Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

stopniowanie przymiotników, przysłówków
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: stopniowanie imion przymiotnych, stopniowanie przymiotników, stopniowanié przymiotników, stopniowanie przysłówków
Język: polski
Dział: Morfologia, Słowotwórstwo (współcześnie)
EJO 1999, 559 Definicja współczesna

Stopniowanie. Oznaczanie różnic w intensywności cech. W pracach dotyczących stopniowania mówi się na ogół tylko o cechach nazywanych przez przymiotniki i przysłówki, a pomija niesłusznie inne części mowy - rzeczownik i czasownik.

Cytaty

Ant/1788, s. 37, 38 (37-38)

Przymiotniki u Anglików nie odmiéniają się co do liczb [...] za tém na samo ich tylko stopniowanie mieć wzgląd należy. Stopniuja się zaś dwojakim sposobem. 1. Kończącé się na e dobiėrają głoskę r [...] Drugi sposób stopniowania jest przez dodanié wyższégo, lub nájwyższégo stopnia przerzeczonych przysłówków nieforemnych podług okoliczności, np. more brave waleczniéjszy, most brave nájwaleczniéjszy. Drugim tym sposobem lubo wszystkié przymiotniki stopniować się mogą, osobliwie jednak zakończoné na al, ate, ing, ous, able, ible, ant, ent, ed, id, er, i niektóre zakończone na own, est, ish, bo te piérwszym sposobem stopniować się nié mogą, np. general powszechny, more general powszechniéjszy, most general nájpowszéchniéjszy.

Prz/1792, s. 139

Co do Stopniowania. Foremnie stopniują się przymiotniki w stopniu porównalnym przez zakończenia według trzech rodzaiów na τερος, τερα, τερον, w stopniu zaś naywyższym na τατος, τατη, τατον.

Szum/1809, s. 3

Grammatyka jest dwojaka, powszechna i szczególna. [...] Powszechna Grammatyka zawiera takie prawidła, które się we wszystkich językach znajdują, np. stopniowanie, przypadkowanie, czasowanie i szykowanie.

Szum/1809, s. 35 Definicja

A. Odmian grammatycznych jest siedm. Nazywają się one i znaczą jak następuje:

1wsza: Stopniowanie; jest to podwyższenie Przysłówków albo Przymiotników przez stopnie, np. pięknie, piękniej, najpiękniej; piękny, piękniejszy, najpiękniejszy.

Szum/1809, s. 231

Stopniowanie, comparatio.

DwBg/1813, s. 179

Stopniowanié przymiotników for[emne] 10-12, niefor[emne] 10, 12.

Gddk/1816, s. 14

Stopnie porównania czyli stopniowanie.

Jak/1823, t. I, s. 147 Definicja

Porównywanie wielości jednakowego przymiotu w kilku lub więcéj rzeczach, zowiemy stopniem porównania, albo stopniem przymiotników: wyrażanie go Imieniem przymiotnem stopniowaniem.

Mucz/1825, s. 83 Definicja

Porównanie i wyrażenie wielości jednakowego przymiotu w kilku lub wielu rzeczach zowiemy stopniowaniem.

Mucz/1825, s. 89 (89-91)

O stopniowaniu przymiotników. Przymiotniki polskie stopniują się albo foremnie albo nieforemnie. Foremne stopniowanie robi się podług następujących prawideł. 1) Ze stopnia równego przerabia się wyższy przez wtrącenie przed i lub y głoski sz, po czém i na y zamienić należy [...]; z tego zaś przez dodanie na początku głoski naj, albo po staropolski na, powstaje najwyższy [...]. 2) W przymiotnikach, w których przed końcową samogłoską, stoją spółgłoski d, k, ł, n, r, t, w, poprzedzone od innych spółgłosek dla ułagodzenia brzmienia, głoski te miękczą się [...], a potém kładzie się przy nich éj przed szy [...]. 3) Jeżeli zaś przed końcową samogłoską, tedy ta przed szy miękczy się [...], bez wtrącenia ej [...] 4) Zakończone na ący mają w stopniu wyższym ętszy [...] 5) Zakończone na ki, zamieniają tę głoskę na szy, a jeżeli przed k stało s lub z, to zamienia się na ż, a poprzedzające tę głoskę ą na ę [...]. 6) Zakończone na eki, oki, po zamianie ki na szy, wyrzucają e, o, a jeżeli po ujęciu tych, zbiegło się s lub z ze głoską szy, takowe przechodzi na ż [...]. 7) Dwojaki mają stopień wyższy: bystry, strzszy, strzejszy, cierpki, pszy, czejszy [...]

Bor/1830, s. 9

Odmiana przez Stopnie zowie się Stopniowanie.

Bor/1830, s. 26

Prawidła Stopniowania Przymiotników. Z trzech stopni przymiotników (str. 9). Stopień równy po prostu tylko oznacza przymiot rzeczy, i kończy się, jak to widać w Formach IV. V. VI.

Marc/1833, s. 43

STOPNIOWANIE PRZYMIOTNIKÓW.

Stopniowanie przymiotników: paauksztynimas paweyksłu: znoczyie, iog pirma pabayga kożnu paweyksłu ira paauksztynimas pirmas (stopień równy), kt: święty, łaskawy, i t. p.

Rew/1845, s. 111 Definicja

(*) Dla uzupełnienia sposobów stopniowania czyli podwyższania, lub zniżania [...], winienem w krótkości nadmienić, iż jest dwojakie: a. Względne b. Bezwzględne.

Br/1848, s. 82 Definicja

Oprócz spadkowania zmieniają się jeszcze przymiotniki podług stopnia przymiotu lub własności, jaki wyrażają. Ta ich zmiana nazywa się stopniowaniem.

Such/1849, s. 74 Definicja

Najważniejszą zmianą Przymiotnika jest jego stopniowanie, które bywa dwojakie. 1. bezwzględne, 2. względne czyli porównawcze.

Ryk/1850, s. 69 Definicja

Stopniowanie jest jedyna odmiana, któréj ulegają przymiotniki angielskie. W przymiotnikach jednozgłoskowych, jako też w dwuzgłoskowych zakończonych na ble, stopień wyższy formuje się niemieckim sposobem, to jest przez dodanie do stopnia równego er, lub r tylko jeżeli przymiotnik kończy się na e; stopień zaś najwyższy przez dodanie est lub st, w podobném jak powyżéj zakończeniu. Przymiotniki dwuzgłoskowe, w których akcent przypada na piérwszą zgłoskę, tudzież wszystkie wielozgłoskowe, stopniują się francuzkim sposobem, tworząc stopień wyższy za pomocą more, wiécej, a najwyższy za pomocą most, najwięcéj. Stopnie porównywania ujemnego formują się, jak w polskim języku, przez dodanie less, mniéj, least, najmniéj.

Szt/1854, s. 12-13 Definicja

Własności czyli przymioty rzeczom przyzwoite lub służące, nie są im w jednakowéj doskonałości udzielone, ale podług różności rzeczy, różnie ucieniowane, to jest: udoskonalone lub upośledzone; stąd powstaje stopniowanie i stopnie [...]. Grammatycznych mamy w języku naszym tylko cztéry, te zowią się: równy, wyższy, najwyższy i przenajwyższy.

Szt/1854, s. 12-13 Definicja

Własności czyli przymioty rzeczom przyzwoite lub służące, nie są im w jednakowéj doskonałości udzielone, ale podług różności rzeczy, różnie ucieniowane, to jest: udoskonalone lub upośledzone; stąd powstaje stopniowanie i stopnie [...]. Grammatycznych mamy w języku naszym tylko cztéry, te zowią się: równy, wyższy, najwyższy i przenajwyższy.

Szt/1854, s. 167 (167-168) Definicja

Odmiana przez stopnie, czyli stopniowanie imion przymiotnych. Odmiana przez stopnie dzieje się tym sposobem, że można porównywać kilka rzeczy jedna z drugą, jednego lub różnego gatunku, które częstokroć mają te same, lub podobne przymioty, przecięż każda z osobna wzięta, ma w sobie coś doskonalszego, lub mniéj doskonałego, np. ten młodzieniec jest uczony, ów uczeńszy, tamten najuczeńszy.

Szt/1854, s. 428 Definicja

Stopniowanie przysłówków przymiotnych i innych. Przysłówki osobliwie przymiotne i imięsłowowe stopniują się według potrzeby i zwyczaju narodowego bardzo często i właśnie tak, jak przymiotniki przyjmując trzy zwyczajne stopnie: równy, wyższy i najwyższy.

Morz/1857, s. 86 Definicja

Wielość objaśnia się ogółowo iloskazem, zaś wielkość i potęga stopniowaniem.

Morz/1857, s. 110-111

Stopniowanie podzielić można na dwa główne oddziały: na stopniowanie stosunkowe, kiedy przymioty są postawione w stosunek i porównywane pomiędzy sobą co do potęgi, — i na stopniowanie bezstosunkowe, kiedy przymioty są uważanemi samoistnie ze względem tylko na ich własną potęgę.

Łaz/1861, s. 41

[…] Gdyby zgłoska ki była tu narostkiem, odrzucałoby się ją w stopniowaniu, jak we wszystkich na ki zakończonych, np. gład(ki)szy, pręd(ki)szy; od płaski zaś nie odrzuca się ki w stopniowaniu, lecz k miękczy się na ć: płaściejszy.

Gr/1861, s. V

W języku więc ojczystym nauczyciel starać się powinien o to, aby uczniowie pojęli jasno znaczenie części mowy, przypadków, stopniowania, liczebników i ich podziału, zaimków i ich podziału, znaczenie osób, czasów, trybów [...].

Mał/1863, s. 226 Definicja

Przechodzić zatem może jeden i ten sam wyraz (np. mały) całą jakby drabinę różnych stopni swojego znaczenia. Tę stopniowość, ten zasób wszelkich odcieni, przez jakie przymiotnik w téj mierze przechodzić może, nazywamy stopniowaniem (gradatio, Steigerung).

Kam/1870, s. 21

P. Ile jest odmian grammatycznych dla imienia w ogólności? O. Cztery: rodzajowanie, przypadkowanie, liczbowanie i stopniowanie.

Kam/1870, s. 38 Definicja

Stopniowanie jest to porównywanie dwóch albo więcéj rzeczy jednakowego gatunku w ich przymiotach lub własnościach.

Czep/1871–1872, s. 78 Definicja

Gdy tenże przymiot w wielu rzeczach porównywamy, dajemy przymiotnikowi różne zakończenia, to nazywamy stopniowaniem czyli odmianą przez stopnie.

Lerc/1877, s. 21 Definicja

Przez stopniowanie przymiotników rozumiemy więc taką odmianę, która służy do oznaczenia stopnia przymiotu osoby lub rzeczy, np. pobożny człowiek; jeżeli człowiekowi tego przymiotu przybyło, nie mogę już powiedzieć pobożny, lecz powiem pobożniejszy. A gdy mu tego przymiotu jeszcze więcej przybędzie, tak że się między innymi odznaczać będzie, to powiem najpobożniejszy człowiek.

Mał/1879, t. II, s. 71 Definicja

Tę właściwość przechodzenia całéj jakby drabiny przeróżnych i w jakimkolwiek kierunku stopni przez pewien dany przymiotnik nazywany w ogóle i w obszerniejszém tego wyrazu znaczeniu jego STOPNIOWANIEM (gradatio, Steigerung).

Malecz/1882, s. 23

Stopniowanie przymiotników jest to sposób użycia przymiotnika w większym lub mniejszym stopniu.

Malecz/1882, s. 68 Definicja

Stopniowanie [...] Przez stopnie odmieniają się: prawdziwe przymiotniki i przysłówki przymiotne, t. j. od przymiotników pochodzące.

KarłT/1885, s. 107

Gradation Stopniowanie.

KarłT/1885, s. 112

Stopniowanie (przymiotników) Gradation.

Jes/1886, s. 26 Definicja

Takie odcienie, takie stopnie, jakie przymiotnik w tej mierze przechodzi, nazywamy stopniowaniem.

Kr/1897, s. 160 Definicja

Formy gramatyczne, służące do oddania tych odcieni przymiotów, nazywamy stopniami: równym, wyższym i najwyższym; samą zaś odmianę - stopniowaniem przymiotników; np. stary, starszy, najstarszy.

Lor/1907, s. 38

Stopniowanie przymiotników.

Przymiotniki mają trzy stopnie (gráos): stopień równy — gráo positivo, stopień wyższy — gráo comparativo i stopień najwyższy — gráo superlativo; na prz.: pilny—pilniejszy—najpilniejszy; wysoki— wyższy—najwyższy; piękna—piękniejsza—najpiękniejsza.

Kr/1917, s. 24 Definicja

§ 38. Z tego widzimy, że przymiotniki, oprócz odmiany według rodzajów, liczb i przypadków, mają jeszcze odmianę według stopni, którą nazywamy stopniowaniem przymiotników.

Kr/1917, s. 38 Definicja

Stopniowanie przysłówków. § 61. Niektóre przysłówki mają postaci stopnia wyższego i najwyższego, podobnie jak przymiotniki (obacz § 38), np. grubo — grubiej — najgrubiej; łatwo — łatwiej — najłatwiej; prosto — prościej — najprościej.

Kon/1920, s. 37

§ 70. Przypatrzmy się raz jeszcze umieszczonym powyżej przykładom stopniowania przymiotników, a obaczymy, że stopień wyższy tworzy się od tematu przymiotnika za dodaniem końcówki (przyrostka) szy lub ejszy, np. słab-szy, ściśl-ejszy. Stopień najwyższy tworzy się tak samo, tylko na początku wyrazu dodajemy jeszcze tak zwany przedrostek naj, np. naj-słab-szy, naj-ściśl-ejszy.

Kon/1920, s. 68

Stopniowanie przysłówków.

§ 127. Niektóre przysłówki, powstałe z przymiotników, stopniują się tak samo, jak przymiotniki:

głęboko — głębiej — najgłębiej [...]

PolTerm/1921, s. 90

Przymiotnik. Stopniowanie przymiotników. Stopniowanie względne i bezwzględne. Stopniowanie proste i opisowe. Stopień równy, wyższy i najwyższy.

Król/1922, s. 11 Definicja

Przymiotniki ulegają stopniowaniu (lecz nie wszystkie): stopień równy: czysty, stopień wyższy: czystszy, stop. najwyższy: najczystszy. Jest to stopniowanie proste.

Szob/1923, s. 105 Definicja

Zdolność przymiotników wyrażania najrozmaitszych stopni natężenia oznaczanych przez nie właściwości nazywa się stopniowaniem. Stopniowanie przymiotników może być dwojakie: względne i bezwzględne.

Szob/1923, s. 105 Definicja

Zdolność przymiotników wyrażania najrozmaitszych stopni natężenia oznaczanych przez nie właściwości nazywa się stopniowaniem. Stopniowanie przymiotników może być dwojakie: względne i bezwzględne.

Gaert/1927, s. 100

★Stopniowanie przymiotników i przysłówków (comparatio).

Gaert/1927, s. 100

★Stopniowanie przymiotników i przysłówków (comparatio).

Kor/1961, s. 42

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Etymologia — etymologija [...], comparatio — stopniowanie powierzchowne, gradus positivus — stopień równy, comparativus — wyższy, niższy (wyd. z 1817 r.), najwyższy, najniższy (wyd. z 1817 r.), incomparabilis — stopniowanie wewnętrzne, verbum (im)perfectivum — (nie)dokonane, unicum — jednotliwe, fequentativum — częstotliwe.

Powiązane terminy