terminów gramatycznych online
odmiana gramatyczna
Język: polski
- Części mowy odmienne: Malecz/1882
- Część druga prawideł gramatycznych, czyli odmiennia: Szum/1809
- Dodatek drugi: Szum/1809
- Kilka słów o etymologii właściwej jako sprawozdanie o niniejszej pracy złożone: Trz/1865
- Nauka VIII. O wyrazach odmiennych i nieodmiennych: Sier/1838
- Nauka XII. O błędach w wymawianiu i pisaniu: Sier/1838
- O formach gramatycznych. Uwagi nad zakończeniem trybu bezokolicznego (J. Mroziński): Rozp/1830
- O głoskach: Mroz/1822
- O samogłoskach. O znamionach nad samogłoskami (J. Mroziński): Rozp/1830
- O wyrazach: Kam/1870
- Obejmujący uwagi poprzednicze nad głoskami, nad jich rozmajitym podziałem i nad jich naturą: Żoch/1838
- Pisownia: Kurh/1852
- Podział części mowy: Malecz/1882
- Składnia: Kurh/1852
- Uwaga nad tem i objaśnienia, co do podziału spółgłosek przez Mrozińskiego: Oż/1883
- Zaimki: Desz/1846
Cytaty
Ponieważ zaraz zobaczymy odmianę grammatyczną, zastanówmy się więc tu wprzód nad następującym Paragrafem.
A. Odmian grammatycznych jest siedm. Nazywają się one i znaczą jak następuje:
1wsza: Stopniowanie; jest to podwyższenie Przysłówków albo Przymiotników przez stopnie, np. pięknie, piękniej, najpiękniej; piękny, piękniejszy, najpiękniejszy.
Przy analizowaniu, np. jakich wierszy pięknych, muszą uczniowie wyrazy dzielić na części mowy, i powiedzieć wszelkie ich odmiany grammatyczne.
Lecz twórcy mowy Słowiańskiej, którzy wszystkie spółgłoski na twarde i miękkie podzielili i na tym podziale odmiany grammatyczne wyrazów gruntowali, uważali niezawodnie głoski g, i k, jako spółgłoski twarde.
Częstokroć grammatyczna odmiana wyraża się przez zamianę spółgłoski piérwszéj klassy, na odpowiadającą jéj spółgłoskę drugiej klassy: piŁa piLe, nauKa nauCe, noGa noDZe, kuRa kuRZe, cnoTa cnoCIe, głoWa głoWIe.
W pobratymczych dyalektach zamiana głosek k i g, w trybie bezokolicznym, stanowi wyjątek od ogólnych prawideł zamiany głosek. Odmiana ta grammatyczna jest zatém w języku naszym foremniejszą niż w dyalektach pobratymczych.
Przemiana spółgłosek twardych na miękkie stale się zachowuje w odmianach grammatycznych.
Odmiany, którym podlegają wyrazy odmienne bez żadnéj zmiany swojego znaczenia, zowią się grammatyczne, dla tego że nauka o nich podaje się w Grammatyce.
Nie trzeba tedy mieszać odmian grammatycznych z odmianami etymologicznemi, które łatwo rozróżnić. W tych np. wyrazach: koń konia koniowi koniem, czekać czekam czekasz czekamy czekacie czekają, zachodzą odmiany grammatyczne; w wyrazach zaś: koń konik koniczek, czekać oczekiwanie, zachodzą odmiany etymologiczne.
Widziéć, cierpiéć, niektórzy błędnie piszą przez końcowe ić: widzić, cierpić, jak radzić, wypić, a to przez wzgląd na jednakie prawie brzmienie końcowych zgłosek; lecz tu raczéj zważać potrzeba na odmianę grammatyczną, w której wyrazy zakończone na éć, ić, yć, zmieniają ć na łem, przy téj zaś zmianie przedkońcowe é zamienia się na a, gdy i lub y zostaje niezmienne.
Również końcowe ę w wyrazie kurczę, lubo się nie wymawia, nie należy go jednak opuszczać w pisaniu; bo w odmianie grammatycznéj tego wyrazu stale się utrzymuje albo zamienia na ą np. kurczęcia kurczęciem, kurczęta kurcząt.
Wyrazy: imię, ramię, ciemię, i inne tym podobne, lubo w zakończeniu swojém przez nos się wymawiają, trzeba jednak pisać przez ę; bo w odmianie grammatycznej tych wyrazów znika wprawdzie samogłoska nosowa ę, ale natomiast wchodzi spółgłoska nosowa ń lub n np. imienia imieniem, imiona imion.
Kto zastanowi się nad znaczeniem wyrazów przypadek i spadek (casus) w znaczeniu grammatycznych odmian końcowych w imionach; ten zapewne uzna ich niedorzeczność tym większa: że i co innego oznaczają.
W zdaniach głównych użycie czasów trybu oznajmującego wynika ze znaczenia tych odmian grammatycznych (*).
W zdarzonéj wątpliwości przy użyciu tych liter, należy się radzić źródłosłowu, to jest formować odmiany grammatyczne, albo téż dobierać wyrazy pierwotne i pochodne takim sposobem, iżby brzmienie wątpliwej głoski wybitniéj się okazało. I tak pisać należy sen, kończ, róg, Kraków, chleb, obowiązki (a nie sę, kącz, ruk, Krakuf, chlip, obowiąski) bo głoski wątpliwe dają się dobitnie słyszeć w wyrazach snu, koniec, rogowy, Krakowa, chleba, obowiązek.
Podwajanie spółgłosek zdarza się w wyrazach złożonych, [...] podobnież w odmianach grammatycznych, np. karm-my, leć-cie, sztuć-ca.
[Zygmunt Sawczyński] Do części gramatyki dawniéj obrabianych, jako to: do nauki o formach i odmianach gramatycznych, nazwanéj niegdyś niewłaściwie etymologią , do nauki o zdaniu czyli tak zwanéj składni, dodał postęp na polu badań językowych części nowe, dotąd z pomyślnym skutkiem uprawiane, jako to głosownią i etymologią w ścisłém znaczeniu słowa.
Odmiana grammatyczna jest to wyjaśnienie stosunku wyrazu do myśli.
P. Ile jest odmian grammatycznych dla imienia w ogólności? O. Cztery: rodzajowanie, przypadkowanie, liczbowanie i stopniowanie.
Dlatego pierwsze sześć części mowy nazywają się odmiennemi, że ulegają rozmaitym odmianom gramatycznym, i przez to zmieniają rozmaicie pierwotne swe zakończenie, pozostałe zaś cztery części mowy, są nieodmiennemi, gdyż nie ulegając żadnym odmianom gramatycznym, nie zmieniają nigdy swego zakończenia.
Odmiany rzeczowników. P. Jakim odmianom gramatycznym ulegają rzeczowniki?O. Rzeczowniki odmieniają się przez przypadki i liczby.
[Józef Mroziński] "Wszystkie spółgłoski są w języku polskim podzielone na dwie klasy: na twarde i na miękkie, odmiany gramatyczne słów wyrażają się w nim częstokroć przez zamianę twardej spółgłoski na odpowiadającą jej miękką, przekonany jestem, (powiada) że Gramatyka polska nie będzie dopóty jasną, dopóki ortografia (pisownia nie będzie zastosowaną do gramat. mechanizmu języka ".