terminów gramatycznych online
imię zdrobniałe
Język: polski
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Część I. O głoskach: Mucz/1825
- Część II. O Imieniu: Mucz/1825
- Część II. O częściach mowy w ogólności: Jak/1823
- Część druga prawideł gramatycznych, czyli odmiennia: Szum/1809
- Część druga. Odmiana imion: Lor/1907
- Deklinacja I (Nominativus singularis ...., Nominativus pluralis ... Locativus dualis): Łoś III/1927
- Dodatek trzeci: Szum/1809
- Dział drugi rzecz. żeńskich: Oż/1883
- Etymologia: Mał/1879
- Etymologia (Słoworód): Mał/1863
- Fleksja czyli nauka o odmianach: Kr/1897
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1879
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- Prawidła samogłoskowe: Malin/1869
- Rozdział IV. O imieniu: Kop/1785, Kop/1778
- Rzeczownik: Br/1848
- Słownik: Mon/1780
- Słownik, tom X (Wyg-Ż): Dor/1958–1969
- Zbiór abecadłowy rzeczy: DwBg/1813
Cytaty
Niemowlątko, infantulus (od niemowlę, infans) [...] Takie Imiona zowią się Zdrobniałe (diminutiva) a czynią wielki wdzięk językowi.
Imiona są wielorakie. Nomen substantivum: Imie istotne, krocej: Istotnik, albo Rzeczownik. [...] Nomen peregrinum: Imie obce, cudzoziemskie. Nomen primitivum, sive radicale: Imie pierwotne, pierwiastkowe. Nomen derivativum: Imie pochodne, czyli pochodzące. Nomen simplex: Imie nie złożone. Nomen compositum: Imie złożone. Nomen numerale: Imie liczebne, rachunkowe. Nomen diminutivum: Imie drobno-czynne, albo zdrobniałe etc.
Imiona uważané bywają, jako to: Imiona Rzeczowné lub Przymiotné, szczególné lub pospolité, niezłożoné lub złożoné, pierwotné lub pochodné, żywotné lub nieżywotné, swojskié lub cudzoziémskié, liczbowé, zdrobniałé lub zgrubiałé.
Rzeczowniki (Substantiva), przez wzgląd na ich znaczenie, dzielą się na 11 . następujących gatunków, które się tak nazywają:
1) Imiona właściwe (Nomina propria), które tylko jednym osobom, albo rzeczom służę, np. Zamoyski, Polska, Francja, Ameryka, Jowisz, Poznań, Berlin, i t. d. [...]
9) Imiona zdrobniałe (deminutiva), np. kamień, kamuszek, kamuszeczek; dom, domek.
Zdrobniały, diminutivum.
Imiona [...] Zdrobniałé, np. paniątko, córeczka. Te Imiona bywają dwojakié: jedné z nich znaczą piesczenié się, np. Staś: drugié znaczącé naśmiéwisko, np. chłopczysko, które włáściwiéj nazwać się mogą zgrubiałé.
Zdrobniałé Imiona i ilorakié? 5, ich przypádki 19, 20, 40.
Imiona znaczące rzeczy jakiej zmiejszenie lub zdrobnienie, np. oczko, rączka, ptaszyna, ptaszek, ptaszeczek, zdrobniałe zowiemy.
[…] Z dwóch liter, które się dostały głoskom k i g, piérwsze, to jest, c, dz, używają się zwyczajnie do miękczenia w odmianie wyrazu przez formy; drugie zaś cz, ż, w formowaniu jednego wyrazu od drugiego, szczególniéj zaś w formowaniu imion zdrobniałych np. ręka, ręce; ręcznik, ręczniczek [...]; także w odmianie słów, np.: strzegł, strzeże [...].
Nadto Imiona są: [...] 5) zdrobniałe, tj. znaczące jakiéj rzeczy zmniejszenie lub zdrobnienie, np. książeczka, kanareczek.
[...] Od tego przypadku formują się imiona zdrobniałe przez dodanie zgłoski ko np. okienko, światełko, krzesełko.
Jakie zakończenie mają w 5 s. l. p. żeńskie zdrobniałe imiona chrzestne? [...] Imiona te mają w 5 s. l. p. zakończenie na u zamiast na o; n. p. Marysiu, Kasiu, Andziu, Joasiu, Karolciu i t. p. zamiast Marysio, Kasio i t. p.
[...] Imiona niektórych zwierząt mają na wyrażenie pici obojéj tylko jedno zakończenie, np. orzeł, wróbel [...]. Gdy chcemy płeć ich wyraźnie oznaczyć, zaradzamy sobie w trojaki sposób: 1. Z męskich tworzymy żeńskie z narostkiem ica, yca, a zdrobniałe z narostkiem ka, np. ko(t)c ica, kotka [...].
Znaczenie imion zdrobniałych mają te za pomocą przyrostka k utworzone wyrazy, które pochodzą od używanego w temże znaczeniu rzeczownika: ciołek, worek, panek, Janek, rozumek, Tomek.
[…] W zgłoskach końcowych zakrytych spółgłoską słabą i w jimionach zdrobniałych przed k, ku, ko przechodzi ę zgłosek odkrytych w ą […].
Także imiona chrzestne zdrobniałe na o, np. Tadzio, Stefcio, Józio; toż inne zdrobniałe, jak wujcio, ojcunio, których liczba zresztą jest bardzo szczupła.
Są to wszystko zdrobniałe i pieszczotliwe imiona, których posiada nasz język nader przeróżne postaci i kombinacye. W ogólności te są nasze, z osobna wzięte, zdrabniające przyrostki: k i jego odmianka ś, n, l.
Imiona zdrobniałe niewiast na zia, sia i t. d. Anusia, Basia, Józia, Jadwisia, Zosia i t. d. w mnogiej liczbie mają na zie, sie np. obie Anusie, obie Józie i t. d.
Imiona zdrobniałe a raczej pieszczotliwe żeńskie na a z poprzedzającą spółgłoską miękkką i takież męskie na o, np. Mania, Zosia, Jadwisia, Stefcia, Władzia, gosposia, siostrunia, ciotunia, babcia,..:, Kazio; Józio,... oraz tatko, wujko, i t. p. używają się w wołaczu z zakończeniem u.
Imiona zdrobniałe i zgrubiałe.
Rzeczowniki zdrobniałe (diminutivos) mają zakończenia: inho inha; zinho zinha; ulo ula; ito ita; eto eta; ote ota; na prz.: filho syn, filhinho synek; filhinha córeczka; irmãozinho braciszek; [...].
Z przyrostkiem tym [-ica] tworzą się rzeczowniki pochodne od rzeczowników żeńskich, przyczem zmiana znaczenia często bywa trudna do ścisłego określenia. Przypuszczać można, iż w wielu razach suf. -ica tworzył imiona pierwotnie zdrobniałe: tobolica ok. 3 340 Stppp. II, 21 (toboła 1391 Hube Zb. 64), dziewica (od dziewa) Kśw. [...].
Przeważająca ilość imion zdrobniałych wskazuje, że nie mamy w tych formach jakichś szczątków archaicznych (t. j. form na -o, rzekomo z dawnego końcowego -os), lecz tylko twory analogiczne do imion rodz. nijakiego.
zdrobniały jęz. Imiona własne i pospolite zdrobniałe, jak Józio, Stasio, wujcio itp., mają w dopełniaczu końcówkę -a. Józia, Stasia, Władzia itd. LEHR Gram. 71.