terminów gramatycznych online
rodzaj gramatyczny
Język: polski
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- Nauka o wyrazie: Kl/1939
- O ośmiu częściach mowy: DwBg/1813
- O pismowni w języku polskim: Prz/1816
- O rodzaju, liczbie i spadku: Nał/1774
- Przypisy do grammatyki na klasę III: Kop/1783
- Rozdział IV. O składni: Kop/1783
- Składnia: Łaz/1861
- Wpływ właściwości myślenia językowego polskiego na psychikę wogóle: BdC/1915
Rodzaj gramatyczny. Kategoria gramatyczna oparta na różnicach desygnatów. Dla niektórych klas wyrazów (części mowy), występujących w związkach podrzędnych z wyrazami klasy, do której należą nazwy przedmiotów (rzeczowniki), jest kategorią fleksyjną.
Cytaty
Trzeba wiedzieć ogólnie najpierwej co to jest Rodzaj, Liczba, i Spadek w Słowach, bo te trzy własności mają Imiona, Artykuły, Zaimki, i Ucześnistwa.
P. Co to jest słow-rodzaj? O. To Słowo od swojego początku wynalezione jest, aby nim rożnie wymawiać Płeć Męszczyzny i Niewiasty, albo samca i samicy.
P. Wiele jest słow-Rodzajow we Francuskim Języku? O. Dwa Męski i Niewieści albo Niewiesny.
Słowo z Zaimkiem osobistym, czy wyraźnym, czy domyślnym, zgádzá się zawsze naprzód w Liczbie, po wtóré w Osobie, po trzecié w Rodzaju.
Gdy się dwa kładą Rzeczowniki różnégo rodzaju, dwa Przymiotniki zgádzają się z rodzajém jednégo tylko Rzeczownika np. mammae putres, equina quales ubera, zamiást qualia.
Wszystkié stosunki Imión, jako to: Rodzáj, Liczba, Stopiéń, Przypádek, zamykają się i wydają przez różné jednégo wyrazu, w różnym stosunku wziętégo, zakończénié [...].
Imiona mają trzy rodzaje: męski, żéński, nijaki: atoli bywá czasem u nich i czwárty rodzáj podwójny.
Zaimek jest to wyráz odmiénny przez rodzaje, liczby i przypádki, stopniów tylko nié má. [...] Zowié się zaś stąd zaimkiém, że się pospolicie kładzie za imié, którego powtórzénie w mowie mogłoby być przykré.
Słowo jest wyráz odmiénny przez tryby, czasy, liczby, osoby i rodzaje, czyli má trybowanié, czasowanié, liczbowanié, osobowanié i rodzajowanié.
Wyraz naostatek dobrze brzmiący i z czystego Słowiańskiego pierwaka Łog prowadzony, mogący się u nas nakłaniać według obu rodzajów: męzkiego i żeńskiego, jak mamy przykład na zkładunkach; odłog, połog, rozłog, podłoga, wyłoga i załoga, nałog i nałoga.
[…] Rodzaj (genus) rzeczowników poznaje się po części ze znaczenia, po części z zakończenia.
[...] Gdy w zdaniu poprzedzającym jest rzeczownik, którego rodzaj gramatyczny nie zgadza się z płcią przezeń wyrażoną, wówczas zgadzamy tak orzecznik jako też określnik zdania następującego z płcią, a nie z rodzajem gramatycznym [...] , tj., zgodność z naturą bierze górę nad formą gramatyczną [...].
Rozpatrując stan dzisiejszy np. tej części ugrupowania wyobrażeń językowych, która nazywa się deklinacją polską, stwierdzamy, że «przodówki» (przedstawki, prefiksy) [...] pomagają trzeźwości myślenia, ponieważ są stałe i jednakowe, bez względu na liczbę i rodzaj imienia. tymczasem «końcówki» współdziałają chaotyczności oraz seksualizacji nietylko myślenia językowego, ale także myślenia wogóle.
W polskim myśleniu językowym mamy trojaki rodzaj gramatyczny: 1) oparty na różnicy płci, oraz na różnicy między płciowością a bezpłciowością; uwydatnia się stale w Nom.s.; 2) oparty na różnicy między życiem a nieżyciem, między «żywotnością» a «nieżywotnością»; uwydatnia się tylko w A.s.masc. (=albo N., albo G.); 3) oparty na przeciwieństwie między znaczeniem spółecznym męszczyzn a wszelkich innych stworzeń (łącznie z kobietami i dziećmi, o ile są wyobrażane jako dzieci); uwydatnia się przedewszystkim w Nom.plur.
[...] ale to samo spostrzegamy także w niektórych gwarach polskich, przede wszystkim w Warszawie, gdzie stali, chodzili, nieśli, bawili się... jest ogólną formą na wszystkie rodzaje.
Każdego wyrazu odpowiadającego na pytanie: jaki? który? czyj?, a więc każdego przymiotnika, zaimka przymiotnego, wielu liczebników oraz imiesłowu przymiotnikowego można użyć w każdym z tych trzech rodzajów, a jest on męski, żeński lub nijaki zależnie od rodzaju rzeczownika, z którym się łączy.
Rodzaj rzeczowników osobowych związany jest z rodzajem natualnym, czyli płcią nazywanych przez nie osób.
Rzczeczowniki nieżywotne są także trojakiego rodzaju, ale tu oczywiście nie jest on oznaczeniem jakości, zależy wyłącznie od formy wyrazu i dlatego nazywa się go rodzajem gramatycznym w odróżnieniu od rodzaju naturalnego związanego z płcią.