pisownia

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Ant/1788
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Gddk/1816
• Prz/1816
• SkorM/1816
• Jak/1823
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Rozp/1830
• Rew/1845
• Desz/1846
• Br/1848
• Such/1849
• Kurh/1852
• Morz/1857
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Malin/1869
• Kam/1870
• Czep/1871–1872
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Grub/1891
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• Król/1907
• Lor/1907
• Kr/1917
• Łoś/1918
• Kon/1920
• Benni/1923
• Rozw/1923
• ZwO/1924

GRAMMATYKA ANGIELSKA. Całą tę Grammatykę dzielimy na cztéry części. W piérwszéj mówić będziemy o wymawianiu głosek, dwógłosek [...] CZĘSC PIERWSZA. O głoskach i dwógłoskach czyli o Pisowni.

Nazywam dla tego znakami pisownemi a nie pisarskiemi, że te znaki należą do pisowni, a nie do urzędu pisarskiego.

Pisownia, Ortographia.

Części Grammatyki przedniejszé są: Składniá, Zrzódłosłów, Słoworód, Iloczas i Pisownia.

Pisownia, jest częścią Grammatyki, 1. nauka o niéj 139-157.

Utarty wyraz Pisownia, o wiek całego Pokolenia starszy, znaczy u mnie Początkową Sztukę Pisowania, zwaną u Greków he Grafike; u Rzymian Ars scribendi; a moj młodziuchny wyraz Pismownia wyraża mi Sztukę Pismowania, czyli prawego układania pisma przez umiejących już pisować czyli kształtować pisy, zwaną po Grecku he Orthografike, po Rzymsku zaś Ars recte et correcte scribendi.

Oryginał w Francuzko-Angielskiej pisowni.

W żadnej świata przestrzeni, podobny nie istnieje język, w którymby dla uniknienia wszelkich nieprzyjemności, przykrych w wymawianiu zająkań i chrapowatości, jako skutków zbiegu kilku samogłosek lub spółgłosek, równie przyjemny jak wzorowy znajdował się układ pisowni i składni.

Ortographia. Pisownia.

[…] Głoska z, zamienia się w wymawianiu tego drugiego wyrazu na s, mówimy francuski. Pisownia polska w takowym przypadku niekiedy literę zamienia; niekiedy ją zostawia; np. dech, tchu; kubek, kubka.

Podział pisowni ten się być zdaje najprostszy i najjaśniejszy; uważać: 1) głoski czyli litery szczególne, ilorako się która pisze; 2) głoski złączone czyli zgłoski albo syllaby; 3) wyrazy całkowite jeden względem drugiego; 4) na koniec, przestanki po wyrazach.

I tak na przykład, znajdujemy w ogłoszoném przez druk wydaniu Dêwi-Mâhâtmja [...], która to pisownia dla tego jest nieprzyzwoitą, ponieważ w długim आ â w चचारा czaczârâ, początkowa samogłoska następującego wyrazu już jest objęta, a przeto już przez Apostroph zastąpioną bydź nie może.

Dlaczego pisownia nasza odmienną ma postać na dwojakie brzmienie jednéj samogłoski, kiedy innych podobnie nie odróżnia?

Od szesnastego wieku począwszy, gdy się pisownia polska podług pewnych prawideł ustalać poczęła, aż do wydania Grammatyki Kopczyńskiego, pisano powszechnie iść, dać, jeść i t. p.

PISOWNIA; czy wpływa na łagodzenie języka, 351; 432.

Wyrazy zatem: Składnia, Przenośnia, Pisownia, Głoskownia, przedstawiają nam swoją końcówką, zawieranie Uwag właściwych przedmiotowi.

PISOWNIA. §. 1. O literach większych [...] §. 2. Ogólne zasdy pisania liter ze względu na ich wymawianie [...] §. 3. O pisaniu wyrazów [...] §. 4. O znakach przestankowych.

Pisownia jest końcowym działem gramatyki.

[...] Pisowniá podaje prawidła, jakiemi postaciami głosek oznaczać náleży głosy i brzmieniá, danego języka, wchodzące już w skłád wyrazów; jakiemi znakami oddzielać wyrazy i zdaniá od siebie w ciągu pisma, albo raczéj, jakiemi znamionami oznaczać zdaniá i okresy. Grafika zaś w znaczeniu gramatycznym má nám wskazać postacie głosek, jakiemi oznaczać náleży głosy i brzmieniá danego języka niezależnie od wyrazów, których są cząstkami. Jednym słowem: Grafika uczy nás oznaczać pojedyńcze głosy i brzmieniá, podaje sposób wyráżaniá głosek w abecadle, i jest pisownią, że tak rzekę, abecadłową; Ortografijá zaś jest odnośnie do fonetyki języka pisownią wyrazową, obejmującą prawidła dlá wyrazów, zgoła dlá mowy pisanéj. Grafika daje nám, a przynájmniéj dać nám powinna, w pojedynczych postaciach wyraźny i cáłkowity obráz fonetyki danego języka; Pisowniá zaś jest wynikiem prawideł językowych zastósowanych do etymologiji i gramatyki; powinna być wiernym obrazem nie tylko fonetyki języka, ale i jego organizmu.

[...] Pisowniá podaje prawidła, jakiemi postaciami głosek oznaczać náleży głosy i brzmieniá, danego języka, wchodzące już w skłád wyrazów; jakiemi znakami oddzielać wyrazy i zdaniá od siebie w ciągu pisma, albo raczéj, jakiemi znamionami oznaczać zdaniá i okresy. Grafika zaś w znaczeniu gramatycznym má nám wskazać postacie głosek, jakiemi oznaczać náleży głosy i brzmieniá danego języka niezależnie od wyrazów, których są cząstkami. Jednym słowem: Grafika uczy nás oznaczać pojedyńcze głosy i brzmieniá, podaje sposób wyráżaniá głosek w abecadle, i jest pisownią, że tak rzekę, abecadłową; Ortografijá zaś jest odnośnie do fonetyki języka pisownią wyrazową, obejmującą prawidła dlá wyrazów, zgoła dlá mowy pisanéj. Grafika daje nám, a przynájmniéj dać nám powinna, w pojedynczych postaciach wyraźny i cáłkowity obráz fonetyki danego języka; Pisowniá zaś jest wynikiem prawideł językowych zastósowanych do etymologiji i gramatyki; powinna być wiernym obrazem nie tylko fonetyki języka, ale i jego organizmu.

Jeżeli odniósłszy się do źródłosłowu lub odmian wyrazu, jeszcze dostatecznéj wskazówki pisowni nie mamy, trzeba się odnieść wtedy do wyrazów pokrewnych jemu.

Oprócz tego kursu mam zamiar wydać jeszcze dwa inne, t.j. składnią (kurs drugi), fonologiją, pisownią oraz o nieforemnych odmianach i szczegóły o odmianie słów (kurs trzeci) […].

Ta właściwość wymawiania oddziałała i na pisownią, która co do tego punktu nad wszelki wyraz jest chwiejną.

Ileż to bowiem nie nawchodziło w pisownię naszę już bałamuctw [...], które potém z wielkim trudem trzeba znowu było odrabiać. A jeszcze więcéj naliczyćby można takich rzeczy jako projektów (dzięki Bogu nadaremnie dotąd proponowanych). Do rzędu takich projektów należały lub należą, np. [...], Żóchowskiego jjem, jjeść („bo to powstało z jeść-jestem"); tego gramatyka i X. Malinowskiego ji (np. w jigła zamiast iłga) [...]; Deszkiewicza on cierpie, on musie, musiecie, musiemy („bo musieć") [...]. Do drugiéj kategoryi bałamuctw, t. j. do takich pisowni tradycyjnéj niby-poprawek, które już były przyjęte, albo nawet i do dziś dnia nie są jeszcze wyrugowane, zaliczam np. Kopczyńskiego szedłszy, wpadłszy („bo to się formuje od szedł, wpadł"); tegoż kreskowane é w krótkiégo , dobrému itp.

ó, u. Dwie te samogłoski nie różnią się wcale od siebie w wymowie, gdyż ó przybiera brzmienie u. Iżby więc roztrzygnąć tę wątpliwość, należy zapatrywać się na pisownią tego języka, z którego wyraz z wątpliwą samogłoską pochodzi. Jeżeli zaś wyraz ten, jest szczéro polski, przeprowadzić go przez odmiany gramatyczne, a to wydźwignie nas z niepewności.

Poza gramatyką, niejako dalszy jej ciąg, przytoczyłam Pisownią, składającą się z ustępów, wprawiających dzieci w bezbłędne pisanie, co, niechaj będzie dla nich pierwszém przygotowawczém dyktowaniem.

Poznanie mowy i pisowni ojczystej w całej rozciągłości jej niezmiernego bogactwa, rozwoju i ujednostajnienia, a to na podstawach chcąc oprzeć zasadniczo naukowych, czyli klasycznych, było i jest dotąd głównym przedmiotem obszernych badań i poszukiwań najgorliwszych naszych badaczów tak dawniejszych jako też tegoczesnych, do których liczby i ja zostałem wciągniętym.

Kopczyński wprowadził wyraz polski, od słowa pisać, „Pisownia", a grecki wyraz dla Greków zostawił.

Język białorusiński nie posiada żadnéj racyjonalnéj pisowni, ani grafiki, czy łacińskiéj, czy innéj.

Uwaga. Jeśli nauczyciel chce, aby uczniowie zrozumieli podział spółgłosek, musi kazać wymawiać je bez pomocy samogłosek; inaczej nauka mało przyniesie pożytku, a podział zwłaszcza na mocne i słabe, tak potrzebny ze względu na pisownię, będzie dla nich całkiem stracony.

Сообразно этимъ правиламъ, грамматика содержитъ въ себѣ три отдѣленія: I. Словопроизведеніе Źródłosłów. II. Словосочиненіе Składnią. Ш. Правописаніе Pisownią.

Gdyby chodziło o zasadniczą reformę, o obmyślenie nowej grafiki i pisowni, opartej na zasadach umiejętności języka, Akademia nie byłaby mogła odsuwać od siebie tego zadania.

Zdrowy instynkt naszej społeczności odtrącił ze wstrętem różne pomysły nowej grafiki i pisowni, zrywające bądź to w części (ks. F. Malinowski), bądź też zupełnie z tradycją dawnej ortografii (Krystyn Ostrowski, Edward Bogusławski i t p.).

Zdrowy instynkt naszej społeczności odtrącił ze wstrętem różne pomysły nowej grafiki i pisowni, zrywające bądź to w części (ks. F. Malinowski), bądź też zupełnie z tradycją dawnej ortografii (Krystyn Ostrowski, Edward Bogusławski i t p.).

Projekt Rady Szkolnej zmierzał do radykalnej reformy w sprawie pisowni imion własnych ze świata starożytnego.

Pisownia polska, a w mniejszym lub większym stopniu i pisownia każdego języka, daje się sprowadzić do trzech zasad: fonetycznej, etymologicznej i historycznej.

Ponieważ i pisownia bywa czasami podwójna, jak: pae i pai — ojciec, escusar i excusar — uniewinnić, usprawiedliwić i t d., przeto uczący się znajdzie obie formy w niniejszej książeczce.

Część dodatkową w gramatyce stanowi rzecz o pisowni (ortografja), zawierająca praktyczne zastosowanie w piśmie tych zasad, które w poprzednich częściach gramatyki zostały wyłożone.

Gdybyśmy pisownię ściśle stosowali do wymowy, to we wszystkich tych wypadkach musielibyśmy używać różnych systemów pisowni, każdy z nas odpowiednio do tego, jak dane słowo wymawia.

I. Pisownia (ortografja).

Uwaga. Podane niżej prawidła nie są wyczerpujące. Dokładne wskazówki, jak pisać należy, znajdą uczniowie w osobnej książeczce, poświęconej wyłącznie sprawom pisowni.

Interesującem jest porównać siłę wymawiania i długość trwania tych głosek w takich wypadkach, jak dżdżu, czczy. Pisownia tutaj zaciera rzeczywistość, gdyż litery dż i cz oznaczają w tych dwóch wyrazach co innego, gdy stoją na pierwszem miejscu, i co innego, gdy się znajdują na drugiem.

Za poprawniejszą uważana jest wymowa, dokładnie trzymająca się pisowni.

Fonetycznie oznaczamy tutaj głoskę szczelinową tylnojęzykową dźwięczną za pomocą ɣ, w zwykłej pisowni nie ma ona swego specjalnego znaku.

Widoczny tu wpływ sąsiednich głosek; jeszcze wyraźniej objawia się on w stałem prawie puł oraz częstem srumam się, gdzie nowa pisownia przez ó wzgl. o jest drugorzędna.

Por. dalej częstą pisownię w st. zabytkach owszeki || owszejki, rozwój przymiotnika uprzejmy z czes. upřiemý, szereg lece lejce (lice) = léce itd.

W stp. języku do połowy XIV wieku panuje pisownia ir(z), co zatem może równie dobrze odpowiadać dzisiejszemu i jak niskiemu ï.

Ten wniosek nasuwają przynajmniej najdawniejsze źródła t. j. dokumenty: bulla z r. 1136 pisze jeszcze wyłącznie t d r, natomiast od r. 1153 pojawiają się pisownie jak Bartozege = Bartodzieje i stają się coraz częstsze; nieco później pojawia się pisownia rs, rz.

Język portugalski używany w Brazylji różni się od macierzystego we wymowie i pisowni, obecnie dopiero powoli ustalanej na własnych zasadach.