znak diakryt

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• KochOrt/1592
• Jan/1594
• Sty/1675
• Klecz/1767
• SzyGram/1767
• SzyPocz/1770
• Dudz/1776
• Szum/1809
• SkorM/1816
• Mucz/1825
• Rozp/1830
• Łaz/1861
• Oż/1883
• KarłT/1885
• Lor/1907
• Łoś/1918
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Gaert/1927

A. Trojákie Polacy wymawiáją [...] A łácińskie, i żadnego znáku ná nie, nie kłádziemy.

Pan Górnicki tego grubszègo ò, z znákiem nie używa, ále ná miejsce jego ma dwie literze spojonè ták uo: ná przykład, Buog wuodz mój. Co nie od rzeczy. Jedno iż w tym słowie Buog, i wuodz, te dwie literze spojonè uo, są ráczej diphtongiem.

KOCH... A w pisaniu tych wszytkich tak sie zachować, jako się i o piérwszéj literze mówiło: to jest, aby znaki na żadnym nie były, chyba gdzie trzeba dla przyczyny powiedzianéj: wyjąwszy to ostatnié, któré zawżdy swé piątno ma niéść.

KOCH... Wszakże mało nielepiéj pisać xiądz, xini, axamit, niżli przez ks. kszikać, to lepiéj tak jako się tu napisało, abo znak jaki dać, jako i inszym.

DE ACCENTU. O akcencie.

Accentus názywa się gdy jedná z wokałow takim znakiem (') dla słusznego dźwięku i ozdobniejszej wymowy słowá, náznáczona będźie.

Owszem w Ruskich Xięgach dodają znaki, gdzie się słowa skracać, lub przeciągać powinny.

Ruskie Xiążki mają znaki natężenia głosu, 10, 5.

Ortografia uczy litery dobrze wymawiać, i bez błędow [skreślone: ze znakami ortograficznemi] z kryskami i innemi znakami pisać.

P. Czy nie ma jakich znakow nad syllabami dla ich ilkości poznania kłaść się zwykłych? O. Przedłużających się w mowie syllab znak jest taki (-). Skracających się taki -- ( ̆). Spolnych był używany taki (o). Przyzwoiciej jednak mogł by się używać z oboch pierwszych złożony taki (o̅)

Ortografia uczy litery dobrze wymawiać, i bez błędow z kreskami i innemi znakami pisać.

O wymawianiu Liter mających znak jaki sobie przydany. [...] Znaki przydawać się zwykłe są: najprzod akcent dwojaki, jeden od prawej ręki do lewej, od Łacinnikow nazwany acutus, ostry, jako: (ń). Drugi od lewej do prawej, gravis, ciężki, jako: (ò).

a, i á, tym się ròżnią, że nieznaczone I, wybitniej się mòwi, nie tak n. p. mam, mają. Ale ten znak dawniejszych był wieków: teraz pospolicie ani w pisaniu, ani w mòwieniu go nie zachowują: zwłaszcza, iż trudno dać na to regułę, a niewielka miedzy niemi różnica.

W łacińskich wierszach dają się czasem znaki widzieć takie — v. Oznaczają one, iż syllaba ta, nad którą leży znak —, ma długo, a ta, nad którą leży v, krótko wymawiać, np. leōnis, arbŏris. Można by te znaki nazwać nótnikami, ponieważ one notę oznaczają.

Wszystkie abecadłowe układy, mogą bydź wprawdzie do dwóch głównych szeregów zniżone. [...] W drugim zaś samogłoski, przez pewne symboliczne znaki w spółgłoskach wyrażają się, a to tak, iż samogłoska przez pewną cechę łącząc się ze spółgłoską, formuje że tak rzekę, jej nieodrębną część i jedne z nią zgłoskowe wydaje brzmienie.

Żeby zgłoskowanie w praktyce dobrze się odbywało, potrzeba uważać na następujące prawidła. 1) Brzmienie głosek w abecadle przechodzi zupełnie do zgłoskowania tj. wraz ze wszystkiemi przygłosami czyli znakami, które ich brzmienie odmieniają.

Gdybyśmy mogli uznać to domniemanie za prawdziwe, znajdowalibyśmy jaki taki powód, któryby mógł usprawiedliwiać, choć w części, piérwsze zaprowadzenie znaku nad á, ale nie jego wskrzeszenie.

Jakoż gdzie my mamy rz, tam niektóre dialekty słowiańskie kładą albo j, albo inny znak oznaczający zmiękczenie.

[...] Nareszcie spróbujmy téj pisowni, czy ona nam dość jasno każdą myśl odda: w mowie bowiem ustnéj częstokroć przycisk położony na słowie, czyni myśl zrozumiałą, w piśmie zaś na ten przycisk nie masz znaku, stąd pochodzi potrzeba uwydatnić pisownią to, co by nie dość zrozumiałém było [...].

Półtonowe te dwie samogłoski nosowe utworzyły się u nas z powodu opuszczenia w wyrazach spółgłosek nosowych, a przyczepienie znaków do samogłosek obok tychże spółgłosek znajdujących się.

Nad literami, znaków czyli kresek używać należy tych samych, jakich używają wszystkie narody sławiańskie, które tem samem abecadłem jak my posługują się.

Jako to: Snieg, piszą ze znakiem śnieg, swiatło dokładają św.

Pytanie, jaki znak najstosowniejszy dla jloczasu polskiego?

Odp. Taki, który różni się wcale od znaków nad literami używanych.

Takoż do r przyciskowy znak dobiera się dla wyrazów złączonych i przyciskowych np. z ogonkiem czyli przecinkiem u spodu ʒ znajdziecie w pismach utarte i używane takowe do wyboru w pisaniu złączajcie rʒ.

Co do pisma ukraińskiego [...] i) znak twardości spółgłoskowéj (') zachować bez zmiany.

Długie nosowe a oznacza litera ã (znak ˜ nazywa się til), przykład:

lã (nosowe lan) wełna irmã siostra

Göthe, Cambasérès i t. d. zachowując wszelkie znaki nad literami i tylko niekiedy polonizujemy w pisowni bardziej spopularyzowane nazwiska niemieckie np. Müllera zmieniamy na Millera.

Wreszcie wielkie litery oznaczają pewne grupy spółgłosek: N — nosowe, S— przedniojęzykowe szczelinowe. Inne znaki w razie potrzeby objaśniam.

¹) Znaków / \ \ ̯ ~ ^ używamy w wyrazach serbochorwackich, słoweńskich, czesko-słowackich, kaszubosłowińskich, litewskich i greckich w ogólnie przyjętem znaczeniu [...].

Przy studjum podanych paragrafów Fonetyki Benniego należy równocześnie zapamiętać znaki pisowni fonetycznej. Zasadą jej jest, by każda głoska była wyrażona tylko jedną literą, przy czem używa się następujących znaków rozróżniających:

' kreska nad literą (ć, ś, b́, ḿ) oznacza miękkość spółgłoski;

' kreska z boku litery (s', z') — mniejszy stopień miękkości.