terminów gramatycznych online
czas przeszły doskonały dokonany
Język: polski
Geneza: z łac. perfectum
- Etymologia: SzyPocz/1770, SzyGram/1767
- II. Początki polskiej terminologii gramatycznej. Od Odrodzenia do czasów saskich: Kor/1961
- III. Krystalizowanie się polskiej terminologii gramatycznej w czasach Oświecenia: Kor/1961
- O etymologii: Mal/1700
- O imieniu i jegoż przypadkach: Sty/1675
- O słowie: Lub/1778
- Słownik: Mon/1780
- Traktat II. O częściach dyskursu: Dąb/1759
- Verbum: Don/1649, Don/1795, Don/1595
- Wstęp do Gramatyki: SzyPocz/1770
Cytaty
Czásy słow wiele są? Trzy. Ktore. Niniejszy jáko cztę. Przeszły jáko czciłem. Przyszły jáko będę czedł. Wiele są czásow w staczániu słow? Pięć. Ktore? Niniejszy jáko cztę. Przeszły niezupełny jáko czytałem. Przeszły doskonáły jáko czciłem. Przeszły więcej niż doskonáły jáko czedłem dawno. Przyszły jáko będę czedł.
Tempora verborum quot sunt? Tria. Quae. Praesens ut lego. Praeteritum ut legi. Futurum ut legam. Quot sunt temporam declinatione verborum? Quinque. Quae? Praesens ut lego. Praeteritum imperfectum ut legebam. Praeteritum perfectum ut legi. Praeteritum plusquam perfectum ut legeram. Futurum ut legam.
Quot sunt tempora in coniugatione verborum? Quinque. Quae? Praesens ut lego: Praeteritum imperfectum ut legebam: Praeteritum perfectum ut legi: Praeteritum plusquam perfectum ut legeram. Futurum ut legam.
Wiele są czásow w staczániu słow? Pięć. Które? Niniejszy jáko czytam: Przeszły niezupełny jáko czytałem: Przeszły doskonały jáko czytałem: Przeszły więcej niż doskonały jáko czytałem dawno. Przyszły jáko będę czytał.
[Verbum] Impersonale Passivum: złącza się z trzecią osobą słowá pomocnego Sono Jestem, w máłej liczbie w czásiech przeszłych, jáko w [czasie] przeszłym doskonałym [...].
Czás przeszły po Fr. prétérit albo passé, dzieli sie na troje. bo álbo sie niedoskónale stáło, i ztąd sie zowie niedoskónáły po Fr. imparfait. náp. robiłęm [...]: álbo sie doskonále stáło [...] á to sie zowie przeszłym doskonáłym. po Fr. parfait. náp. zrobiłęm: álbo jeszcze nie tylko sie doskonále stáło, ále téż i dawno. á tęn czás zowią przeszłym wiecéj niż doskónáłym, po Fr. plus-que-partait; ja go wolę zwáć dawno przeszłym. tęn sie po polsku wyraża tak: zrobiłęm był.
Czas przeszły. A ten się bierze i za doskonały, i za niedoskonały, posiłkuje się samą temą Avoir z Supinem słowa własnego [...].
P. Wiele jest czasow? O. Z trzech właściwych [...] jeden, to jest przeszły dzieli się na doskonały, niedoskonały, i więcej niż doskonały, których znowu jest dwa. Drugi to jest przyszły, jest także w niektorych słowach dwojaki [...] Procz tego są dwa czasy kondycyonalne teraźniejsze, dwa przeszłe, jako się to lepiej wyda w koniugacyach.
P. Co się rozumie przez czas przeszły doskonały? O. To, co się już zupełnie stało, jako: przyszedłem.
Czas teraźniejszy [...] Przeszły niedoskonały i doskonały. Mała liczba. Ja byłem, byłam, byłom [...] Oni byli, one były.
Czas teraźniejszy [...] Przeszły niedoskonały. Ja czytałem, czytałam, czytałom [...] Przeszły doskonały. Ja przeczytałem [...] one przeczytały.
Inne słowa staczają się regularnie jak czytam, nap: błagam, czekam, wołam, trzymam ettc: tylko że w przeszłym doskonałym czasie insze przyjmują przekładania, oprocz pierwszego, jako: przebłagałem, poczekałem, zwołałem, utrzymałem.
Koniugacya jest odmienianie słow w ostatnich sylabach, przez sposoby i czasy. [...] Czasy te pięć: Teraźniejszy, przeszły niedoskonały, przeszły doskonały, przeszły więcej niż doskonały, i przyszły.
Czas przeszły doskonały. L. P. Ja byłem, byłam, byłom. [...] Gdyż byli, były.
Przeszły i przyszły doskonały, znaczy zupełne dokonanie czynności.
Czasow mają Rossyjskie słowa dziesięć: ośm od prostych, a dwa od złożonych. Od prostych. 1.) Terazniejszy (Praesens): трясу trzęsę [...] 2.) Przeszły niedoskonały (Praeteritum imperfectum): трясъ trząsł [...] 3.) Przeszły jednokrotny (Praeteritum unicum): тряхнулъ trząsnął [...] 4.) Dawno przeszły pierwszy (Plusquam perfectum primum): тряхивалъ trząsywał [...] 5.) Dawno przeszły wtóry (Plusquam perfectum secundum): бывало трясъ bywało trząsł [...] 6.) Dawno przeszły trzeci (Plusquam perfectum tertium): бывало трясывалъ [...] trząsywał [...] 7.) Przyszły niedoskonały (Futurum imperfectum): буду трасти będę trząsł, стану бросать [...] zacznę ciskać [...] 8.) Przyszły jednokrotny (Futurum unicum): тряхну trząsnę [...] Od złożonych. 9.) Przeszły doskonały (Praeteritum perfectum) na przykł: написалъ napisał, od пишу piszę; 10.) Przyszły doskonały (10. Futurum perfectum): напишу napiszę.
Przeszły doskonały mają proste słowa od swoich złożonych, na przykład: Хвалю chwalę, пoхвалилъ pochwalił, od похваляю pochwalam.
Następujące słowa stają się w przeszłym doskonałym czasie z przeszłego niedoskonałego [...] Алкаю łaknę, взалкалъ połaknął.
Następujące słowa w przeszłym doskonałym czasie, stają się z przeszłego niedoskonałego i z przekładania, którego one w teraźniejszym czasie w złożeniu niemają.
Tempora verborum. Czasy słow. Tempus praesens. Czas teraźniejszy. Tempus praeteritum imperfectum. Czas przeszły nie doskonały, czyli nie dokonany. T. praeteritum perfectum. Czas przeszły doskonały.
Tempora sunt quinque, czasow jest [p]ięć, Praesens, Teraźniejszy, Praeteritum im[p]erfectum, Przeszły niedoskonały, Praeteritum [p]erfectum, przeszły doskonały, Praeteritum [p]lus quam perfectum, Przeszły więcy niż dosko[n]ały, Futurum i przyszły.
Zupełnie inaczej wygląda ona w gramatyce włoszczyzny A. Styli [...].
Adverbium simplex — proste, compositum — złączone; terminatio — (s-, s. 39) kończenie, terminacyja, comparatio — przyrównanie: gradus positivus — stopień pierwszy, comparativus — przyrównający, superlativus — przewyższający, incomparabilis — nieporównany, tempus (im)perfectum — czas (nie)doskonały przeszły.
Z języków nowożytnych wiek Oświecenia przynosi znaczne zainteresowanie językiem niemieckim, stąd zaczynają się pojawiać liczne przeróbki gramatyki J.K. Gottscheda [1766]. Już najstarsza z nich posiada nawet słownik terminologii rodzimej [...].
Verbum simplex — istne, wykładane, nieskładane, compositum — składane, złożone (s. 9), złączone (s. 175), terminatio — terminacyja, comparatio — porównanie: gradus positivus — stopień ani podwyższający, ani poniżający, comparativus — trochę podwyższający, poniżający, superlativus — nadto podwyższający, poniżający; tempus (im)perfectum — czas przeszły (nie)doskonały.
Daleko więcej rodzimego słownictwa gramatycznego zawierał z natury rzeczy przeznaczony dla Szkoły Rycerskiej podręcznik W. Szylarskiego [...].
Nomen simplex — istne, nieskładane [...], tempus (im)perfectum — czas przeszły (nie)doskonały, futurum simplex — nieskładany, compositum — składany.
Dla rosyjskiego napisał go [podręcznik] M. Lubowicz [...] .
Nomen substantivum proprium — imię ist(ot)ne [...], verbum simplex — słowo proste, compositum — złożone; terminatio — kończenie, comparatio — porównanie: gradus positivus — stopień pokładny, comparativus — porównywalny, superlativus — przewyższalny, tempus (im)perfectum — czas przeszły (nie)doskonały, praeteritum unicum — jednokrotny, verbum frequentativum — uczęszczalne (s. 80).