terminów gramatycznych online
język starosłowiański
Język: polski
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Deklinacja: ŁośFl/1923
- Deklinacja I (Nominativus singularis ...., Nominativus pluralis ... Locativus dualis): Łoś III/1927
- Głosownia: Mał/1863, Mał/1879
- Kilka słów o etymologii właściwej jako sprawozdanie o niniejszej pracy złożone: Trz/1865
- Koniugacja: ŁośFl/1923
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863
- Nauka o głoskach: Łaz/1861
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O Słowie: Malin/1869
- Przedmowa do Gramatyki: Malin/1869
- Przypiski: Uchw.AU/1891
- Słownik, t. 6: S-Ś: SW/1900-1927
- Słownik, tom VIII (S-Ś): Dor/1958–1969
- Ważność i doniosłość jloczasu w naukach: Oż/1883
- Wiadomości wstępne: Kr/1917
- Wstęp: Kr/1897, Mał/1879, Szt/1854
- Wstęp do Głosowni. - Język słowiański i jego narzecza. - Abecadło wszechsłowiańskie. - Podział mowy odnośnie do Głosowni.: Malin/1869
- Znamiona czasowe i trybowe: Trz/1865
- Źródłosłowy rzeczowne i przymiotne: Trz/1865
Cytaty
Język polski bierze swój początek od języka starosławiańskiego, a ten od sanskryckiego.
[...] Spółgłoski gs zlewają się w niektórych imionach własnych w dz [...], w innych albo nie zlewają się wcale, np. księstwo Ostrogskie, most pragski, Haga hagski, albo g wyrzuca się np. Petersbur(g)ski, Hambur(g)ski. W starosławiańskim języku była przed końcówką stwo półsamogłoska miękka (ь), przed którą g miękło na ż: Bóg, bóżьstwo [...].
[...] W pierwiastkach powinny by znajdować się tylko pierwotne czyli twarde spółgłoski i pierwotne samogłoski: a, i, u [...], ale że nasz język nie jest pierwotnym, i że wyłaniając się od swéj matki, wyrobił sobie przeważnie brzmienia miękkie, które stały się najgłówniejszą jego cechą; przeto bardzo często znajdują się w pierwotach naszych pochodne czyli miękkie spółgłoski i pochodne samogłoski, które za pierwiastki brać musimy, jeżeli nie chcemy daléj po nie sięgnąć, tj. do starosłowiańskiego i do pokrewnych mu języków sanskrytu, zendu, litewskiego, greckiego, łacińskiego i gockiego, a niekiedy i w tych już pochodne samogłoski się znajdują [...].
Porównywając bowiem szereg samogłosek naszych z alfabetem pokrewnych narzeczy, widzimy, że np. w Starosłowiańskiém są takie samogłoski, których my obecnie nie mamy.
Miała się rzecz podobnie i w starosł. języku, jak to widzimy w jego pomnikach.
Niewątpliwie w najodleglejszych wiekach kończył się przyp. VII. wszystkich rzeczowników należących do tego działu deklinacyi I, jak w języku starosłow., na i, a zatem koni.
[Zygmunt Sawczyński] W ostatnim przykładzie mamy nawet dwie formy trybu rozk. pełną i skróconą weźmij i weź. Rozebrawszą ostatnią na części składowe, pokaże się, że się składa z przyimka wz czyli rozszerzonego wez i cząstki samogłoski i rozpoczynającej pierwiastek im; cząstki, którą my oznaczamy kréską ('), a język starosławiański znakiem miękkim czyli tak zwanym jer.
Język starosłowieński zgadza się w tej mierze zupełnie z polskim.
W starosłowieńskiém występuje przyrostek -ti w wyrazie bezokol. jako ti t. j. tî zam. tiê (przyp. III.) albo tì-i (przyp. VII.)
[...] My jednakże nárzeczá liczniejszych národów słowiańskich, które rozwinęły znaczniejsze swoje, sobie włáściwe piśmiennictwo i mają lub miały osobny byt polityczny, nazywać będziemy językami; i tak: nájstarsze narzecze, już w czasach przedchrześcijańskich za pomocą runicznego pisma nájpiérwéj ze wszystkich słowiańskich piśmiennie wyksztáłcone, nazywać będziemy językiem starosłowiańskim.
[…] Takowe zapatrywanie się jest nader błędne i niezgodne s práwdą; albowiem faktem jest niezaprzeczonym, że gdzie tylko w dziedzinie języka starosłowiańskiego i polskiego zachodzi w 2éj osobie liczby pojedyńczéj kontrakcyjá lub wyrzutniá […], tam téż i w 1éj osobie liczby pojedyńczéj nie ma spójki, i dlá tego osoba ta kończy się w obudwu językach nie na samogłoskę nosową ą lub ę, w któréj tkwi zawsze spójka, lecz na spółgłoskę m, która jest znamieniem téjże osoby [...].
Jeżeli głęboki ten badácz mowy ludzkiéj twierdzi i słusznie, że dlá Lingwisty mają wielką wártość nawet amerykańskie języki, to my z naszéj strony wyznać musiemy, że dlá słowiańskiego Lingwisty w ogóle, któremu jest nieodbicie potrzebną znajomość starosłowiańskiego języka, wielkiéj jest wági pod względem etymologiji znajomość gockiego; a czym jest ten ostatni dlá starosłowiańskiego w ogóle, tym jest w szczególności dokładná znajomość litewskiego języka dlá polskiego Lingwisty, zwłaszcza że jak język gocki, mający wiele spólnych piérwiastków ze starosłowiańskim, pomiędzy Sanskrytem i giermańskiemi językami, tak język litewski pomiędzy tymże Sanskrytem i mową słowiańską, a w szczególności językiem polskim, jest pośredniczącym ogniwem.
Najdzielniejszym punktem wśród tych porównawczych dochodzeń jest ze wszystkich szczepu naszego narzeczy język starosłowiański - [...] jest to język najrychléj ze wszystkich pobratymczych powołany do piśmiennéj praktyki, język posiadający zawiązek swojéj literatury z IX jeszcze stulecia.
W języku starosłowiańskim brzmienia nasze dzisiejsze y, ja i ju są oddane - i to w obydwóch alfabetach, głagolickim i kirylickim - przez skombinowane lub też przez podwójne, dwugłoskowym sposobem z sobą związane litery, np. : ъı, ⱶᴀ, ю, co dowodzi, że je wymawiano jako dwugłoski.
Język „starosłowiański" w tym swoim najstarożytniejszym i głagolickim odcieniu, który Miklosich słusznie nazywa pannońskim, t. j. w owem na czas między rokiem 863 — 885 przypadającém swém stadyum, [...] także tych tylko substytutów k' i g' w razach takich używał.
Ks. Malinowski [Franciszek Malinowski]powiada: (Głosownia str. 216) „Dopóki się nie wykaże i nie udowodni, że starosławiański język rozróżniał pojęcie jedno od drugiego za pośrednictwem długości lub krótkości zgłosek, czyli jiloczasu, jak to np. ma miejsce w greczyznie, łacinie i t. d. dopóty wątpić się godzi o jistnieniu starosławiańskiego jiloczasu w przeszłości" (str. 220)
P. Kalina pisze o tym przedmiocie w swym memoryale: "Historya tych form (ob. Historya języka polskiego, str. 345) przemawia za pierwszą z dz nie c: biedz i t. d. Konsekwencya wymaga także tego, gdyż pisząc Bóg, dąb, wóz i t. p. a nie Bók, dąp, wós i t. p ., powinniśmy także pisać biedz a nie biec. Powołanie się na stsłow. język nie wystarcza".
Z wymienionych tu języków słowiańskich ważne znaczenie dla badań językowych posiada język, znany tylko z zabytków piśmiennych, zwany starosłowiańskim albo starobułgarskim, albo też starosłoweńskim, albo wreszcie starocerkiewnosłowiańskim.
Starosłowiańszczyzna, y, blm. p. Starosłowiaństwo język starosłowiański, literatura starosłowiańska, obrządki starosłowiańskie.
Zachowały się też stare zabytki języka, głównie tłumaczenia Biblji w języku starosłowiańskim, którym mówili przodkowie dzisiejszych Bułgarów, zamieszkałych w Macedonji.
Przegląd deklinacyj imiennych. Deklinacja rzeczowników. § 7. Dziś rzeczowniki mają własną deklinację (§ 3); ponieważ jednak stan ten ustalił się dopiero w czasach historycznych, przeto musimy tu wziąć pod uwagę i odmianę dawną innych imion. Jako punkt wyjścia obieramy przypuszczalny stan prapolski odtwarzając go na podstawie metody porównawczej, w której szczególne usługi nam oddaje język starosłowiański, naogół mało w najdawniejszej swej postaci znanej różniący się od prasłowiańskiego a także (z pewnemi zastrzeżeniami) i od prapolskiego. Często na jedną dzisiejszą polską deklinację składają się dwie lub więcej deklinacyj dawnych, które tutaj w formie wzorów podajemy.
3 l. p. w języku polskim jak i we wszystkich innych językach słowiańskich z wyjątkiem r. i stsł. zachodzi brak końcówki osobowej [...].
Poza językiem stsł., gdzie są nieliczne formacje z suf. -liw po samogłosce, wszędzie indziej przyrostek ten ukazuje się tylko po spółgłosce, a przymiotniki z jego pomocą utworzone można wywieść po części tylko z czasowników, po części z rzeczowników, dość często z jednych albo drugich, a wreszcie z przymiotników.
Deklinacja I.
§ 16. Zasadniczo wchodzą do niej imiona, które w języku prasł. i prapolskim były rodzaju męskiego, kończyły się w N. sg. na -ъ lub -ь i należały w języku stsł. do deklinacji I, III, IV i V.
Starosłowiański [...]. Język starosłowiański p. Język starocerkiewny (objaśnienie pod: starocerkiewny).