terminów gramatycznych online
źródłosłów pochodzenie; dział nauki o pochodzeniu
Język: polski
- Część II. O wykładaniu. & 1. O znamionach grammatycznych (słowniczek łacińsko-polski): Gott/1794
- Część V. O pisowni: Jak/1823
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- O grammatyce w powszechności: DwBg/1813
- O pisowni: Kam/1870
- O przenośniach: Rew/1845
- O źrzódłosłowie: DwBg/1813
- Przypisy do Gramatyki polskiej: Szum/1809
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Przypisy do rozdziału II: Kop/1785
- Rozdział II. O źrzódłosłowie: Kop/1783
- Rozdział II. O źródłosłowie: Kop/1785
- Słownik, cz. II (P - Ż): SWil/1861
- Słownik, część III. czyli volumen V. (R-T): L/1807–1814
- Słownik, t. 1: A-G: SW/1900-1927
- Słownik, t. 8: Z-Ż: SW/1900-1927
- Słownik, tom VI. i ostatni (U-Z): L/1807–1814
- Słownik, tom X (Wyg-Ż): Dor/1958–1969
- Usprawiedliwienie: Rew/1845
- Zbiór abecadłowy rzeczy: DwBg/1813
Cytaty
W znaczéniu przenośném, Źrzódłosłów znaczy naukę o piérwotnych czyli źrzodłosłówowych wyrazach. Nauka ta zowie się po Grecku Etymologĭa, to jest nauka o początku, albo o źrzódle słowa.
ŹRZÓDŁOSŁÓW w dwoistém znaczéniu brać możná: naprzód za wyráz piérwotny, od którégo pochodné płyną [...] po wtóré, za Zbiór Uwág nad szczególnémi źrzódłosłowowemi wyrazami, czyli za naukę, którá u Greków zowie się Etymologia [...].
Po przykładach idzie Źrzódłosłów czyli Etymologiiá każdégo nazwiska tych cztérech części.
Poczynám naukę o Źrzódłosłowie czyli Etymologii od wyłuszczéniá Etymologicznégo nazwiska, Źrzódłosłów, który znaczy włáściwie źrzódło, czyli początek Słowa, to jest wyráz piérwszy, z którégo inszé wyrazy płyną.
Etymologia, Zrzódłosłów.
SŁOWORÓD, -u, m., [...]. 2) słoworod, słoworodowa nauka, pokazuje rodzenie słów ze słów. Ta nauka blizko się styka ze zrzódłósłowem; tylko idzie na odwrót. Tam przez pochodne wyrazy idziemy do pierwotnego, tu z pierwotnego do pochodzących. Kpcz. Gr. 3, 34 et 62.
ZRZÓDŁOSŁÓW, -u, m. [...] Przez źrzódłosłów rozumie się: [...]; 2., nauka o pierwotnych czyli źrzódłosłowowych wyrazach, etymologiia. Kpcz. Gr. 3, 29.
Nazywam wyrazotwornią a nie zrodłosłowem dlatego, że ta część Grammatyki zawiera prawidła takie, które nauczają nie tylko jak się Słowa, ale jak się wszelkie wyrazy tworzą. Przez Słowo bowiem rozumie się w Grammatyce tylko same Verbum łacińskie.
Części Grammatyki przedniejszé są: Składniá, Zrzódłosłów, Słoworód, Iloczas i Pisownia.
Przez Źrzódłosłów rozumie się właściwié wszelki wyráz piérwotny, z którégo wyrazy pochodné, jak wody ze źrzódła płyną: w tém znaczéniu wyraz ojciec jest źrzódłosłów, bo od niego idą te wyrazy: ojcowski, ojczysty itd. W znaczeniu przenośném, źrzódłosłów znaczy naukę o piérwotnych czyli źrzódłosłowowych wyrazach. Nauka ta zowié się po Grecku Etymologia, to jest nauka o początku albo o źrzódle słowa.
Zrzódłosłów czém jest? 1, co sie przezeń rozumié właściwie i przenośnie? 125.
Często się oddalamy w piśmie od wymawiania, że stosować się do źródłosłowu musimy.
Głoski ą, ę tam się piszą gdzie i wymawiają; albo gdzie wymawianie nie dość jaśnie pokazuje ich używanie w piśmie, tam się udać potrzeba do czasowania i przypadkowania, już to do źródłosłowu czyli etymologii.
Znajomość czterech pierwszych postaci głoskowych czyli grammatycznych jest potrzebna, kto chce poznać i wiedzieć tak pierwotnych jako i pochodnych wyrazów znaczenie; bo one utworzyły Źródłosłów i Słoworód czyli Etymologią.
Z wyrazu Głoskownia, każdy ziomek myślący, gdy się uda do źródłosłowu czyli Etymologii: głos, i do pochodnych: głoska, głoskowy, głoskowość i t. p. odgadnie znaczenie, i potrafi z niego zdać sprawę. — Z wyrazu Grammatyka, nikt bez znajomości języka Greckiego nie dojdzie, co znaczy.
Źródłosłów, v. Źrzódłosłów, owu, lm. owy, m. gram. [...] 2) = nauka o pierwotnych czyli źródłosłowowych wyrazach, etymologja.
Pomimo iż główną, zasadą pisowni polskiej jest: tak każdy wyraz pisać jak go wymawiamy [...] nie mniéj ważną zasadą jest: wzgląd na pochodzenie wyrazu czyli na etymologiję, z czego wypływa konieczność zachowania w wyrazie śladów źródłosłowu.
Jeżeli odniósłszy się do źródłosłowu lub odmian wyrazu, jeszcze dostatecznéj wskazówki pisowni nie mamy, trzeba się odnieść wtedy do wyrazów pokrewnych jemu.
X Źródłosłowanie, a, blm. etymologia, źródłosłów: Do tego poszukiwania jedynym środkiem jest okrzyczane i osławione źródłosłowanie, czyli etymologia. Lel.
Źródłosłów, owu, lm. owy, X Źrzodłosłów [...] 2. nauka o pochodzeniu wyrazów od pierwiastków i o tworzeniu się jednych wyrazów z drugich, słoworód, etymologia. Kopcz.
Etymologia, i 1. lm. e wyprowadzenie pochodzenia wyrazu, źródłosłów, słoworód: E. jakiegoś wyrazu, E. ludowa. 2. blm. nauka o pochodzeniu wyrazów, słowrodnia, słoworód. <Gr. etymologia>
Źródłosłów m IV, D. ~łowu, Ms. ~owie [...] b) «pochodzenie wyrazu; etymologia»: Ta mała uliczka [Żółwia], pod Cytadelę zajęta, zaciekawiała jedynie nazwą, której źródłosłowu dojść trudno. GOMUL. Hist. ulic 56.
Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].
Etymologia — etymologija, źrzódłosłów, słoworód (t. 3, przyp.); verbum simplex — niezłożone, compositum — złożone; thema — źrzódło (t. 1, przyp., s. 170), tema (t. 1, przyp., s. 163), temat (t. 2, przyp., s. 215), terminatio — zakończenie, terminacyja (t. 1, przyp., s. 118) [...].