terminów gramatycznych online
kreskowanie
Język: polski
Cytaty
VI. Co do Kreskowania głoski ó.
Nareście pisali bez kreskowanie a, e, najsławniejsi Autorowie Polscy, Krasicki, Naruszewicz, Dmochowski, i wielu jeszcze żyjących, tak piszą, a przecie są powszechnie zrozumianemi.
Notata. Kreskowanie.
Jeżeli więc znajdują się dawne rękopisma i druki, w których samogłoski nie są kréskowane, nie można ztąd wnosić, że kréskowanie samogłosek było wówczas wymysłem niektórych tylko pisarzów.
Jeżeli głoskę a wymawiamy teraz wszędzie otwarto, kréskowanie jéj ani pomoże do harmonii języka, ani rozróżni znaczenia wyrazu, ani posłuży za skazówkę w prawidłach grammatycznych.
M'; kréskowanie téj spółgłoski, 551.
W liczbie mnogiéj są płci pomieszane, przeto bardzo rozumownie odmiany przymiotników na wszystkie trzy rodzaje są spólne, przeto i kréskowanie e na rodzaj nijaki niepotrzebné w téj liczbie.
Głoski kréskowane ć, ś, ź nie ciérpią po sobie żadnéj samogłoski i piszą się tylko przed spółgłoską, albo na końcu wyrazu. W razie gdy się wyraz przedłuża głoski te tracą kréskowanie i przybiérają wyraźne i […].
Z drugiéj strony, gdy przy formowaniu odmian grammatycznych, spółgłoska wpływająca na kréskowanie przyłączy się do o, kreskować tę samogłoskę potrzeba, np. wo-da, wód, noga, nóg.
Za czasów Zaborowskiego na początku XVI wieku zdaje się, że o długości i krótkości samogłosek już zapominano, jeżeli nie zapomniano; w skutek tego nie było też już odtąd zwyczaju podwajania samogłosek. Ale weszło wtedy w zwyczaj coś innego natomiast, co ostatecznie na to samo wychodzi. Zaczęto samogłoski jedne od drugich odróżniać kréskowaniem.
Dodajmy jeszcze, że zresztą kréskowanie samogłosek é, ó, nie upowszechniło się w XVI wieku po wszystkich drukarniach, a na początku XVII w. zupełnie wyszło z użycia. [Knapski (1621)] wznawiał tę zasadę; ale miał co do e znowu swoje własne nowe teorye, które nigdy w praktykę nie przeszły.
W, r. 1778 wystąpił Kopczyński. Przywrócił kréskowanie e i o, jak je znalazł w Łazarzowych drukach; chciał przywrócić i pochylone a, a to nb. kréskując je (jak żądał był Seklucyan). [...] ale tego mu się przeprowadzić już nie udało. Prócz ludu prostego w W. Polsce nikt bowiem nie czuł już téj różnicy; nawet sam Kopczyński nie zawsze snać pojmował jasno, kiedyby je należało kréskować, a kiedy nie. mutnych co do tej rzeczy nawypowiadał zaleceń.
Kréskowanie zaś wargowych miękkich (na końcu wyrazu położonych albo przed spółgłoskami) nie może mieć miejsca.
§. 57. Wszystkie niemal wprawdzie gramatyki od bardzo dawnych czasów, bo właściwie od Seklucyana począwszy (1551) zalecają i tutaj kréskowanie. Żądają, ażeby więc pisać: drób', korab', drop', paw', żóraw', karm', krew', marchew', itp. a to ponieważ w dalszéj deklinacyi jest drobiu, korabiu, dropia, pawia, krwi, karmi. Z tém wszystkiém od téj reguły odstępujemy.
[...] Bo s przyjęciem głosek ą, ł zaradził cáłkowicie potrzebie oznaczaniá tych polsko-słowiańskich brzmień, jakie one po dziś dzień oznaczają, przez wprowadzenie zaś Seklucyjanowego ᵷ byłby jéj nie zaradził cáłkowicie, kiedy na jinne spółgłoski pieszczone ć, ś, ń itd. nie miáł zarazem na podorędziu pojedyńczych jednolitych postaci, lecz oznaczać je musiáł kréskowaniem [...].
[…] Mylnie zatym autor Piśmiennictwa w drugim tomie […] podaje r. 1734, około którego miano zaprzestać kréskowaniá samogłoski a.
Miękkość spółgłosek polskich oznacza się trojakim sposobem, albo: 1. przez osobne głoski czyli litery, jak: l, rz, c, cz, itd. np. był, byli; ręka, ręce; noga, nodze; 2. przez dopisywanie głoski i, np. konie, ciotka; 3. przez kréskowanie i kropkowanie, np. koń, cień, łokieć, Boże! itd.
Za czasów Zaborowskiego na początku XVI wieku, zdaje się, że o długości samogłosek już zapomniano; w skutek tego nie było też już wtedy zwyczaju podwajania samogłosek. Ale weszło za to w zwyczaj coś innego natomiast, co ostatecznie na to samo wychodzi. To jest zaczęto samogłoski jedne od drugich odróżniać kreskowaniem.
Wnosić bowiem należy, ze różnica iloczasowa pomiędzy samogłoskami polskimi nie tylko na tém bodaj w późniejszej epoce polegała, ze jedne brzmiały przeciągłej, drugie krócej, ale równocześnie, obok tej różnicy iloczasowej, była i różnica w brzmieniu jednych samogłosek otwartém, a drugich pochyloném.
Ażeby uzupełnić ustęp powyższy, dodajmy jeszcze, że zresztą kréskowanie samogłosek e, ó nie upowszechniło się w XVI wieku po wszystkich drukarniach, a na początku XVII w. zupełnie wyszło z użycia. Knapski (1621) wznawiał tę zasadę; ale miał co do e znowu swoje własne nowe teorye, które nigdy w praktykę nie przeszły. [...] W r. 1778 wystąpił Kopczyński. Przywrócił kreskowane e i o, jak je znalazł w Łazarzowych drukach; chciał przywrócić i pochylone a, a to nb. kréskując je (jak żądał był Seklucyan), ilekroć było pochyloném, a nie kréskując, kiedy było otwarte; ale tego mu się przeprowadzić już nie udało.
Zarzucono już kreskowanie na końcu wyrazu spółgłosek b’ p’ w’ f' , raz dlatego, że w wymowie nie nie słychać zmiękczenia tych głosek, po wtóre aby nie mnożyć do zbytku krések i kropek nad literami.
§ 357. Kreskowanie samogłosek. W głosowni była mowa o samogłoskach pochylonych á, é, ó [...]. W piśmie samogłoski te oznaczano dawniej kreskowaniem. Kreskowanie to po dziś dzień ogólnie zachowane zostało tylko co do samogłoski ó, wymawianej jak u [...]. Co zaś do samogłosek á i é, to kreskowania tych liter zaniechano.