rodzaj męski

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• DonGl/1542
• Bart/1544
• Don/1595
• Don/1649
• Gut/1668
• Gut/1669
• Sty/1675
• Duch/1699
• Mal/1700
• Dąb/1759
• Gott/1762
• Gott/1766
• SzyGram/1767
• Fook/1768
• SzyPocz/1770
• Gott/1774
• Nał/1774
• Kop/1778
• Lub/1778
• Kop/1780
• Mon/1780
• Kop/1783
• Kop/1785
• Gott/1787
• Ant/1788
• Prz/1792
• Gott/1794
• Don/1795
• L/1807–1814
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• Prz/1816
• SkorM/1816
• Kop/1817
• Mroz/1822
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Żoch/1838
• Rew/1845
• Desz/1846
• Br/1848
• Such/1849
• Ryk/1850
• Szt/1854
• Morz/1857
• Gr/1861
• Łaz/1861
• SWil/1861
• Mał/1863
• Trz/1865
• Malin/1869
• Czep/1871–1872
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• Jes/1886
• Grub/1891
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Kras/1897
• SW/1900-1927
• Król/1907
• Lor/1907
• BdC/1915
• Kr/1917
• Kon/1920
• PolTerm/1921
• Król/1922
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Szob/1923
• ZwO/1924
• Łoś II/1925
• Gaert/1927
• Łoś III/1927
• Kl/1939
• Dor/1958–1969
• Kor/1961

Genus masculinum, femininum, neutrum – rodzaj męski, niewieści i oddzielny a. żaden.

RODZAJ [...] – 2) gram. rodzaj genus plura signat ..., item capitur pro accidente partium orationis R n7; rodzaj genus RN (wykl. przednia); męski rodzaj masculinum genus R t1 (mp; av. masculus); commune genus pospolity rodzaj, i męski i niewieści ut hic et hec homo aut virgo aut sacerdos jako ten i ta kapłan RN (wykl. przednia); rodzaj sprawujący, przez ktory sprawiemy genus activum RN (k. tyt.); promiscuum ..., item promiscuum genus in nomine quod Grece epicenum, i. supra commune dr, est quod sub una voce et uno articulo comprehendit animalia utriusque sexus {zamieszany rodzaj, vide supra epicenum} R B5v; epicenum genus zamieszany rodzaj, gdzie nie możemy rozeznać, jestli ta abo ona rzecz iest ut sunt passer, aquila, milvus RN (wykl. przednia); epicenum i. promiscuum genus pospolity, zamieszany rodzaj, gdzie nie możemy rozeznać, jestli ta abo ona rzecz jest ut hic passer, hec aquila, mustela, milvus R I1v (md); dubium genus wątpliwy rodzaj, ut hic aut hec dies R n7 (md; av. genus) i RN (wykl. przednia); rodzaje Rozne, Co się w pr[z]yszłym czasie jakoby cirpiące wymowią genera neutropassiva RN (k. tyt.). Zob. LIDŻBA, LUD, NAROD, OBOJ, ODDZIELNY, POGŁOWIE.

Rodzáju imion wiele są? Cztery. Ktore? Męskie, jáko ten mistrz. Niewieści, jáko tá mądrość. Oddzielne, jáko tá łáwá. Pospolite, jáko ten i tá kápłan.

Genera nominum quod sunt? Quatuor. Quae? Masculinum, ut hic magister. Foemininum, ut haec musa. Neutrum, ut hoc scamnum. Commune, ut hic et haec sacerdos.

Das Geschlecht. Rodzay. (GENUS) Wie viel sind Geschlechter im Nennworte? Es sind ihr zwar Sechse in der Sprachkunst geseget, wir wollen aber allhier [...] nur vier [...] vornehmen. Als da sind: 1. Das Männliche (Masculinum) Męski als: Pan, der Herr. 2. Das Weibliche (Foemininum) Niewieści, als: Páni, die Frau. 3. Das Unbenamte (Neutrum) Oddzielny, als: Dźiecię, das Kind. 4. Das Allgemeine (Omne) Wszelki, so zu den Beyständigen Nennwörtern zugebrauchen ist, weil sie alle drey Geschlechtwörter in sich begreiffen, als: piękny Pan, ein schöner Herr. Piękna Páni, ein [sic] schöne Frau. Piękne dźiecię ein schönes Kind.

[...] w Męskim rodzáju.

Wie viel sind Geschlechter der Nennwörter? Es finden sich derselben Sechs bey den Pohlen/ als: (1) Das Männliche [Masculinum] (Męski) als: Pan der Herr. (2) Das Weibliche [Foemininum] (Niewieśći) als: Páni die Frau (3) Das Unbenahmte [Neutrum] (oddzielny) als: Dziecię das Kind. (4) Das Gemeine [Commune] (Pospolity) als: Pijánicá der Säuffer oder Trunckenbold und die Säufferin. Gość der Gast/ und die Gästin. [...] (5) Das allgemeine Geschlecht [Omne] (Wszelki) so alle drey Geschlechtswörter in sich begreifft/ als: Ten der/ Tá die/ To das. [...] (6) Ist das vermengte Geschlecht/ [Epicoenum vel Dubium] (Mieszány Rodzay) wenn man durch ein Geschlechtswort [Articulum] das Männlein und Weiblein [...] durch gleiche Benennung verstehet. Als in den Nahmen der Vogel und Thiere: Wrobl ein Sperling. Bocian ein Storch.

Im Männlichen Geschlechte / [Genere Masculino] (w Męskim Rodzáju).

Znájdują się w języku włoskim sczegulne dwá Genera, álbo Rodzaje męski i Niewieści [...].

DE MOTIONE DE GENERE IN GENUS. O Przemiánie rodzáju Męskiego, w rodzaj Białogłowski.

Te Imioná tedy ktore sie w Męskim rodzáju kończą ná o, przemieniáją sie w Niewieścim ná literę a.

Rodzaj męski jest naznáczony ártykułem le, álbo un.

Trzecia osobá jest naznáczona przez il, on, dla męskiego rodzaju, w małej liczbie, á ils, oni, w wielkiej [...]. Biáłogłowski záś rodzaj jest naznaczony przez Elle, ona, w małej liczbie, á Elles, one, w wielkiej [...].

Rodzájow Fráncuzi máją trzy, jedęn męski, drugi niewieści, trzeci oddzielny. po Fr: masculin, féminin, neutre. Tego trzeciego nie záżywáją, tylko w kielku záimkách.

Imiona Własne Męszczyzn, Ich Urzędów, Miesięcy, wiatrów, częśći roku, są generis Masculini abo rodzaiu Męskiego.

Rodzaiow iest trzy: Męski, Białogłowski, y trzeci. Rodzay męski iest naznaczony Artykułem ein, albo der, Rodzay białogłowski eine, albo die. Rodzay trzeci, ein, albo das.

P. Co są Rodzaje i wiele ich jest? O. Rożność dwoch płci dała początek dwom Rodzajom: Męskiemu i Niewieściemu; procz ktorych języki Wschodnie i niektore Zachodnie inszych nie znają [...].

Wszystkie spadki rodzaju oddzielnego zgadzają w małej liczbie z rodzajem męskim, à w wielkiej z niewieścim.

Mianujący R. M. [...] R. N. [...] R. O. święte, świętsze, najświętsze. [...] Daw. R. M. i Od. świętemu, świętszemu, najświętszemu. [...] Odbier: R. M. i Oddz: świętym, świętszym, najświętszym.

La Langue Latin n'a point d'Articles, c'est à dire de particules pour distingueur les Noms, comme la françoise, qui en a deux: le pour le masculin, et la pour le féminin.

[...]

Język łaciński nie ma artykułów, to jest, partykuł rożność czyniących między słowami, jako Francuski ma dwa, Le rodzaju męskiego, La rodzaju białogłowskiego.

Rodzaje Imion są te trzy: Męski, Niewieści, i trzeci ani Męski, ani Niewieści.

Takich jest wiele Męskiego rodzaju, Niewieściego żadne, trzeciego wszystkie.

Słowo le Père jest Męskiego Rodzaju; słowo la Mère jest Niewiesnego Rodzaju.

Les [...] Odnosi Słowka te oni, one, je, ich. W Skarż. Spadku Wiel. Liczby; w Rodzaju Męskim i Niewiesnym. Naprz. je les ai en ma poche, mam je w mojej kieszeni.

Rodzaiow iest trzy: Męski, Białogłowski, y oboiętny.

Е. i Я. często używają się za jedno, osobliwie w wielkiej liczbie (in numero plurali) przydatnych (adiectivorum) piszą Святые, Swięci, i Святыя.Ta odmienność liter, Е. i Я. w rodzajach imion przydatnych (in generibus nominum adiectivorum), żadnej różnicy znacznej nie sprawuje: a za tym obydwóch liter, E. i Я . we wszystkich rodzajach używanie pozwala się; chociaż się zdaje, że Е. przyzwoiciej w Męskich (Masculinum), a Я. w Białogłowskich (Fœmininum) i trzeciego rodzaju (neutrum).

Imiona bowiem na Ъ. kończące się, u Słowakow są Rodzaju Męskiego, Deklinacyi Drugiej.

Rossyjskie istotne imiona są czterech rodzajow: Męskiego (Masculinum), Białogłowskiego (Fœmininum), trzeciego, albo śrzedniego (Neutrum) i powszechnego (Commune).

Ojcowskie imiona pochodzą od dzierzących, na ОВЪ, i ЕВЪ, kończą się w Męskim przemieniają Ъ. na ИЧЪ. w Białogłowskim na НА. na ИНЪ. kończące się w Męskim zamiast НЪ. przydają ЧЬ. w Białogłowskim ШНА: Стефанъ Szczepan, Стефановъ Szczepanow, Стефановичъ Stefanowicz, Стефановна Stefanowna.

Rodzajow mają słowa przeszłych czasow trzy: Męski (Masculinum) [...] Białogłowski (Femininum) [...] Srzedni (Neutrum) Было писало, było pisało.

Taka Imion odmiana, nazywa się Rodzajowaniem czyli odmianą przez Rodzaje (per genĕra) których jest trzy: pierwszy Męski (Masculinum) drugi Niewieści (Faemininum) trzeci Nijaki to jest ni męski, ni niewieści (neŭtrum).

Genera Nominum: Rodzaje Imion. Genus masculinum: Rodzaj męzki. Genus Foemininum. Rodzaj niewieści. Genus Neutrum. Rodzaj nijaki etc.

U nás, nie tylko w prostactwie, ale i w rozkazach Królewskich, osoba pojedynczá kładzie się z Słowém liczby mnogiej, np. matko podźcie, Stánisłáw August rozkazujémy: u Łacinników rzádko bardzo taki mówiénia sposób tráfiá się np. vos o! Calliŏpe precor.

Łacinnicy w tych Imionach zbiorowych, pars, turba, uwáżają domyślny wyráz, rodzaju męzkiégo, liczby mnogiéj, homĭnes, przeto téż mówią pars vulnerati, pars secant, turba clamant: nasz zwyczáj nie pozwálá domyślać się w Polszczyźnie tégo wyrazu ludzie, przeto mówić nié możémy, część zraniéni, część robią, tłum wrzeszczą. Wzajémnie czego Łacinnicy nié mogą, to my robimy z témi zbiorowémi wyrazami xięża, bracia, szlachta, tudziéż z Imionami urzędu, mężowi równié jak żonie służącémi, jako to Państwo, Starostwo, Wojewodztwo: że oprócz zwyczajnéj zgody, możémy kłaść z niemi Przymiotniki, i Słowa w rodzaju męzkim liczby mnogiéj, domyślając się wyrazu ludzie, np. bracia nasi byli &c.

W Polszczyźnie kładę sześć Form, trzy na Imiona Rzeczowné (pro Substantivis), według trzech Rodzajów, Męzkiégo, Żéńskiégo i Nijakiégo, trzy na Imiona Przymiotné (pro Adjectivis), według tychże trzech Rodzajów.

Genus masculinum rodzay męski.

Rodzaiów iest trzy: Męski, Zeński, y Niiaki, Rodzay męski iest naznaczony Przedimkiem ein, albo der, Rodzay Zeński eine, albo die, Rodzay Niiaki ein, albo das.

Rodzaje męzki i żeński wyrażamy pospolicie przez te zaimki he on, she ona, a ich przymioty przez his jégo, her jéj, their ich, a rodzáj nijaki przez it to, przymioty zaś jego przez its tégo, their ich.

Rodzaje 3: Męzki, Zeński i Nijaki.

Przypadkowanie Rodzaynika Poprzedniego Rodzaiu Mężkiego.

Genus masculinum, rodzay męski. fœmininum, niewieści. neutrum, niiaki.

Skróceń Grammatycznych wyłuszczenie. [...]

m., oznacza rodzaj męzki, masculinum.

(Rodzaj męzki.)

Liczba pojedyncza

N. On.

(Rodz. męzki)

N. Czyj?

Ten, ta, to, ma przyp. 1. l. m. w rodz. m. ci.

Rzeczowniki dzielą się na trzy rodzaje, na [rodzaj] męzki, żeński, i nijaki, a to podług swego znaczenia i zakończenia.

Nadmienia się tu tylko, iż w drugim przypadku l. p. r. m. czasem syllaba ie, cie, zie, wypuszcza się.

Męźki rodzaj, genus masculinum.

Imiona mają trzy rodzaje: męski, żéński, nijaki: atoli bywá czasem u nich i czwárty rodzáj podwójny.

Imiésłów jest częścią imié, częścią słowo: odmiéniá się przez rodzaje, np. męski miany, żeński mianá, nijaki miané, przez liczby, np. pojedyn. miany, mnog. miani: przez przypádki , np. pierw. miany á é, drugi mianégo éj égo, trzeci mianému éj ému itd., czasém i przez stopnie, np. równy ukocha­ny, wyższy ukochańszy, náywyższy nájukochańszy.

Wyraz naostatek dobrze brzmiący i z czystego Słowiańskiego pierwaka Łog prowadzony, mogący się u nas nakłaniać według obu rodzajow: męzkiego i żeńskiego, jak mamy przykład na zkładunkach; odłog, połog, rozłog, podłoga, wyłoga i załoga, nałog i nałoga.

Podobnie w liczbowym Przymiotniku: pierwszy gubi się W między R a S dogodnie dla rymujących wiersze : piersze, i tylko w przypadku Mianowalnym liczby mnogiej rodzaju męzkiego wtrąca się w dla rożnienia pierwsi (primi) od piersi (pectus).

Ileż jeszcze nie postrzega się Solojskich błędow w nakłanianiu i godzeniu niemal każdej części mowy, najforemni nakłoniebnej! [...] Inszy [pisze]: z Muzy, z Amazonki, z kity i t. d. zamiast: z Muzami, z Amazonkami, z kitami, co tylko z Imiony męzkiego i nijakiego rodzaju czynić wolno.

Trzy są rodzaje imion, to jest Męzki, Żeński i niemający płci. Imiona przez znaczenie Męzczyzny, Niewiasty lub rzeczy nie mającej płci, albo przez zakończenie tego lub owego są rodzaju.

Le kładzie się przed Imionami Rodzaju Męzkiego. La przed Imionami Rodzaju żeńskiego.

[Genus] Masculinum. [Rodzaj] Męzki.

W rzeczach nieżywotnych płci nie masz; a przecię w imionach ich, takież same są rodzaje, męzki, żeński i nijaki: a to z przyczyny podobności, czyli Analogii zakończeń powiérzchownych w imionach np. syn i młyn, oba kończą się na n, oba przeto są rodzaju męzkiego: matka i sosna, zakończoné na a, są rodzaju żéńskiego: kurczątkoi oko dla podobnégo zakończéniá są rodzaju nijakiego.

I i 5ty przypádek owie, skrácá się na e, i, y, np. żydzi, kupcy. W tychże przypádkach, niektóre przechodzą z rodzaju męzkiego do żeńskiego, np. króle, żydy, kupce.

W języku Polskim mamy trzy rodzaje dla Rzeczowników liczby pojedynczej: męzki, żeński, i nijaki, dwa zaś dla Rzeczowników liczby mnogiej, męzki i nijaki.

Mamy w naturze dwa rodzaje: męski, np. ojciec, syn; niewieści czyli żeński, np. matka, córka. Tęż samę płeć upatrzoną w źwierzętach i w imionach ich wydajemy, np. wół, krowa. Do tych dwóch rodzajów dodaje się trzeci nazwany nijakim, tj. ani męskim, ani żeńskim, który wypływa z myśli naszéj, kiedy myślimy o jakiéj rzeczy bez względu na jéj płeć, np. dziecię, kurczę, bydło.

W polskich przymiotnikach łatwo można było odróżnić w dalszych przypadkach rodzaj nijaki od rodzaju męzkiego, samogłoski bowiem rozróżniające rodzaj w pierwszym przypadku (piękny, piękne), można było przenieść do dalszych przypadków.

Skrócenia zwyczajne w pismie. [...] n. rod. nazwisko rodowe r. m. rodzaj męzki r. ż. rodzaj żeński r. n. rodzaj nijaki spk. spadek l. poje. liczba pojedyńcza l. mn. liczba mnoga sł. dk. słowo dokonane sł. ndk. słowo niedokonane.

Rodzajów jest trzy, męzki, żeński, i nijaki. Męzki [...] Żeński [...] Nijaki [...].

Trys ira gimimay (rodzaie) lenkiszko kalbo: teyp giwu ir negiwu dayktu: tie, wadynas: męzki, żeński, nijaki [...]: kt: oyciec tewas, ira gimimu wiryszku (rodzaiu męzkiego) matka motyna gimimu moteryszku (żeńskiego) dziecie waykas gimimu nejokio (nijakiego) lenkiszko kalbo, tay ira: né wiryszku né moteryszku bet nejokiu wadynas. Ba letuwiszko kalbo gimimu ira tyktay du, wiryszkas ir moteryszkas.

Bez czego nie mogła bowiem nigdy dopiąć [młodzież litewska] tego, by, choć po kilkoletniém uczeniu się mówienia po polsku, iż tak rzekę, niekaleczyła wyrazów mowy polskiéy: iuż niewiadomością wydawania końcowych odmian imion: iuż niezgodą w rodzaiowaniu: iuż nieznaiomością dania różnicy rodzaiu męzkiego, żeńskiego i nijakiego.

Rodzajów w języku polskim mamy cztéry, to jest [rodzaj] męzki np. człowiek, kamień; żeński np. kobiéta, ławka; nijaki np. dziécię, pole; i obojętny tylko w liczbie mnogiéj używany np. konie, owce.

Gdy zaś wiele jest rzeczowników różnego rodzaju i liczby, natenczas jeżeli rzeczowniki są, żywotne ludzkie; wtedy przymiotnik zgadza się z rodzajem przedniejszym. Rodzaj męzki jest przedniejszy niż żeński, a żeński niż nijaki np. ojciec i matka dobrzy, siostra i dziecię dobre.

Daléj na różnicę odmian końcowych w skłońnikowaniu wpływa płeć istot żyjących np. człowiek, niewiasta, koń, klacz i istot nierozwiniętych, niedoskonałych np. dziecię, źrzebię. Którym płciom w grammatyce nadano nazwy: rodzaj męzki, żeński, nijaki.

Trzy są rodzaje Rzeczowników w liczbie pojedynczéj: męzki, żeński i nijaki.

Ogólnie Rzeczownik jest rodzaju męzkiego, gdy oznacza przedmiot płci męzkiéj, albo gdy ma zakończenie męzkie, tj. spółgłoski twarde; i niektóre miękkie.

Pewne Przymiotniki dwojako dziś w rodz. męz. używane.

Mamy w języku naszym trzy grammatyczne rodzaje, a te są: męski, żeński i nijaki, np. ojciec, matka, dziecię.

Dwa są rodzaje istot wedle płci: męski i żeński, ale są także istoty bezpłciowe, jakiemi są wszystkie rzeczy martwe, lub co do płci obojętne, — rodzaje też istotników są trzy: męski, żeński, oraz nijaki.

Rodzaj męski ma końcówkę twardą, a chociaż zmiękczoną, to zawsze z małym wyjątkiem spółgłoskową (…).

Po największéj części nie wymawiamy także ł w imiesłowie czasu przeszłego, a w XVI wieku nie pisali go także niektórzy pisarze, np. wpad(ł) [...], lecz dziś słusznie należą te imiesłowy tylko do wyrzutni mownéj, bo to ł zamilczane w rodzaju męskim, występuje znowu w rodzaju żeńskim i niejakim, tudzież w l. mnog. a zatém częściéj się wygłasza, niż zamilcza: wpadła, wpadło [...].

Jeżeli w zdaniu znajduję się kilka podmiotów żywotnych a jednym z nich jest rzeczownik osobowy męski, kładzie się orzecznik w liczbie mnogiéj w rodzaju męskim, w osobie przedniejszéj; przedniejszą zaś jest osoba pierwsza od drugiéj, druga od trzeciéj; n. p. Ja i ty jesteśmy dzisiaj zatrudnieni. Ty i brat zwiedzicie góry karpackie. Ojciec i matka powrócili z podróży.

Skądinąd różnią się między sobą osoby, zwierzęta i rzeczy po względem rodzaju (genus). Trzy są rodzaje gramatyczne w języku naszym: męski (masculinum), żeński (femininum), i nijaki (neutrum).

W rodzaju męskim odpadło jak zwykle końcowe a, w nijakim zaś zwątlało na o: pły-n piérw. płu, se-n zam. sep-n piérw. sùp.

§. 79. Przyrostek -ana. Pierwsze a zwątlało najprzód na e a zjotowawszy poprzedzającą spółgłoskę przeszło potém przed następującém n na o; końcowe a odpadło, jak zwykle w rodzaju męzkim, a w nijakim zeszło na o: trz-on zam. trj-en zam. tr-ana piérw. tr (trzéć).

W staropolskiém widać niekiedy w tym imiesłowie, ale tylko w przyp. I. l. poj. rodz. męs. i nijak. zamiast naszego ąc tylko ø t. j. piérwotnie nosowe a = an, później nosowe o = ą, a wreszcie nosowe e = ę n. p. czekaj- ø (expectans), wstan-ø (exsurgens), nadid-ø (adveniens), zgromadzaj-ø (congregans) i t. d.;

[...] W osobach i zwiérzętach odróżniámy już samą formą wyrazu dwie płci; i obok tego są pewne formy wyrazów, któremi nie oznaczámy żádnéj płci, a poniewáż za analogiją rzeczowników oznaczających osoby i zwiérzęta poszły w swym składzie i rzeczowniki oznaczające rzeczy nieżywotne, przeto odróżniają badácze językowi w sanskrycie, greczyznie, łacinie itd., jako też w mowie słowiańskiej trzy rodzaje gramatyczne, a te są: męzki, żeński i nijaki. Polski język, jak i jinne słowiańskie, nie má dlá rodzaju męzkiego żádnéj końcówki, tylko na rodzáj żeński końcówkę a, na rodzáj nijaki końcówkę o, e [...].

W liczbie pojedynczej mianownik. W rodzaju męzkim jest opatrzony pojimkiem, t j. znamieniem osobowości s, w sanskrycie i litewskim s poprzedzającą krótką spójką a […].

Rodzajów jest trzy: męzki np. ten ojciec, syn, stół […]; żeński np. ta matka, córka, książka […]; nijaki np. to dziécię, wilczę, cacko […].

Jakie są istotniki rodzaju męzkiego? a) Ze znaczenia: Istotniki, oznaczające mężczyzn i zwierzęta płci męzkiéj (wyjąwszy zakończone na sko, iszcze, ę, ątko), istotniki oznaczające duchy dobre i złe, które wyobrażamy sobie w postaci męzkiéj lub z przymiotami mężczyzn, oraz nazwania miesięcy [...]. b) Z zakończenia: Istotniki, kończące się na spółgłoski twarde (wyjąwszy pochodzące z łacińskiego wielozgłoskowe na um [...]).

§. 97. Skądinąd różnią się między sobą osoby, zwierzęta i rzeczy, a zatém i rzeczowniki, po względem RODZAJU (genus). Trzy są rodzaje gramatyczne w języku naszym: MĘSKI (masculinum), ŻEŃSKI (femininum), i NIJAKI (neutrum).

Jednotliwy dotąd rodzaj "żywotny" rozpada się na rodzaj MĘSKI i ŻEŃSKI; rodzaj rzeczowy staje się przez to trzecim czyli (ani męskim ani żeńskim, więc) NIJAKIM rodzajem.

Rzeczowniki rodz. męz. można zarówno w 2-gim przyp. liczby mn. kończyć na y, jak i na ów; noży, talerzy, widelcy, lub nożów, talerzów, widelców, najlepiej zaś dla milszego dźwięku przeplatać. [...] Podobnież przyp. 6-ty tegoż rodz. i liczby, zamiast ami, może mieć przez skrócenie y: walczył ze strzałami, żołnierzy, orężami. Końcówka liczby mn. owie służy tylko rzeczownikom ludzkim rodzaju męzkiego.

Masculinum, Femininum et Neutrum, domyślaj się genus triplex, aequalis formae et dignitatis, po polsku zas pierwsze dwa rodzaje męzki żeński dobrze oddano w tłumaczeniu, w trzecim zas Neutrum potwornie zbłądzono, jak żaden naród sławiański tego nie uczynił.

Pyt. Ileż mamy rodzajów w mowie polskiej? Odp. 4ry Męzki, żeński, średni i liczbowy, mnogo-ogółowy. (Inaczej zwany obojętnym).

Form takich, jak: zań, weń, przezeń, nań, wolno używać tylko wtenczas, kiedy się odnoszą do rzeczownika rodz. męskiego, i to tylko w liczbie pojedynczej.

Польскія существительныя имѣютъ три рода: мужскій [rodzaj] męzki, женскій żeński и средній nijaki.

Польскія существительныя имѣютъ три рода: мужскій [rodzaj] męzki, женскій żeński и средній nijaki. Родъ именъ существительныхъ познается по значенію предметовъ, или по окончанію именъ.

W memoryale p. Kryńskiego czytamy: [...] "W gramatykach, począwszy od Kopczyńskiego, uznano, że imiesłów „osobliwy" na szy tworzy się „od 3-ej osoby liczby pojed. rodz. męskiego, czasu przeszł., trybu oznajm. na ł z poprzedzającą spółgłoską, przyjmując do tego samego zakończenia: szy, n. p. rzekłszy". [...]"

VI. i VII. przypadek l. poj. w deklinacyi przym. i zaim. pisać w rodzaju męskim ym (im), w nij. em: pilnym uczniem — na tym koniu — z małem dzieckiem — w swojem dziele.

Przyswojone z łacińskiego i greckiego, tam i u nas męskie mają — y: akcenty, terminy, dialekty, periody, konwenty, konwikty, tytuły.

§ 54. Wzór 2-gi: rzeczowniki r. męs., z końcową spółgłoską miękka w mianowniku.

Z czasem dopełniacz wszedł w użycie wyłączne zamiast biernika w rzeczownikach r. m. osobowych i zwierzęcych, tak, że dziś wszystkie imiona żywotne męskie mają biernik zapożyczony z dopełniacza (np. widzę ojca).

Przy zaimkach rzeczownych osobowych (kto, ktoś itp.) kładzie się rzeczownik w rodz. męsk. l. poj. […].

a w zakończeniach: [...] W I. przyp. l. mn. rzecz. przyswojonych z łacińskiego i greckiego (rodzaju nijakiego w tychże językach, a w polskim męskiego) jak: poemata, statuta, fundamenta itd. [...].

[...] także niektóre rzecz. cudzoziemskie rodz. męskiego upodobniły się do powyższych np. gusta [...]

Rzecz. obce rodz. m. na ans mają w I. p. l. m. e twarde: kwadranse [...]

W V przyp. l. p. rzecz. r. m. z ostatnią spółgł. miękką lub zmiękczoną: kraju, papieżu, tchórzu, Jasiu [...].

Polskie rzeczowniki mają trzy rodzaje: męski, żeński i nijaki. Męski rodzaj wskazuje wyraz ten, żeński ta, nijaki to. Są więc rzeczowniki: ojciec, kowal, koń, kogut, kamień, ogień rodzaju męskiego; rzeczowniki: matka, panna, pani, kura, jabłoń, woda, prawda rodzaju żeńskiego; rzeczowniki: dziecko, źrebię, pole, kłamstwo rodzaju nijakiego.

Odróżnianie męszczyzn od reszty świata czyli «zwirylizowanie» myślenia językowego odbija się i uzewnętrznia się także w różnych formach liczebników 2, 3, 4: dwaj, trzej, czterej..., dwuch, trzech, czterech..., dwa, trzy, cztery..., dwie, trzy, cztery.... Nie zapominajmy też, że «kto» jest rodzaju męskiego, a nawet wirylnego (masculinum virile). «Kto przyszedł?» «brat przyszedł», a może «siostra przyszła». Jest to więc w uogólnianiu form zwirylizowanie rodzaju żeńskiego.

Rodzaju męskiego są na przykład następujące rzeczowniki nieżywotne: dąb, czub, bób, kadłub, kloc [...].

W przymiotnikach rozróżniamy trzy rodzaje: 1) rodzaj męski, np. człowiek pracowity, zwierz dziki, czas długi i t. d.; 2) rodzaj żeński, np. pracowita pszczoła, dzika kaczka, długa historja i t. d.; 3) rodzaj nijaki: pracowite stworzenie, dzikie wino, długie życie i t. d.

Z nazw miast r. żeńsk. wyjątek stanowią: Brody—Brodów, rodz. męsk. (od rzeczown. bród—brodu = mielizna wpoprzek rzeki).

Formy celownika r. męs. i nij. na -u poprzedzone przyimkiem po (który dawniej łączył się z celownikiem), np. po mału, po prostu, po cichu, po polsku, po ludzku itp.

Mamy trzy rodzaje osób, zwierząt i rzeczy, a więc mamy i trzy rodzaje rzeczowników: męski: ten człowiek, ten koń, ten stół [...]; żeński: ta pani, ta jaskółka, ta ławka, [...]; nijaki: to dziecię, to źrebię, to zwierciadło [...].

Rodzaj męski, żeński i nijaki. Odmiana męskoosobowa i rzeczowa rzeczowników w liczbie mnogiej.

Rozróżniamy deklinację rzeczowników [...] Rodzaje: męski, żeński, nijaki. Odmiana męsko osobowa rzecz. (M. Anieli...) i rzeczowa w l. mn. (Anioły...)

Czas przyszły słów niedokonanych składa się zwykle w l. p. rodzaju męskiego z imiesłowem [...].

B. Deklinacja. § 18. Rodzaj męski i nijaki liczby pojedynczej.

Według deklinacyj odmieniają się imiona, imiesłowy i zaimki; według konjugacyj — czasowniki. Głównych deklinacyj jest dwie: imienna i zaimkowa z 7 przypadkami, które nazywamy: mianownik (M.), wołacz (W.), biernik (B.), dopełniacz (D.), celownik (C.), narzędnik (N.), miejscownik (Ms.). Liczby oznaczamy: pojedyncza (l. poj). mnoga (l. mn.), podwójna (l. podw.); rodzaje: męski (r. m.), żeński (r. ż.), nijaki (r. n.).

Imiesłów czynny przeszły na -łъ (zwany imiesłowem drugim). § 80. Imiesłów ten tworzy się przez przybranie przyrostka -łъ na rodzaj męski, -ła na r. żeński, -ło na r. nijaki. Od najdawniejszych czasów formy te ukazają się tylko w mianowniku wszystkich trzech liczb. Tematem imiesłowu tego jest temat bezokolicznika we wszystkich czasownikach z wyjątkiem typów: mrzeć, mleć, gdzie imiesłów ma własną formę rdzenia z pierwotnem prasł. sonantycznem ṛ',l̥' [...].

W języku portugalskim rozróżniamy dwa rodzaje: męski i żeński (masculino e feminino).

§ 35. Suf. -i, -y na rodzaj męski, -e na nijaki, i -a na żeński w deklinacji złożonej przymiotników i zaimków jest właściwie drugim członem złożenia, utworzonego z pierwotnego przymiotnika deklinacji imiennej i zaimka *ji, *je, *ja w znaczeniu rodzajnika, stojącego na drugiem miejscu, a nie na pierwszem, jak to jest np. w języku francuskim lub niemieckim: dobrъji = le bon, der gute.

§ 189. Liczne są pochodne od przymiotników, zwłaszcza od kończących się na -ny np. ciemnica, obietnica [...]; rodzaju męskiego woźnica BZ., wieśnica — 'wieśniak' Sul.

Do deklinacji wchodzą formy, wyrażające przypadki (mianownik, wołacz, biernik, dopełniacz, celownik, narzędnik, miejscownik), z któremi też się wiążą cechy rodzaju (męskiego, żeńskiego, nijakiego) i liczby (pojedyńczej, mnogiej, podwójnej); [...].

§ 383. Do końca XV w. dla Ac. sg. prawie wyłączną formą jest ji r. m., w znaczeniu zaimka anaforycznego lub wskazującego [...].

Męski, p. rodzaj.

Pierwsze próby stworzenia ojczystej terminologii zawierały Regulae grammaticales, regimina et constructiones z 1542 r. i wydanie A. Donata z r. 1583.

Terminologia Reguł [...].

Declinatio — skłonienie, staczanie: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — niewieści, neutrum — oddzielny, żaden, numerus pluralis — liczba w wielu, casus nominativus — spadek mieniący, mianujący, genetivus — rodzący, dativus — dawający, accusativus — oskarżający, vocativus — wzowiący, wzywający.

Praktyczny rezultat tego powoływania się na mistrza stanowi u Dobrackiego obok posługiwania się nowożytnymi terminami także ich słownik niemiecko-łacińsko-polski, zawarty w jednej edycji drugiego wydania jego gramatyki.

Terminologia [...].

Declinatio — staczanie: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — niewieści, neutrum — oddzielny, numerus singularis — liczba mała, pluralis — wielka, dualis — dwojkowa, casus nominativus — spadek mianujący, genetivus — rodzący, dativus — dawający, accusativus — oskarżający, vocativus — wzywający, instrumentalis — statkowy, locativus — miejscowy.

Zupełnie inaczej wygląda ona w gramatyce włoszczyzny A. Styli [...].

Declinatio — przemiana, staczanie, deklinacyja: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — niewieści, białogłowski, neutrum — oddzielny, numerus singularis — liczba mała, pluralis — wielka [...].

Nie spełniała tych postulatów nie w tym zresztą celu wydana gramatyka F. Menińskiego. Zrealizował je dopiero F. D. Duchênebillot.

Terminologia [...].

Declinatio — deklinacyja, przemiana: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — białogłowski, numerus singularis — liczba mała, pluralis — wielka, casus nominativus — kazus, spadek mianujący, genetivus — rodzący, dativus — (od-, s. 32) dawający, accusativus — oskarżający, vocativus — wzywający.

Przeprowadzona jej krytyka w stosunku do Duchênebillota budzi ciekawość, jak wyglądała ona u samego Malickiego, bo każe się spodziewać u niego i pod tym względem szeregu zmian.

Terminologia. Litera vocalis — wokala [...].

Declinatio — deklinowanie, nachylanie: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — niewieści, neutrum — oddzielny, numerus singularis — liczba mała, pojedynkowa, pluralis — wielka.

Przytoczone argumenty przeciw rodzimej terminologii nie na wiele się jednak zdały. Znaleźć ją można i w gramatyce łaciny F. Fookowitza [...].

Flexio — nachylanie, infleksyja, declinatio — deklinacyja: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — białogłowski, neutrum — trzeci, numerus singularis — liczba mała (s. 158), pluralis — wielka (s. 160).

Z języków nowożytnych wiek Oświecenia przynosi znaczne zainteresowanie językiem niemieckim, stąd zaczynają się pojawiać liczne przeróbki gramatyki J.K. Gottscheda [1766]. Już najstarsza z nich posiada nawet słownik terminologii rodzimej [...].

Declinatio — deklinacyja: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — białogłowski, neutrum — trzeci, numerus singularis — liczba mała, pluralis — wielka.

Daleko więcej rodzimego słownictwa gramatycznego zawierał z natury rzeczy przeznaczony dla Szkoły Rycerskiej podręcznik W. Szylarskiego [...].

Declinatio — deklinacyja: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — niewieści, neutrum — trzeci, ani męski, ani niewieści, numerus singularis — liczba pojedyncza, pluralis — wielka.

Najlepsze jednak świadectwo spopularyzowania się już rodzimej terminologii gramatycznej, i to po szkołach, daje konsekwentnie ją stosująca gramatyka francuszczyzny S. Nałęcz-Moszczeńskiego [...].

Declinatio — spadkowanie: genus masculinum — rodzaj [męski], naz(y)wanie męskie, femininum — niewieście, niewiesne, numerus singularis — liczba mała, pluralis — wielka, casus nominativus — spadek mianujący, genetivus — rodzący, dativus — dawający, accusativus — skarżący, oskarżający (s. 265), vocativus — wzywający.

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego [...].

Declinatio — przypadkowanie, deklinacyja: genus masculinum — rodzaj męski, femininum — niewieści, żeński (t. 2), neutrum — nijaki, numerus singularis — liczba pojedyncza, pluralis — mnoga, dualis — podwójna (t. 1, przyp., s. 138).