terminów gramatycznych online
słowo nieforemne
Język: polski
- Cz. II. O słowach osobno wziętych: Gddk/1816
- Części mowy odmienne: Malecz/1882
- Część II. O Słowie: Mucz/1825
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Część druga prawideł gramatycznych, czyli odmiennia: Szum/1809
- O Słowie: Malin/1869
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- O postaciach gramatycznych: Malin/1869
- O słowie: Ryk/1850, Kam/1870, Bor/1830
- O wyrazach osobno wziętych: Ant/1788
- Rozdział VII. O słowie: Szt/1854
- Słowa Ułomne, Zestarzałe i Nieforemne.: Prz/1792
- Słownik: Mon/1780
- Zbiór nowych słów w tej gramatyce: Gddk/1816
- Словопроизведенiе [Źródłosłów]: Grub/1891
Cytaty
Słowa [...] są wielorakie. Verbum activum. Słowo czynne. Verbum passivum. Słowo bierne. Verbum deponens. Słowo pokładne, które ma zakończenie bierne (terminationem passivam) à znaczenie czynne (significationem activam). Verbum auxiliare. Słowo posiłkowe. Verbum regulare. Słowo foremne. Verbum irregulare. Słowo nie foremne. Verbum personale. Słowo osobiste. Verbum impersonale. Słowo nie osobiste. Verbum neutrum. Słowo nijakie, t.[to] j. [jest] ani czynne, ani bierne. Verbum frequentativum, Carisio, iterativum. Słowo częstotliwe, czyli powtorzyste. Verbum reciprocum. Słowo zaimkowe etc. etc.
O Trybach życzących jednym i drugim już się pwoiedziało; tu tylko przestrzedz potrzeba, że słowo nieforemné to be ma dwojako czas térazniéjszy i przeszły niezłożony trybu tégo, raz tak jak trybu oznajmującégo, drugi raz następującycm sposobem [...].
Słowa nieforemné, które czasu przeszłego niezłożonego i Imiesłowu nie mają na ed i inaczéj czas przeszły niezłożony, a inaczéj Imiesłów są nástępującé. Bezokoliczny To Be bydź. Niezłożony was. Imiesłów been [...]
Słowa ułomne, zestarzałe i nieforemne.
Na gatunek czasowania, to jest: czy jest foremne, czy półforemne, czy nieforemne. Półforemne [słowa] bowiem jednosyllabne kończące się na ać, mające czas teraźniejszy na eię, przyjmuję syllabę ew, np. lać, leję, lewać; grzać, grzeję, grzewać. Gdy zaś foremne przyjmują syllabę aw, np. dać, dawać, a [słowa] nieforemne mają zaś swoje właściwe słowa częstotliwe, też nieforemne, to jest: które się nie formują podług prawideł zaraz tu następujących.
Słowa polskie, przez wzgląd na czasowanie, dzielemy na trzy gatunki: na foremne, półforemne i nieforemne.
Do piątej formy należą wszystkie słowa nieforemne; każde z nich ma swą właściwą formę, niektóre mają takie czasy, które żadnego podobieństwa z trybem bezokolicznym nie mają, np. iśdź, idę, szedłem; ciąć, tnę, ciałem i t. d.
Czasowanie jest forémné i nieforémné. Czasowanie forémné ma cztéry formy wiele atoli jest słów nieforémnych.
Słowa Nieforemne są, które nie podług podanych Formacyj we czterech Czasowaniach Foremnych formują niektóre swe Czasy. [...] Aller iść.
[Verbum] Iregulare. [Słowo] Nieforemne.
Słowa odmieniające się podług jednéj z cztérech form, nazywają się foremnemi, np. kochał, kocha; te zaś, które odmieniając się podług jednéj z cztérech koniugacyj, w formowaniu czasu teraźniejszego lub przyszłego, od ogólnych prawideł odstępują, [słowami] nieforemnemi nazywamy, np. bał się, boi się, wiedział, wié.
Słowo nieforemne: mieć, dać, giąć, i t.d. które w osobowaniu odstępuje od właściwej formy.
Słowa nieforemne, których czas przeszły i imiesłów czasu przeszłego zbaczają od ogólnego prawidła: to write, pisać, he wrote, napisał, written, napisany. [...] Słowa nieforemne są te, które nie kończą się na ed lub d w czasie przeszłym i w imiesłowie czasu przeszłego. Z nich są: 1. Jedne, których czas przeszły i imiesłów niczém się nie różnią od trybu bezokolicznego. 2. Drugie, których czas przeszły i imiesłów są podobne do siebie. 3. Inne, których czas przeszły i imiesłów są różne od siebie. Podług tego, dla łatwiejszego spamiętania, uszykujemy je w trzy szeregi [...].
Są jeszcze względem swojéj odmiany słowa foremne, nieforemne, zbytkujące, ułomne.
[...] W niedokonanym dađaɦs-dávałem, jimiesłów teraźniejszy czynny dady nasze dającj, jimiesłów teraźniejszy bierny dadoms, ten który się daje, i dlá téj to reduplikacyji spájanie słowa tego, zresztą bezspójkowe w starosłowiańskim, tak bardzo się różni od spájaniá słowa polskiego dać, i dlá tego należy do słów nieforemnych.
Nieforemnemi czyli niewzorowemi a ráczéj pozawzorowemi nazywają gramatycy słowa spájające swe formy odmiennie od form podanych we wzorcach spájaniá […].
Słowa, które się podług tych form odmieniają, nazywamy słowami foremnemi; te które od tych form odstępują w czasowaniu, nieforemnemi się zowią.
Uwaga. W języku polskim mamy jeszcze słowa nieforemne i ułomne. Słowo nieforemne jest to, które odstępuje od zasady formowania się, zmienia ono nawet pierwotne głoski, np. być, jest, nie ma, nie było, będzie. Jeść, jem, jadłem, będę jadł. Słowo ułomne jest to, którego nie można przeprowadzić przez wszystkie odmiany; takiem jest każde słowo nieosobiste, słowo niedokonane, oraz słowa zwrotne.
Słowo: być, należy do słów nieformenych i ma trzy pierwiastki: jes, by, będ), podług których tworzymy odpowiednie czasy.
Глаголы въ разсужденіи формы спряженія бываютъ: [...] 2) Неправильные, nieforemne, которые не вездѣ удерживаютъ свой коренной слогъ, или въ окончаніяхъ отступаютъ отъ общей формы спраженія; напр. iść, idę, szedłem; jeść, jem, jadłem; biorę, brałem.