terminów gramatycznych online
forma pierwotna
Język: polski
Cytaty
Lecz zdarzyć się może, że słowo, nie przestając być pierwotną formą zmienia swą pierwotną postać; słowa cztery i czetery są formą pierwotną, ale różnią się w swéj postaci:[...]
Spółgłoska mocna obok słabéj w formie wyrazu pierwotnéj, 250.
Dawniéj było i tu zawsze zakończeniem e. Jeszcze Kochanowski i inni ówcześni używali niekiedy form pierwotnych, np. w trojańskiém wojsce.
W dawniejszéj jednak polszczyźnie znajdujemy wszędzie owę formę pierwotną, zakończoną na y; np. ty rzeczy (Bibl. Zof.).
§. 233. Z powyższego rozdziału wynika, że posiadamy w konjugacyi naszej dzisiejszej tylko następujące formy odrębne niezłożone: 1. czas teraźniejszy; 2. imiesłów czynny czasu teraźn. [...]. Wszystkie inne formy konjugacyjne są złożone i urabiają się z tam tych w połączeniu z słowami posiłkowymi. Zadaniem niniejszego rozdziału jest odpowiedzieć na pytanie, jak i z czego się urabiają powyższe formy pierwotne.
Czas przeszły.
Forma pierwotna:
licz. poj. I. był, była, było jeśm,
ściągnięta:
był-e-m, była-m, było-m
Od tego więc czasu używają piérwotnéj formy przypadku IV-go liczby mnogiej tylko same jeszcze rzeczowniki zwierzęce i nieżywotne.
Z formy pierwotnej wieśski powstała późniejsza wiejski, a na wzór tejże i miejski (z miest-ski), z Zamośćski — Zamojski, i t. p.
W bierniku l. pojed. na rodz. męs. formy pierwotne tych zaimków są też same co i w mianowniku, t. j. mój, twój, swój.
Takie np. formy, jak: dom; widzi, da (osoba 3-cia), które napozór przedstawiają czystą osnowę, albo nawet pierwiastek, nie są formami pierwotnemi, ale kiedyś (w języku staropolskim, albo też jeszcze dawniej) miały właściwe końcówki, które z czasem zanikły.
Według wzoru powyższego odmieniają się słowa: drgać, łkać, ufać, znać [...] itp. Słowa te mają w pierwszej osobie czasu teraźniejszego końcówkę -m; nie jest ona jednak w tych formach [formą] pierwotną, gdyż dawniej słowa te odmieniały się w czasie teraźniejszym inaczej [...].
Ziemia Chełmińsko-Dobrzyńska zachowały pierwotną formę zaimka tego, gdy po stronie prawej i w Sochaczewskiem uległa ona analogji przymiotników.
§ 32. W dekl. I tematy twarde po części zachowały pierwotną formę na -e, po części tworzą się z końcówką -u analogicznie do typu synъ, i to już w XIV w. zwłaszcza tematy na spółgłoskę tylnojęzykowy np. w FI. w przebytku obok w przebytce; obok zwykłych form na -u jeszcze w I poł. XVI w. zdarzają się od tych tematów formy na -e np. w Katech. z r. 1543: w obłocę, o bodze.
§ 37. W dekl. I formy pierwotne: za grzeszniki FI. 118, 49, popy 131, 17, podobnie krześcijany Gn. (R. 25, 57); tematy miękkie: jęćce FI. 136 [...].
Formy opisowe (periphrastica). — Czas przeszły. § 89. Tworzy się przez połączenie imiesłowu na -ł z czasownikiem jeśm; ta formacja znana jest wszystkim językom słowiańskim nie wyłączając starosłowiańskiego. Na gruncie polskim w KŚw. występują w 1. i 2 os. liczb wszystkich tylko pierwotne formy: przysiągł jeśm, jeście nie uczynili, jeście wzdawali.
Najwięcej strat język polski poniósł w zakresie przymiotników, których pierwotne formy zostały zastąpione przez złożone.
§ 24. W odmianie II, t. j. miękkiej, rzeczowniki na -ec z dawnego -ьcь [...] stale zachowują pierwotną formę na -e (Gr. stsł. § l26), np. otcze, oćcze BZ. Gen. 27, 38, [...].