terminów gramatycznych online
pochodzenie geneza
Cytaty
Uważać należy pochodzenie słow jednych od drugich, rożne ich odmiany i łączenie się z innemi. I tak na przykład nie powinno się pisać: mof, ale mow, bo pochodzi od mowię, nie Bug Stworca, ale Bòg, bo odmieniwszy mowi się: Boga.
Aby tej pomyłki uniknąć, uważać należy pochodzenie słow jednych od drugich, rożne ich odmiany i łączenie się z niemi. I tak np. nie powinno się pisać: mòf, ale mòw, bo pochodzi od: mòwię, nie Bug Stworca, ale Bòg; bo odmieniwszy, mowi się: Boga.
W pochodzeniu przeszłych jednokrótnych i dawnoprzeszłych, trzeba pójść za przepisami o tym ustanowionemi, dla pierwszego prostych sprzężenia.
Kończąc przepisy o Słowach, nie godzi się nie upomnieć o niejakiej szczegulniejszej własności prostego Rossyjskiego języka, wyrażającej prędkie czynności, które pochodzą od przeszłych niedoskonałych: od глядѢевъ patrzał, глядь zyrk. [...] Wszystkie te jednosylabne słów pochodzenie mają.
Pochodzeniem czyli rodzeniem się czasów jednych z drugich.
Jedni je piszą przez z, przez wzgląd na cząstki do ich składu wchodzące, albo téż na ich pochodzenie; drudzy, chcąc zgadzać pismo z wymową, piszą je przez s: roskupić [...].
POCHODZENIE wyrazów. Obacz Etymologia.
Pomimo iż główną, zasadą pisowni polskiej jest: tak każdy wyraz pisać jak go wymawiamy [...] nie mniéj ważną zasadą jest: wzgląd na pochodzenie wyrazu czyli na etymologiję, z czego wypływa konieczność zachowania w wyrazie śladów źródłosłowu.
Zwyczajnie wskazuje się, jako na powód tego poczucia, na "pochodzenie" tych wyrazów [bity, bić, bicie] od słowa, np. tutaj od biję; lecz to bynajmniéj nie załatwia podjętego tutaj pytania. Nam właśnie chodzi tu o to pochodzenie jako rzecz, którą mamy wyjaśnić. Skąd wiemy, a przynajmniéj instynktownie czujemy, że te wyrazy od tego samego tematu, co i biję pochodzą?
Pochodzenie i rodowód słów.
Ze słowa Stawać Stać, utworzyliśmy zo-Stawać zo-Stać, dodajmy teraz po do słowa Zostawać, Zostać; będziemy mieli częstotliwe po-Zostawać, po-Zostać, które czasują się jak powyższe wszystkie, Stoję, Zostaję i po-Zostaję.
Pyt. Czy wyrazy Szlachcić, Szpalta, inserata, są sławiańskiego lub niemieckiego pochodzenia, jak właściwie pisać należy?
Odp. Pierwszy wyraz jest starosławiańskiego pochodzenia bo znajduje się u wszystkich południowych i zachodnich sławian, choć nieco w jinnem znaczeniu onego używają.
Uważajmy zatem na pochodzenie następne wyrazów: Mierzyć, wierzyć, Ważyć, uważać.
Przeczytaj przykłady znajdujące się na stronicy 49— i wytłomacz mi pochodzenie każdego przyimka.
Gdybyśmy więc, idąc za mylną zasadą: „pisz, jak wymawiasz,’' pisali tak, jak nam złudzenie ucha dyktuje, zacieralibyśmy czyste znamię wyrazu, a wymowie, która nie jest jednostajna w całym kraju, nic byśmy tém nie dopomogli; należy zatem w pisowni trzymać się stale pochodzenia czyli etymologii wyrazów. Tym jedynie sposobem zapobiedz można ustawicznym chwiejnościom w pisowni.
[Lucjan Malinowski] Co do -yja, -ija; - -ja - -ya, ia w wyrazach grecko-łac. i romańskiego pochodzenia, uważam pisownią -yja, -ija za jedynie fonetyczną w dzisiejszym stanie języka (pisownia -ia wyłącznie byłaby etymologiczną).
Ns, rs w wyrazach pochodzenia romańskiego: konsul, uniwersytet, bransoleta.
Obce imiona własne na i, y odmieniają się jak: Antoni, Pafnucy: Antoniego, Pafnucego, n. p. Garibaldi: Garibaldiego, Verdego; wszakże w niejasnych, t. j. takich, w których przez deklinacyę przymiotnikową polską utrudniłoby się wyrozumienie ich pochodzenia, należy przed końcówką dawać apostrof, n. p.: Morny’ego, Percy’ego, Caprivi’ego.
Tak samo, w nielicznych zresztą, wyrazach swojskich, w wyrazach urobionych na sposób obcy; a wreszcie mających pochodzenie słowiańskie [...] kutja, albo kucja.
Przytem wyrazy na -nier mają różne pochodzenie, a mianowicie jedne pochodzą od obcych, w których w rodzimym języku pisze się też -nier, a więc w nich obce i między spółgłoską a samogłoską winnoby się oddawać w polszczyźnie przez j np. francuskie ingenieur, pol. inżynjer.
Przestawka głosek (metateza). Porównywając niektóre wyrazy polskie z odpowiednimi obcemi tego samego pochodzenia (staroind.) przekonamy się, że poszczególne głoski uległy przestawieniu. I tak: polskie brzeg, rosyjskie berreg, niem. Berg.
U późniejszych pisarzy Taszycki stwierdził, że imiona na -iszcze w znacznej większości znajdują się w dziełach autorów, zostających w bliższym lub dalszym związku z Rusią [...], wobec tego prawdopodobnie i inne na -iszcze, zanotowane przez Lindego, mają to samo pochodzenie: brodziszcze — 'broda', dworzyszcze, chłopiszcze, siedliszcze; wszystkim odpowiadają rdzenne polskie formy na -isko.
Ponadto nauczyciel polonista powinien sobie jasno zdawać sprawę z pochodzenia wyrazów (rodzime, obce), ich wieku (archaizmy, neologizmy), zakresu normalnego użycia (literackie, powszechne, naukowe, potoczne, gminne, ludowe), dążąc zarazem do wprawy w ich wyborze i użyciu.