kreskować (się)

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Jak/1823
• Rozp/1830
• Desz/1846
• Br/1848
• Kurh/1852
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Mał/1879
• Oż/1883
• Jes/1886
• Kon/1920

Kreskują się też czasem; choć nigdy ani było ani będzie po nich i, ale tylko dla tego, aby się lepiej z następującemi miękkiemi głosami zgadzały.

W takich to syllabach i wyrazach możnaby głoski a, e, kreskować.

Kréskować należy miękkie spółgłoski [...]

Głoska e niekiedy ma głos znacznie zbliżony do i lub y, czasem w wymawaniu prawie nie brzmi: w tych zdarzeniach ją kréskujemy.

Podług zwyczaju dzisiejszego kréskują się tylko ć, ń, ś, ź, dź; wszystkie jednak prócz h, g, k, ch średnie, gdy przechodzą na miękkie, znaczyć się kréską powinny.

Mając stanowić o znamionach nad samogłoskami, musimy trzy rzeczy rozważyć: a) Czy potrzeba kréskować samogłoski, b) Które samogłoski powinny się kréskować, c) Kiedy należy je kréskować.

Samogłoska e ma brzmienie ściśnione i kréskuje się [...].

Tu widziémy jasno, zwłaszcza na przykładach wróblém, paziém: dlaczego na rodzaj nijaki é się kréskuje, i stosownie się powinno wymawiać.

Prawidła brzmienia głosek uczą jak głoski wymawiać, a zatém jak je pisać należy. Z grammatyki także wiemy, kiedy pewne głoski powinny się kréskować, kiedy tracą kréskowanie i kiedy wyrazy powinny być pisane wielkiemi głoskami.

O kréskuje się w ostatniéj zgłosce wyrazu przed spółgłoską słabą lub płynną nienosową (**), np. dziób, lód, rów, nóż, wódz, sól, wół, bór, znój.

Z drugiéj strony, gdy przy formowaniu odmian grammatycznych, spółgłoska wpływająca na kréskowanie przyłączy się do o, kreskować tę samogłoskę potrzeba, np. wo-da, wód, noga, nóg.

W odmianach przymiotników kreskują jeszcze niektórzy pisarze e w końcówce éj i w końcówce rodzaju nijakiego ém, np. dobréj gospodyni […].

[…] Samogłoska o kreskuje się, gdy brzmi jak u, a w pierwotniku albo w odmianach i w pochodnikach pokazuje się o; np. ósmy od ośm, mówić od mowa […].

Seklucyan zaproponował zatem, ażeby odtąd jak e, jak o, tak i a tam kréskować, gdzie jest pochyloném; otwartego zaś nie kréskować.

[…] Lecz co do kréskowaniá tych samogłosek ograniczáł się Kochanowski na tym, jiż tylko tam kréskowáł, gdzie dwa wyrazy przy podobnym brzmieniu m iały wcale jinne znaczenie […].

[...] taniéj [...] (W stopniach przymiotników nie kreskuje się, np. najmocniejszy, najłagodniejsza).

[…] Również we środku wyrazów: kona i konia, w pierwszym wyrazie n jest spółgłoską twardą, a w drugim miękką (ń), jednak się nie kreskuje, bo się znajduje przed samogłoską a […].

Seklucyan był pierwszy, który wypowiedział konieczność wyrażania i na piśmie różnic istniejących w mówieniu między e i o ścieśnioném a otwartém. Dodał jednak uwagę, że ponieważ ścieśnionych samogłosek jest w języku naszym mniej aniżeli otwartych, należy tedy dla oszczędzenia sobie trudu te właśnie między niemi kréskować, których jest mniéj, a więc ścieśnione.

Pochylone é, dawniejsze długie e (§. 32), wychodzi coraz więcéj z języka; [...]. Za tém jednakże nie idzie, ażeby go już nigdzie nie kréskować, nawet tam gdzie pochylenie jego brzmienia daje się słysze w wyższym stopniu.

Zamiast sroda, srodek, sredni, kreskowano: środa, środek, średni.

[Józef Mroziński] Dawniej kreskowano e w słowach: Słońcé jasné, méta, zaléta i t. d. teraz nikt nie kreskuje.

W Dopełniaczu, Celowniku i Miejscowniku liczby pojedyńczéj przymiotników żeńskich, oraz w Narzędniku i Miejscowniku liczby pojed. przymiotników nijakich kreskujemy é.

Natomiast nie wolno kréskować: ej w stopniu wyż­szym i najwyższym przymiotników.

W dawnych czasach kreskowano nawet niekiedy te litery, jako miękkie, i pisano: drop’, gołąb’, chorągiew', krew’ i t. p.