérwszy stopień, piérwszy stopięń, stopień 1szy
Język: polski
Dział: Morfologia (współcześnie)

Cytaty

Mal/1700, s. 199 Definicja

Piérwszy stopięń stánie sie tu [w przysłowiu] od Pozytiwa imięniá stosującégo sie, i tu sie téż zowie Pozytiw. Formuje sie od Adiektywá zákóńczónégo ná e, przydawszy ment. náp. sage, mądry, sagement mądrze.

SzyGram/1767 , s. 154

Z Mianującego spadku pierwszego stopnia, ktory zawsze jest taki, jak się słowo zwyczajnie mowi bez podwyższenia lub poniżenia [...].

SzyGram/1767 , s. 372 (371-372)

O. Prze właśnie jak przez[...] często dodaje się pierwszemu lub trzeciemu stopniowi komparacyi powiększajac ich znaczenia, jako: przesławny, przenajświętszy.

SzyGram/1767 , s. 384

P. Zkąd się formują Przysłowia w pierwszym stopniu Komparacyi?

Fook/1768, s. 38 (37-38) Definicja

On peut donner trois degréz à plusieurs noms [ad]iectifs; car nous pouvons considerer une chose en [elle] même, ou la comparer avec une autre, ou enfin [la] donner le suprême degré, ou un degré tout à fait s[u]perieur. Nous disons p. e. ce capitaine est vaillant. C[e] capitaine est plus vaillant, que l'autre. Ce capitain[e] est tres-vaillant: Dans le premier cas on appelle ce adiectif Positif, dans le second Comparatif, dans le troisieme Superlatif.

[...]

Można naznaczyć wielu adiectivom trzy stopnie, czyli gradus: albowiem możemy rzecz uważać, jak jest w sobie samej, albo ją z drugą rownać, albo nad inne wynieść lub dać jej stopień najwyższy, tak mowiemy: Ten Wodz waleczny. Ten wodz waleczniejszy niż inny. Ten wodz najwaleczniejszy. W pierwszym stopniu nazywa się adiectivum Positivum, w drugim Comparativum, w trzecim Superlativum.

SzyPocz/1770, s. 94

W pierwszym stopniu stają się Przysłowia z Adjektywow odmieniwszy litery y lub i na o à w niektorych na ie jak: łatwy, łatwo; drogi, drogo; szczęśliwy, szczęśliwie.

Rozp/1830, s. 254

Z formy więc 2go stopnia niższy, bliższy, wąższy, nie można wykryć, czy w formie 1go stopnia nizki, blizki, wązki, jest z czy też s.

Bor/1830, s. 36

Stopień 1szy. uczony, uczona, uczone.

Br/1848, s. 82 Definicja

Przymiotniki mają trzy stopnie. Piérwszy stopień obejmuje właściwe przymiotniki bez żadnego ich porównania [...].

Morz/1857, s. 110-111 Definicja

Stan normalny przymiotnika uważany jest za stopień piérwszy, czyli równy, gdy np. mówimy: dąb tak twardy, jak heban. Są zaś jeszcze dwa stopnie wyższe od niego, to jest drugi, np.: twardszy, jeżeli moc lub ilość przymiotu jednego, jest wyższą od mocy, lub ilości przymiotu drugiego; — i stopień trzeci, np.: najtwardszy, oznaczający najwyższą moc, lub ilość przymiotu między porównywanemu Stopień pierwszy i drugi, posługując się liczbą, ściśle oznaczają potęgę i różnice przymiotów, np.: długi na dwa łokcie, dwa razy dłuższy, dłuższy dwa łokcie. Stopień trzeci udziela tylko ogólne wyobrażenie przewagi przymiotu między wszystkiemi (najmniéj trzema) postawionemi w stosunek, nie dające się liczbą określić, np. najdłuższy nie można mówić: najdłuższy dwa łokcie.

Łaz/1861, s. 133

Przymiotnik w stopniu 2gim i 3cim (zob. słoworód) odmienia się jak w 1szym stopniu będący.

Łaz/1861, s. 203 Definicja

1szy stopień wyraża przymiot albo bez porównania, albo w porównaniu, ale w równéj mierze, np. Ta lipa jest gruba […].

Kor/1961, s. 17 (16-17)

Praktyczny rezultat tego powoływania się na mistrza stanowi u Dobrackiego obok posługiwania się nowożytnymi terminami także ich słownik niemiecko-łacińsko-polski, zawarty w jednej edycji drugiego wydania jego gramatyki.

Terminologia [...].

Figura simplex — wyobrażenie proste, composita — dwojakie, złożone; thema — początkowe słowo, comparatio — przyrównywanie, przypodobanie (s. 354), gradus positivus — stopień pierwszy, prosty, comparativus — przyrównywający, superlativus — przewyższający, tempus (im)perfectum — czas (niemal) przeszły.

Powiązane terminy