Cytaty 112 poz. • Strona 6 z 6 Mora 1592 De Etymologia

część mowy, Mora/1592, s. [5] A3r [9] ([4] A2v [8]-[5] A3r [9]) Definicja

Circa quid versatur Etymologia? Circa partes orationis, hoc est, circa dictionum species. Części mowy łácińskiej zowiemy, pod ktorymi się wszytki dictiones to jest, słowká zámykáją. Quot sunt partes Orationis? Octo. 1. Nomen, 2. Pronomen, 3. Verbum, 4. Participium, 5. Adverbium, 6. Praepositio, 7. Coniunctio, 8. Interiectio.

imię, Mora/1592, s. [6] A3v [10] Definicja

Nomen, est Pars Orationis, quae rem significat, non agere aliquid aut pati. hoc est. Imię zámyka w sobie imioná wszystkich osob, i rzeczy, ták widomych jako i niewidomych: Vt Deus, Bog. Homo, Człowiek.

nomen, Mora/1592, s. [6] A3v [10] Definicja

Nomen, est Pars Orationis, quae rem significat, non agere aliquid aut pati. hoc est. Imię zámyka w sobie imioná wszystkich osob, i rzeczy, ták widomych jako i niewidomych: Vt Deus, Bog. Homo, Człowiek.

nomen proprium, Mora/1592, s. [6] A3v [10] Definicja

Quid est [Nomen] Proprium? Quod vni soli rei conuenit, hoc est, proprium nomen est, ktore tylko służy jednej osobie, álbo rzeczy, to jest. Ktore nam ná krzcie álbo z początku bywa dáne: Vt Iesus, Paulus, Petrus: Sic Mars, Bog waleczny.

przydać, przydawać (się), Mora/1592, s. [7] A4r [11]

Substantivum nomen sámo przez się stać może, Adiectivum, do niego nie przydawájąc.

adiectivum, Mora/1592, s. [7] A4r [11] Definicja

Quid est adiectivum? Cui addi poest, Vir, mulier, animal: Ut albus, alba, album. Hoc est, cuius significatio per se absque altero addito non intelligitur, nec in oratione absolute ponitur. to jest. Adiectivum nomen, niemoże być sine substantivo nomine.

[Czym jest [imię] przymiotne? To takie, do którego można [coś] dołożyć, [np.] "vir" ('mężczyzna'), "mulier" ('kobieta'), "animal" ('zwierzę'), jak "albus, alba, album" ('biały, biała, białe'). To jest, którego znaczenie nie jest samo przez się zrozumiałe, bez dodania czegoś drugiego, ani nie kładzie się go w mowie absolutnej.]

substantivum, Mora/1592, s. [7] A4r [11] Definicja

Quid est Substantivum? Cui non potest addi, Vir, mulier, animal. Hoc est, cuius Significatio per se, absque altero addito intelligitur et absolute in Oratione ponitur, to jest. Substantivum nomen sámo przez się stać może, Adiectivum, do niego nie przydawájąc.

[Czym jest [imię] rzeczowne? To takie, do którego nie można [nic] dodać, [np.] "vir" ('mężczyzna'), "mulier" ('kobieta'), "animal" ('zwierzę'). To jest, którego znaczenie jest samo przez się zrozumiałe bez dodawania czegoś innego, i jest kładzione w mowie absolutnej.]

terminatio, Mora/1592, s. [8] A4v [12] ([8] A4v [12]-[9] A5r [13])

Quae est prima Species? Alia adiectiva moventur per tria genera, et per tres terminationes: Ut hic albus, haec alba, hoc album. ten biały, tá biała, to białe.

[Jaka jest pierwsza "species"? Pewne przymiotniki odmieniają się przez trzy rodzaje i przez trzy zakończenia, jak "albus" ('biały'), "alba" ('biała'), "album" ('białe').]

gradus positivus, Mora/1592, s. [11] A6r [15] Definicja

Quid est [gradus] Positivus? Est prima vox nominis adiectivi, a quo Comparativus et Superlativus formatur, ut albus, niger.

[Co to jest stopień równy? To pierwsze słowo imienia przymiotnego, od którego tworzone są stopień wyższy i stopień najwyższy, jak "albus" ('biały'), "niger" ('czarny').]

comparatio, Mora/1592, s. [11] A6r [15] Definicja

Quid est Comparatio? Est nominis adiectivi per gradus variatio.

[Czym jest stopniowanie? To odmiana imienia przymiotnego przez stopnie.]

gradus comparativus, Mora/1592, s. [12] A6v [16] Definicja

Quid est [gradus] Comparativus? Qui supra positivi significationem magis significat, hoc est, qui significationem ipsius superat: ut doctior id est magis doctus, uczeńszy, albior, bielszy, fortior, mocniejszy, udátniejszy, Sanctior, świętobliwszy, Prudentior, mędrszy, rozstropniejszy.

[Co to jest stopień wyższy? To taki, który znaczy więcej ponad znaczenie stopnia równego, to jest, który przekracza jego znaczenie.]

gradus superlativus, Mora/1592, s. [12] A6v [16] Definicja

Quid est [gradus] Superlativus? Qui supera Positivi significationem, valde sive maxime significat, hoc est, supra quem non est comparatio: ut doctissimus, id est valde sive maxime doctus, ze wszystkich najuczeńszy. Sic prudentissimus, najmędrszy.

[Czym jest stopień najwyższy? To taki, który znaczy wiele czy też najwięcej ponad stopien równym, to jest, ponad który nie ma porównania.]