Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

verbum substantivum
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: substantivum, substantivum verbum, verbum substant.
Język: łaciński
Dział: Części mowy (współcześnie)

Cytaty

DonGl/1542, s. 205

Verbum – słowo: activum – sprawiące a. sprawujące; verbum substantivum – istotne, causativum – przyczynę dające, inchoativum – poczynające, anomalum – nierówne, neutro-passivum – rozne.

Bart/1544 , t. II, s. 32

ISTOTNY [...] -2) gram. istotne verbum substantivum R H2 (mp; av. substantivus); Istotne <verbum> substantivum RN (k. tyt.).

DonCul/1560, s. [46] Definicja

Quid est verbum substantivum? Quod nec actionem, nec passionem, sed substantiam significat, ut sum et fio.

[Co to jest czasownik "substancyjny"? To taki, który nie oznacza ani czynności, ani bierności, lecz substancję, jak "sum" ("jestem") i "fio" ("staję się").]
Mącz/1564 (war. B), s. 428c

Sum, es, est, verbum Substantivum, Jestem, jesteś, jest.

Stat/1568, s. [151]

Coniugatio verbi substantivi. Indicativi. Praesens. Jestem/Jesteś/Jest.

Don/1595, s. [143] ([143-144])

Jestem słowo nierowne i istotne w Ukázującym obyczáju mowione, czásu niniejszego, liczby jednej, wyobráżenia prostego, osoby pierwszej, sprzężenia niejednostájnego, ktore się sprząga ták. Jestem jesteś jest.

SUM verbum annomalum et substantivum, in Indicativo modo dictum tempore praesentis numeri singularis figurae simplicis, personae primae, coniugationis inconsequētis, quod coniugabitur sic. Sum es est.

Vol/1612, s. [57]

Futurum circumscriptum ex tertia persona praeteriti utriusque numeri et verbo substantivo conficitur, ut będę pisał.

Rot/1616, s. [65]

Vel nonnunquam praeteritis Neutris Indicativum verbi substantivi Ich bin/ Sum.

Rot/1616, s. [231]

Bißweilen wird auch das Verbum Substantivum per Ellypsin aussen gelassen/ also: Jákom cnotliwy.

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 748

Substantivum Nomen & Verbum Grammaticum τὸ ὑπαρκτικόν [tò hyparktikón].

Kn/1644 (I wyd. 1626), s. 871 (Index: 31) Definicja

Substantivum Verbum eadem ratione dictum ait Saturnius, quòd per se nudum ac simplex subsistat, & significationem extrinsecus assumat, suppositum cum apposito nectens. ut Ego sum debilis. Tu es fortis, Petrus est sapiens. Et ideo etiam alijs Verbis substare intelligigitur ut substantia accidentibus. ut amo, amans sum. Memini, memor sum. Oportet, necesse est.

Men/1649, s. 55

Duo apud Polonos sunt genera verborum, activum scilicet et neutrum, nam passivum proprie non habent, sed illud circumloquuntur per verbum substantivum.

Don/1649, s. [108] ([108]-[109])

SUm verbum annomalum et substantivum, in Indicativo modo dictum tempore praesentis numeri singularis figurae simplicis, personae primae, coniugationis inconsequētis, quod coniugabitur sic. Sum es est.

Jestem słowo nierowne i istotne/ w Ukázującym obyczáju mowione czásu niniejszego/ liczby jednej wyobráżenia prostego/ osoby pierwszej/ sprzężenia nie jednostájnego/ ktore się sprząga ták. Jestem jesteś jest.

Gut/1668, s. 134-135

Das Geschlecht Rodzay (Genus.) Wie viel sind Geschlechter in den Polnischen Zeitwörtern? Nur zwey, nemlich das Wirckende (Genus Activum) und das Unbenahmte (Neutrum) denn das Leidende (Passivum) ist eigentlich bey den Polen nicht vorhanden sondern wird mit einem Selbständigen Zeitworte (Verbo Substantivo) umbschrieben [...].

[Ile rodzajów ma polski czasownik? Tylko dwa, mianowicie czynny i nijaki, bo cierpiący właściwie nie występuje w polszczyźnie, tylko jest opisywany przy pomocy samodzielnego czasownika (verbum substantivum).]
Gut/1669, s. 222

Daß Geschlecht Rodzay. [GENUS.] Wie viel sind Geschlechter in den Polnischen Zeitwörtern? Nur Zwey/ nemlich daß Wirckende [Genus Activum] und das Unbenambte [Neutrum] denn daß leidende [Passivum] ist eigentlich bey den Pohlen nicht vorhanden / sondern wird mit einem Selbständigen Zeitworte [Verbo Substantivo] umbschrieben [...] als: Bywa chwalony oder Chwalą mię.

[Strona. Rodzaj. [Genus]. Ile jest stron polskich czasowników? Tylko dwie, mianowicie czynna [Genus Activum] i nienazwana [Neutrum], ponieważ strona bierna [Passivum] w polszczyźnie nie istniej, tylko jest opisywana samodzielnym czasownikiem [verbum substantivum] [...], mianowicie: Bywa chwalony lub Chwalą mię.]
Malcz/1687, s. 36

Das Futurum gebrauchen die Pohlen auff unterschiedliche Weise: 1. Mit dem Verbo Substant. Będę/ und zwar im Masculino, Faeminino und Neutro [...]. 2. Endiget sich das Futurum auff ein am/oder ę/ so wird conjugiret als das Praesens, behält aber doch des Futuri Bedeutung.

[Czas przyszły wyrażają Polacy na różne sposoby: 1. Czasownikiem istotnym będę w rodzaju męskim, żeńskim i nijakim [...]. 2. Jeśli czasownik kończy się na -am lub -ę, to odmienia się jak w czasie teraźniejszym, ale zachowuje znaczenie czasu przyszłego.]
Malcz/1687, s. 39

Wie wird das Verbum Substantivum Jestem/ Ich bin/ conjugirt?

[Jak się odmienia słowo istotne "jestem"?]
Woy/1690, s. 70

Antequam primae coniugationis paradigma exhibeatur, praemittenda videtur verbi substantivi Jestem inflexio, utpote cuius adminiculo verba caetera in coniugatione sua indigent.

Malcz/1696, s. 14

Seyn/ być. á verbo Substantivo iestem/ ich bin.

Mich/1696–1700 ok., s. 32

Das Verbum Substantivum Jestem.

[Czasownik istotny "jestem".]
Raph/1698, s. 49 (48-49)

Ehe wir von der ersten Conjugation zu handeln anfangen, ist es nöthig, daß wir zuvor das Verbum Substantivum welches sich die andern Verba in ihren Conjugat. bedienen, betrachten.

[Zanim omówimy pierwszą koniugację, należy się najpierw przyjrzeć verbum substantivum, którym posługują się inne czasowniki w koniugacjach. ]
Don/1795, s. [19]

Ratione rei significatae [verbum] est triplex, względem rzeczy znaczącej [słowo] jest trojakie. Substantivum, istotne. Vocativum, wzywające, et adjectivum, i przydawające.

Cas/1797, s. 216

Auch habe ich daselbst gezeigt, das eigentliche Zeitwort sey das Verbum Sum ich bin, iestem, welches uralte Sprachlehrer deswegen das Verbum Substantivum genannt haben.

[Pokazałem tam również, że właściwym czasownikiem jest czasownik sum, ich bin, iestem, który dawni nauczyciele języka nazywają z tego powodu verbum substantivum.]
KarłT/1885, s. 103

Niektórzy używają systemu mieszanego: jedne pojęcia nazywają terminami spolszczonymi, inne obcymi, używając ich in сrudo. Oto np. w ostatnich wydawnictwach krakowskich spotykamy się z taką nomenklaturą: „Niektóre masculina z nomin. na -a”. „W znaczeniu vocativu, accusativu”. [...] „Verbum substantivum”. „Praesens tematu”. „Aorystus” (!). „Inne słowa. Temat praesentis. Słowo kl. II. suf. -ne- praes. 3 sg. ” „Praeteritum złożone zawsze z praes. verbi subst.” [...] Czemu nie piszą np. attributa, kiedy piszą masculina? Czemu nie piszą np. declinatii substantivialnej, praesens thematu, aoristus, thema praesentis, praeteritum złożone z praes. verbu subst., w pluralu, w singularze, w dualu, konsonanty nazalne, radices i t. d .?

Łoś III/1927, s. 294

§ 598. Czas przeszły złożony nosi zwykle w gramatykach nazwę perfectum, choć tworzy się zarówno od dokonanych, jako też i od niedokonanych czasowników. Składa się on z imiesłowu na -ł i z form czasu teraźniejszego czasownika „posiłkowego" (verbum substantivum) jeśm, jako formy enklitycznej (p. § 509).

Powiązane terminy