języki słowiańskie

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Mroz/1822
• Rozp/1830
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Trz/1865
• Malin/1869
• Oż/1883
• Kr/1897
• SW/1900-1927
• Kr/1917
• ŁośFl/1923
• Rozw/1923
• Łoś II/1925
• Gaert/1927
• Łoś III/1927
• Dor/1958–1969

Ile mi wiadomo, w jednych tylko Słowiańskich językach mamy wzgląd w odmianach wyrazów na twarde lub miękkie brzmienie spółgłoski.

Ponieważ, w Słowiańskich językach przez zmiękczenie spółgłoski oddają się niektóre grammatyczne względy wyrazów, miękczenie przeto każdej społgłoski stało się dla Słowian potrzebą nieodzowną.

Wszystkie języki słowiańskie powstały z jednego szczepu: wszystko więc, czém się teraz między sobą różnią, jest skutkiem zmian, które z czasem nastąpiły w ich głoskach, w ich akcencie, w zewnętrzności i znaczeniu wyrazów, w formach grammatycznych, w ich bogactwie lexykologiczném, w ich składni i szyku.

[...] Polacy nadali samogłosce brzmienie nosowe, chociaż żaden język słowiański nie ma nosowych samogłosek [...]

[...] Jednakże z tych przykładów nie trzeba skwapliwie sądzić, że każde słowo nasze mające podobieństwo do obcego, jest pożyczone, albowiem języki indo-europejskie (grecki, łaciński, giermańskie i słowiańskie) wywodzą z dalekiej starożytności swój ród [...].

Głoski ł, l, r miały w pierwotnym stanie języków słowiańskich dwojakie znaczenie.

[Zygmunt Sawczyński] Że wyraz hojny w najbliższém jest pokrewieństwie z wyrazem goić, a oba powstały z pierwiastku ży stanowiącego rdzeń skrócony słowa żyć (zamiast żywć, czego dowodzi dawniejsze żywię, żywiesz, żywą); tego nauczy tylko porównanie z innemi językami słowiańskiemi.

Oprócz słowiańskiego języka nie przychodzi da w żadnym innym jako wyłączne znamię czasu teraźniejszego [...].

Większá część słowiańskich języków, jak i dzisiejszá polszczyzna, zatraciła także jednolite formy czasów przeszłych, z wyjątkiem serbskiego języka i obudwu nárzeczy łużyckich, to jest starosłowiańskie formy dlá czasu przeszłego nieokreślnego czyli aorystu [...].

Żeby jednak práce moje dotychczasowe nie zostały bez owocu dlá mego národu i całéj Słowiańszczyzny, więc nie mogąc już wystawić jednéj budowy, mającéj pomieścić w sobie wszystkie języki słowiańskie, postanowiłem z zebranych materiáłów stáwiáć s koleji osobne domki dlá każdego języka słowiańskiego, a jako Polák, zacząłem od swojego ojczystego [...].

Według mego przekonaniá uprawa tak Lingwistyki jak i Filologiji Porównáwczéj języków słowiańskich má dlá nás daleko więcéj praktycznéj i żywotnéj doniosłości, aniżeli te obie umiejętności, upráwiane odnośnie do swych języków, dlá jinnych národów europejskich; albowiem w dziedzinie spólnéj mowy, będącéj obrazem ducha, zbliżá ona i kojarzy słowiańskie ludy i narody w jednę bratnią rodzinę, bez obawy utraty národowego piętna, dlá któregokolwiek bądź języka lub narzecza słowiańskiego.

[List współplemieńca do jednego badacza polskiego] Čas učy nas dosviadčnia i umienia, jak popravnie čytać i pisać povinnismy podług zasady podanej przez najbieglejšych gramatykov všech języków słaviańskich, juž vysvieconej glosovni v našem 19 stoleciu.

Pol Wine. "Już w języku naszym leżą brzmienia i zadatki jakich jinne sławiańskie języki nie mają, i to dowodzi przyrodzonego bogactwa [...]".

Język, a, lm. i [...] b) przen. narzędzie mowy, mowa, możność mówienia, dar słowa, wymowa, wysłowienie [...] d) mowa ludzka, mowa narodu: Umiejętność języka. [...] J. polski, francuski, cygański. Języki wschodnie. Władać, mówić językami. J. umarły a. martwy, X nieżywy (= którym już jako ojczystym nie mówią obecnie). J. żywy a. żyjący (= którym mówi obecnie żyjąca narodowość). J. bogaty, ubogi. Języki pokrewne, pobratymcze, jednoszczepowe. J. pierwotny a. prajęzyk. Języki pochodne. Nauka, gramatyka, historia języka. [...] Wykładał języki słowiańskie. J. rozdzimy, ojczysty, macierzysty, swój, obcy, cudzoziemski. Języki starożytne, nowożytne. Przen. sposób wysłowienia, środek wyrażenia czego, porozumienia ś., styl: Przemawiał do ludu językiem ludu. Przemawiać językiem mowy potocznej. J. naukowy, gramatyczny, filozoficzny, piśmienny a. książkowy, literacki, potoczny, ludowy a. gminny, salonowy, złodziejski. [...] Księgi pielgrzymstwa są pisane przez Mickiewicza językiem biblijnym [...] Czystość, poprawność języka.

Języki słowiańskie. § 71. Znaczną część Europy wschodniej zamieszkają narody, które stanowiły niegdyś jedną wielką rodzinę Słowian. Są to: Polacy, Czesi, Słowacy, Łużyczanie, Słoweńcy, Serbowie i Chorwaci, Bułgarowie, Rosjanie, Białorusini i Małorusini czyli Ukraińcy. Wszystkie te ludy w głębokiej starożytności jako jeden naród słowiański miały jedną wspólną, dziś nam nieznaną mowę, którą nazywamy językiem prasłowiańskim.

Samogłoski nosowe istniały niegdyś we wszystkich językach słowiańskich, dziś pozostały tylko w języku polskim.

2 l. p. stsł. -ši, p. -š zapewne z dawniejszego -šь i pod tym względem z polskim zgadzają się wszystkie inne żywe języki słowiańskie.

Rozwój niezależny są to drobne, powolne przesunięcia wyobrażenia psychofonetycznego głoski, nie zależące od szczegółowych i widocznych warunków; są one zazwyczaj stopniowe, postępowe, a w każdym momencie minimalne. Np. ideur. ū przesunęło się w językach słowiańskich, to jest w prasłowiańskiem, z biegiem czasu w głoskę, oznaczaną przez y to y w wielu językach słowiańskich przesunęło się zwolna ku i; ř w polskiem w ž lub š itd.

Różnica między ji-, t. j. i̯i-, a ’i- t. j. i- bez wstępnego zwarcia krtani, jak się w słow. językach dawniej powszechnie wymawiał wokaliczny nagłos, jest minimalna, w praktyce trudna do przeprowadzenia.

Już z pobieżnego przeglądu wynika: 1) że tendencja do metatezy albo mówiąc ostrożniej do zmiany, do jakiejś alteracji pierwotnych grup tert itd. była prasłowiańska, czyli że już pod koniec epoki prasłow. te dawniejsze grupy były w jakiś sposób zmienione, skoro we wszystkich językach słow. uległy zmianie.

Te grupy były w słowiańskich językach w zasadzie długie, z czego wynika, że jakość wokalizmu w poszczególnych językach, różnica między polskiem ro ře a południowem ra rě itp., nie stoi wcale na równi ze starą obocznością.

Postaci szary szady ‘siwy’ wszego wszak.... musze st. (w) grzesze n. pl. Włoszy Włoszech głuszy naszy.... są ze swem š cechą charakterystyczną języków północno-zachodnich wobec sědъ sěerъ vьsь musě grěsě.... innych słowiańskich.

Niekiedy w różnych językach słowiańskich zachodzi oboczność tematu miękkiego i twardego np. p. głupi, r. głupyj, p. siny, r. siniji, także polskie zwirzchni — zwirzchny Kromer [...].

§ 458. Deklinacja złożona przymiotników, liczebników porządkowych, imiesłowów i niektórych zaimków wytworzyła się w języku polskim według tegoż typu, co w języku starosłowiańskim [...] i w innych językach słowiańskich, t. j. zasadniczo wskutek połączenia w jeden wyraz form przypadkowych przymiotnikowych deklinacji imiennej z odpowiedniemi formami zaimka *ji, *ja, *je [...].

W związku z tem należy sobie zdać sprawę ze stosunku języka polskiego w ogóle do języków słowiańskich i indoeuropejskich, przy czem wystarczą tu wiadomości z książeczki Nitscha O języku polskim (3. Stosunki pokrewieństwa).